Türk Birlikleri Cephelere Yetişmeye Çalışıyor ( 7 Ocak 1921 )

ol-mamış gece sakin geçmiştir.⁴⁰⁶ Ancak 7 Ocak sabahından itibaren ileri hareketlerine devam eden Yunan kuvvetleri biri Yenişehir-Bilecik, diğeri İnegöl-Pazaryeri yolu olmak üzere iki kol halinde İncirli ve Nazifpaşa Mevzilerine taarruza başlamışlardır.

Saat 07.30’da bir alay piyade ve bir alay süvari ile iki batarya sahra ve iki dağ topun-dan oluşan bir Yunan kuvveti İncirli mevzilerine doğru taarruza geçmiştir.⁴⁰⁷ Taarru-za kalkan Yunan kolunun Sülüklüdere üzerinden ilerlediği ve iki alay kadar askerden müteşekkil olduğu tahmin edilmiştir.⁴⁰⁸ 7 Ocak 1921 saat 08.00’den önce başlayan ve gelişen taarruz sırasında Türk topçusu Köprühisar köprüsünü tahrip ederek Yunan kuvvetlerinin ilerlemesine engel olmuştur. Bu durum üzerine Yunan kuvvetleri Köp-rühisar köprüsünün güneyindeki Türk piyadelerine topçu ateşi ile saldırmıştır.⁴⁰⁹ Sa-bahın erken saatlerinde başlayan taarruz 12.45 sonraya doğru durdurulmuş,⁴¹⁰ bu taar-ruzda Yunan kuvvetleri, “Türk topçusunun etkin ateşi ve Türk askerinin sebatlı mu-kavemeti karşısında ricate mecbur olmuş,⁴¹¹ kanlı çarpışmalardan sonra⁴¹²

Köprühi-402 Resmi tebliğ, Türk ve Yunan Genelkurmaylarının cepheden günlük almış oldukları harp raporları-na göre hazırladıkları ve genellikle bir günlük askeri harekâtı özetleyen resmi metinlerdir. Türk Ge-nelkurmayı, hem I. İnönü hem de II. İnönü Muharebesi boyunca kamuoyunu bilgilendirmek amacıyla hemen her gün cephelerdeki askeri harekâtı özetleyen resmi bir tebliğ kaleme alarak Hâkimiyet-i Milliye gazetesinde yayımlamıştır. Yunan Genelkurmayı da, bazı günler eksik olmak üzere, kendi resmi yayın organlarında kendi resmi tebliğlerini yayımlayarak Yunan halkını bilgilendirmiştir.

403 İkdam, 11Ocak 1921.

404 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:568 Gömlek No:185;Belge No:1.

405 Nilüfer Hatemi, Mareşal Fevzi Çakmak ve Günlükleri, C.II, 2. Baskı, YKY, İstanbul, 2010, s.

762.

406 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:691 Gömlek No:24;Belge No:24AC.

407 TİH Batı Cephesi, C.II, K.III, s,170.

408 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:593 Gömlek No:53.Belge No:1.

409 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:593 Gömlek No:58.Belge No:1.

410 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:593 Gömlek No:52.Belge No:1.

411 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:593 Gömlek No:52.Belge No:52A.

412 ATBD, Y.60, S.127, s. 43.

sar’ın 4 km kadar batısına çekilmiştir.⁴¹³ 143. Alay’ın 3.Taburu ile 32. Alay’ın 2. Ta-buru’nun kesin kararlılığı taarruzun definde önemli bir rol oynamıştır. Ancak Yunan-lar akşama kadar topçuYunan-ları ile aralıklı ve etkisiz oYunan-larak Türk mevzilerine ateş etmeye devam etmişlerdir.⁴¹⁴ Bu çarpışmalarda Yunan kuvvetlerinden yaklaşık 50 esir ele geçirilmiştir.⁴¹⁵

Bu gün bir başka Yunan taarruzu Nazifpaşa mevziine karşı gelişmiştir. 7 Ocak 1921’de sabah 09.00 itibariyle Yunan Adalar Tümeni’ne bağlı birlikler iki kol halinde 126. Alay’ın savunduğu Nazifpaşa mevziisine doğru taarruza başlamıştır.

Sