Bankanın Ödeme Yükümlülüğü

Banka, muhatabın paraya çevirme talebinin, mektup metnine uygun oldu-ğunu belirlediği durumda, mektup metninde yazan meblağa kadar talep edilen miktarı ödeme yükümlüdür. Bu yükümlülük muhatap ile arasındaki garanti sözleşmesinden doğmaktadır. (Kahyaoğlu, 1996: 67) Bankanın bu yükümlü-lüğüne uymaması halinde muhatap bankaya karşı cebri icra yoluna başvura-bilir. Ayrıca banka bu durumda muhataba tazminat ödemek zorunda kalabaşvura-bilir.

Birörnek Kurallar 20. maddesi de aynı şekilde “banka ödeme talebi uygunsa ödeme yapmakla yükümlüdür. “ şeklinde ifade etmektedir.

a. Muacceliyet

“İlk talepte” kaydı var ve talep usulüne uygun ise ödeme borcu muaccel hale gelir. Muhatap ödeme talebini riskin gerçekleşmesi sonucunda yapacak-tır. (Reisoğlu, 1989: 77) Birörnek Kurallar 14 ve 15. maddesine göre, banka garanti bedelini ödeme yükümü garantide belirlenmiş bulunan belgelerin ya-zılı ödeme talebi ile ibraz edilmesi durumunda ortaya çıkmaktadır.

230 TEMMUZ - AGUSTOS

b. Ödemenin kapsamı

Banka muhatabın yapacağı talep kadar ödemeyi, mektupta yazılı meblağ ile sınırlı olmak kaydıyla tam olarak ödemek zorundadır. Banka kısmi ödeme yapmak isterse muhatap kabul etmek zorunda değildir. (Kahyaoğlu, 1996: 69)

Ödemenin kapsamını mektup metnine göre belirlenecektir. Birörnek Ku-rallar 12. maddesine göre, garanti metnindeki hüküm ve şartlar ile Birörnek Kurallarnın bu hüküm ve şartlarla uyumlu kuralları kapsamında, garanti met-ninde belirtilen meblağa kadar sorumludur. 17. Maddesine göre kısmi ödeme talebi ve birden fazla ödeme talebi yapılabilir. Bu durumların aksi garanti met-ninde düzenlenebilir.

c. Ödeme yeri

Banka garanti sözleşmesi nedeniyle kendi borcunu ifa eder aksi kararlaştır-mamışsa ifa yeri, ifa zamanında muhatabın ikametgâhının bulunduğu yerdir.

İfa yeri zımnen de belirlenebileceğinden ödeme talebinin bankaya yapılması-nın ödemenin de bankada yapılması yolunda taraflar arasında zımni anlaşma olduğu şeklinde yorumlanabileceği savunulmuştur. (Kahyaoğlu, 1996: 69)

Birörnek Kurallar 20. maddesine göre ödeme yeri garantinin düzenlendiği yerde veya garanti metninde ödeme yeri olarak belirtilen yerdir.

d. Ödemenin yapılacağı şahıs

Muhataba veya vekiline ya da onun kanuni temsilcisine ödenecektir. An-cak muhatabın bu hakkını devri halinde ise devralana ödeme yapılaAn-caktır.

(Canbolat, 2008: 159, Reisoğlu, 2003: 211, Tekinalp, 2009: 538) 4.4. Bankanın Defi ve İtirazları İleri Sürme Yükümlülüğü

Banka varsa defi ve itirazlarını ileri sürerek ödeme yapmama yükümlülüğü altındadır.

a. Bankanın defi ve itirazları

Paraya çevirme talebine rağmen bazı durumlarda nakde çevrilmemektedir.

Ancak bu durumlar, ilk talepte ödeme yükümlülüğü bulunduğundan ve talebin haklı olup olmadığını veya hakkını kötüye kullanıp kullanmadığını araştırma-dan derhal ödemek zorunda olduğunaraştırma-dan istisnai ve sınırlıdır. (Reisoğlu, 2003:

28) Lehtarın banka çalışanları ile anlaşarak hile ile bankaya zarara uğratması durumunda ve muhatabın kötü niyetli olması halinde yani muhatabın bu

du-rumu bildiği veya bilmesi gerektiği durumda ödeme yapmayı reddedebilir.

(Aral, 2009: 196, Kahyaoğlu, 1996: 76, Tekinalp, 2009: 534)

Lehtar ile arasındaki ilişkiden kaynaklı olarak muhataba karşı ödeme yap-maktan kaçınamaz. Örneğin lehtar ile aralarındaki ilişkinin hile nedeniyle geçersiz olduğunu veya lehtarın banka teminat mektubu nedeniyle kendisine ödemek zorunda olduğu komisyon ve masrafları ödemediğini, ileri sürerek ödeme talebini reddedemez. (Tekinalp, 2009: 534)

Eğer mektupta belirtilen risk lehtar ile muhatap arasında uyuşmazlık konusu ve uyuşmazlığın sonucunun bekleneceği yönünde bir kayıt varsa, banka ödeme yapmamakla yükümlüdür. Bu gibi durumlarda lehtar bankayı da davada taraf göstererek mahkemenin banka hakkında da karar vermesini sağlamalıdır. Banka teminat mektubu soyut olarak düzenlenmişse banka, lehtarın temel ilişkiden kay-naklanan borcunu lehtarın ölümünü, iflasını, konkardato teklifinin kabul edildiğini ya da lehtarın garanti alana karşı taahhüdünü yerine getirmesini engelleyen sebep-leri isebep-leri sürerek muhataba ödeme yapmaktan kaçınamaz. (Kahyaoğlu, 1996:. 73, Reisoğlu, 2003: 57-59) Yargıtayın da kararları bu yöndedir.

Yargıtay 19. HD 02.10.1998 Tarih, 1998/3247 esas ve 1998/5718 sayılı kararında, “(…) Dosyadaki yazılara, kararın dayandığı delillerle gerektirici sebeplere ve özellikle teminat mektubunun BK.nun 110. maddesinde yazılı 3.

şahsın fiilini taahhüt niteliğinde bir garanti akdi olmasına, teminat mektubu-nun konusumektubu-nun, muhatabın işletme konusu dışında kalmasının, lehtarın edi-mini garanti eden bankanın teminat mektubu yükümlülüğünü etkilemeyeceği-ne, muhatabın usulüne uygun olarak yazılı tazmin talebinde bulunmasına ve alacağın likit olup tazminata hükmedilmesinde bir isabetsizlik olmamasına ” şeklinde hükmederek temel ilişkinin geçersizliğinin banka teminat mektubu sözleşmesinin geçerliliğini etkilemeyeceğini ortaya koymuştur.

Banka, temel ilişkiden doğan borcun kanuna aykırı olduğu savunmasında da bulunamayacaktır. ( Aral, 2009: 197)

Yargıtay HGK 19.10.1988 tarih, 1988/3-668 esas ve 1988/811 sayılı ka-rarında, “(…)Bu sebepledir ki diğer hukuksal ilişkilerin hükümsüz olması Borçlar Kanunu’nun 110. maddesi açısından borçlunun fiilinin taahhüt edil-mesini de hükümsüz kılmaz. 3. bir şahsın fiilini taahhüdün az önce de açıklan-dığı üzere bağımsız niteliği haiz bulunması sebebiyle, tahliye taahhüdünün geçersiz olup olmaması bu hukuksal ilişkiyi etkilemez. (…)” demiştir. Temel ilişkideki taahhüdün geçersizliğinin garanti sözleşmesindeki taahhüdün ge-çerliliğini etkilemeyeceğine hükmetmiştir.

232 TEMMUZ - AGUSTOS

Ancak mektup soyut olsa da risk temel ilişki ile bağlantılıdır. Riskin ger-çekleşmediği veya gerçekleşmesinin imkânsızlığı açık ve kesin delillerle orta-ya konabiliyorsa banka ödeme orta-yapmaorta-yacaktır (Tekinalp, 2009: 527)

Örneğin, temel ilişkinin yürürlüğe girmesi ihracat lisanlarının muhataba sunulması şartına bağlı ise ancak lehtar bu lisansları muhataba sunamamışsa temel ilişki yürürlüğe giremeyecektir. Yürürlüğe girmeyen bir sözleşmenin zamanında ve gereği gibi yerine getirilememesinde söz edilemeyeceğine göre risk doğamayacaktır.

Yargıtay 15. HD, 29.6.1977 Tarih, 1977/971, esas ve 1977/1438 sayılı kararında “…Davacıların anılan sözleşmenin yüklediği yapım borcunun mu-acceliyeti işaret edildiği üzere, olumlu sonucun alınması ile mümkündür. Ne var ki yapılan denemeden Türkiye’deki fenni olanaklarla böyle bir tecrübe-nin yapılamayacağı sonucu ortaya çıkmaktadır. Bu durumda ek sözleşmede kararlaştırılan mimari plan ve detayların yapılma borcu mümkün olmadığın-dan davacıların sözü geçen borçtan kurtuldukları, Borçlar Kanunu 20 ve 117. maddeler göz önünde tutularak teminat mektuplarının serbest bırakıl-maları gerekir” ifadesinde belirtildiği gibi riskin gerçekleşmesini engelleyen temel ilişkideki imkânsızlıkların teminat mektubu ilişkisini de etkiler.

Uluslararası nitelkteki teminat mektuplarında iki banka arasındaki ilişki nedeniyle ortaya çıkacak defi ve itirazlar muhataba karşı ileri sürülemeye-cektir. (Kahyaoğlu, 1996: 76) Ayrıca bankaları bağlayan genelge ve tebliğlere aykırılık halinde de bunlardan haberi olmayan ve haberi olması gerekmeyen muhataba karşı bu durum ileri sürülemeyecektir. (Kahyaoğlu, 1996: 74) Mek-tubun sahte olmasi halinde ödeme yükümlülüğü yoktur. (Arkan, 1992: 71, Kahyaoğlu, 1996: 77)

Mektup şartlı olarak düzenlenmişse banka bu şartların gerçekleşmediğini muhataba karşı ileri sürebilir. Talebi alan banka derhal lehtara durumu bildir-melidir. Şartların gerçekleştiğinin ispatı muhataba ait olacaktır. Banka şartla-rın gerçekleşmediğini ileri sürerek ödemeden kaçınabilecektir. Bankanın yet-kili organları tarafindan düzenlenmemesi halinde ödeme yükümlülüğü yoktur.

Ancak buna rağmen banka, muhataba teminat mektubu ile bağlı olduğunu bil-dirirse teminat mektubu geçerli olur. (Arkan, 1992:. 71, Kahyaoğlu, 1996: 77) Zamanaşımı halinde ödeme yükümlülüğü yoktur. Muhatap ödeme talebini zamanaşımı süresi içerisinde bankaya sunmalıdır. (Tekinalp, 2009: .534)

Banka teminat mektubu hukuki niteliği garanti sözleşmesidir. Sözleşme yapılırken ortaya konulan iradenin hata, hile ve tehdit ile sakatlanmamış

ol-ması gerekmektedir. (Aral, 2009: 198, Arkan, 1992: 71, Kahyaoğlu, 1996:77) Lehtarın bankayı aldatmasını banka iyiniyetli muhataba karşı bu durumu ileri süremeyecektir. Muhatap biliyorsa veya bilmesi gerekiyorsa banka te-minat mektubunu nakde çevirmekten imtina edebilir. İspat yükü bankadadır.

(Tekinalp, 2009: 534)

Banka şube müdürünün tehdit edilerek (ikrah ile) teminat mektubu alınma-sı durumunda banka verdiği teminat mektubu ile bağlı olmayacaktır. (Reisoğ-lu, 2003: 291) Bankanın tehdit edildiğini ileri sürebilmesi için muhatabın bu durumdan haberdar olması veya durumu bilebilecek durumda olmasına gerek yoktur. (Canbolat, 2009: 174)

Mektup metninde takas def’inden feragat etmedikçe muhataptan olan ala-cağı varsa takas definde bulunarak ödeme yapmaktan kaçınabilir. (Canbolat, 2009: 184, Reisoğlu, 2003: 66) Lehtarın, temel ilişki nedeniyle muhataptan olan alacağını bankaya temlik etmesi sonucu bankanın takas definde buluna-rak ödemeyi reddetmesi kabul edilmez. (Arkan, 1992: 75, Reisoğlu, 2003: 66) Muhatabın ödeme talebi, açık ve kesin delillerle ispatlanacak şekilde hak-sız ve dürüstlük kuralına aykırı ise banka ödeme talebini reddedecektir. Açık ve kesin kanıtlar lehtar tarafından bankaya sağlanmalıdır. Teminat mektubu-nun nakde çevirme talebinin hakkın kötüye kullanımı olduğunu ispatlama yükümlülüğü lehtara aittir. (Aral, 2009: 193, Canbolat, 2009: 197, Reisoğ-lu, 2003:288, Tekinalp, 2009: 527) Ayrıca bunun mutlaka açık olması ve bu açıklık, gönderilen mala ilişkin uzman bilirkişilerin raporları veya hakem mahkemesinin kararı, kabul belgesi, konşimento gibi yazılı delillerle ispatlan-malıdır. (Arkan, 1992: 82) Hakkın kötüye kullanılması ile hakkın bulunma-ması arasında sonucu bakımından fark yoktur. Her iki halde de banka ödeme talebini reddedecektir. (Reisoğlu, 2003: 29)

b. İhtiyati tedbir

Muhatabın ödeme talebinin haksız olduğunu açık ve kesin delillerle lehtar tarafından ispatlamasına rağmen banka kabul etmez ise bu durumda lehtar an-cak mahkemeye başvurarak ihtiyati tedbir kararı alarak ödemeyi durdurabilir.

İhtiyati tedbir kararı alınabilmesi için ödeme talebinin, hakkın kötüye kulla-nılması niteliğinde veya teminat mektubunun amacının dışında olacak şekilde yapılması gerekmektedir. (Canbolat,2009: 302, Doğan,2005: 168, Reisoğlu, 2003: 304)

234 TEMMUZ - AGUSTOS

Lehtar ödemeyi engellediği için diğer tarafın doğması muhtemel zararını karşılanması için mahkeme teminat yatırılmasına hükmeder. (Reisoğlu, 2003:

305)L ehtar, tedbir kararının alınmasından itibaren 10 gün içerisinde muhatap aleyhine dava açmalıdır. Böyle bir dava açılmadığı takdirde ihtiyati tedbir ka-rarı kendiliğinden kalkacaktır.

SONUÇ

Banka teminat mektuplarınun bağımsız bir sözleşme olması ve hukuki ni-teliği itibari ile garanti sözleşmesi olması hususunda doktrin ve Yargıtay ner-deyse görüş birliğine varmıştır. Bir kaç farklı görüş hukuki değerlendirmenin ötesine geçmemiş ve taraftar bulamamıştır.

Uygulamada böylesine önemli bir konuda ayrıca bir düzenleme bulun-mamaktadır. Uluslararası uygulamalar karşısında Türk bankalarının ya da iş-letmelerinin tereddüte yer vermeyecek şekilde bir ayrıntılı bir düzenlemeye ihtiyaç vardır. Öncelikle kendi iç hukukumuz bir örnek kurallarında bulunan düzenlemelere paralel hale getirmemiz gereklidir. Farklı hukuk dallarından karma yorumlarla ticarette böylesine önemli bir kurumun tanımlanması ve uyuşmazlıklara çözüm aramak yetersiz bir yöntemdir.

Teminat mektubunda zamanaşımı hususu, haczi, talep hakkının devri, Türkçe hazırlanma zorunluluğu, yabancı para üzerinden düzenlenmesi husu-su ayrıca düzenlenmeye ihtiyaç duyulmaktadır. Şu ana kadar gelinen nokta gözardı edilmeden ve uygulamada karışıklığa yol açmayacak yeni ve ayrı bir düzenleme yapılmalıdır.

Kısa ve öz düzenleme ile uygulamada tereddüt bırakmayacak bir yapı oluşturulabilir. Teminat mektubuna olan gereksinim ve teminat mektubunun kullanılmasının alışılmış olması bu düzenlemeyi zorunlu kılmaktadır.

KAYNAKÇA

Akyazan, S.,(1969), “Banka Teminat Mektupları”, Banka ve Ticaret Hu-kuku Dergisi, V;1 (1969) : 16-33.

Akyazan, S.(1974), “Tatbikatta Banka Teminat Mektuplarının Ortaya Çı-kardığı Sorunlar” Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi. VII; 3 (1974) : 567-579.

Akyazan, S.,(1975), “Teminat Mektuplarında Zamanaşımı”, Banka ve Ti-caret Hukuku Dergisi, VIII; 1(1975) : 1-13

Akyol, Ş., (2006), Dürüstlük Kuralı ve Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağı. İstanbul : Vedat Kitapçılık.

Altıok, A. ve Erem, F., (1967), “Kontrgarantiye Müstenit Teminat Mek-tubu Muamelelerinin Bankalar Kanunu Muvacehesindeki Durumu”, BATİ-DER, IV; 1 (1967) : 105-108.

Aral, F., (2009), “Doğrudan Doğruya Garantilerde Banka ile Muhatap Ara-sındaki Hukuki İlişki”, Prof. Dr. Ali Naim İnan’a Armağan. 185-199.

Arkan,S., (1992), “Teminat Mektubu Veren Bankanın Hukuki Durumu”, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, 16; 4 (1992) : 59-84

Bahtiyar, M., (2007), “805 Sayılı, “İktisadi Müesseselerde Mecburi Türkçe Kullanılması Hakkında Kanun” un Kapsamı ve Yaptırımı Sorunu”, Prof.

Dr. Hüseyin Ülgen’e Armağan. İstanbul : Vedat Yayıncılık.

Barlas, N.,(1986), Türk Hukuk Sisteminde Banka Teminat Mektupla-rı. İstanbul : [yayl.y.]

Başara, İ., (2009), “ Banka Teminat Mektuplarının Hukuki Niteliği”, TBB Dergisi, 83 (2009 ) : 302-317.

Canbolat, F.,(2008), “Banka Garantisinin veya Banka Garantisinden Do-ğan Alacağın Haczi Sorunu”, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, C.XXIV, S.4, s.157-175. (makale)

Canbolat, F.,(2009), Banka Garantisinde Savunma İmkânları ve İhti-yati Tedbirler. Ankara : [yayl.y]

Demir, M, (2012), 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun Borçlar Hu-kuku Alanında Getirdiği Yenilik ve Değişiklikler. Ankara : [yayl.y

Doğan, V., (2002), “Teminat Akreditifleri”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fa-kültesi Dergisi. VI; 1-2, (2002) : 11-34.

Doğan, V., (2005) Banka Teminat Mektupları. Ankara: Seçkin Yayınevi.

Erdoğan, İ.,(2000) “İlk Talepte Ödeme Garantisinin Hukuki Mahiyeti”, Yaklaşım 94 (2000) : 47-55

Güney, A. (2012), Banka Hukuku. İstanbul.

Kahyaoğlu, E.,C., (1996), Banka Garantileri. İstanbul : Beta Yayınları.

Kaya, A., (1995), “İlk Yazılı Talepte Ödeme Klozunu İhtiva Eden Ban-ka Garantilerinde Hakkın Kötüye Kullanılması Sorunu”, Prof. Dr. Reha Po-roy’a Armağan. İstanbul : [yayl.y]

Kuntalp ,E., (1995), “Teminat Kavramı, Teminat Türleri ve Bunlardan Do-ğan Sorumluluk”, Prof. Dr. Reha Poroy’a ArmaDo-ğan. İstanbul : [yayl.y] s.

263-299.

236 TEMMUZ - AGUSTOS

Oğuzman K., Öz T.,(2009), Borçlar Hukuku Genel Hükümler. İstanbul.

Reisoğlu, S., (1963), Garanti Mukavelesi. Ankara : AÜHF Yayınları.

Reisoğlu, S., (1989),”Banka Teminat Mektuplarında Kayıtsız Şartsız Öde-me Taahhüdü ve Hukuki Sonuçları”, Ticaret Hukuku ve Yargıtay Kararları Sempozyumu VI’da sunulan bildiri. s.67-91.

Reisoğlu, S., (2003), Banka Teminat Mektupları ve Kontgarantiler.

Ankara : [yayl.y.]

Reisoğlu, S., (2007), Bankacılık Kanunu Şerhi. Ankara: [yayl.y.]

Sayın,H.,B., (2007), “Kontrgaranti Sözleşmesinin Tarafları ve Kuruluşu”, Eskişehir Barosu Dergisi, 14 (2007) : 11-37.

Şanlı,C. ve Ekşi,N., (2005), Uluslararası Ticaret Hukuku. İstanbul : [yayl.y.]

Taşpolat,A., (1989), Banka Garantileri. İstanbul : [yayl.y.]

Tekinalp, Ü., (2009), Ünal Tekinalp’in Banka Hukukunun Esasları. İs-tanbul : [yayl.y.]

Tekinay S...[ve öte.] (1985) Borçlar Hukuku Genel Hükümler : Cilt 1 İstanbul : [yayl.y.]

SMMM MUHASEBE HİZMET SÖZLEŞMELERİNDE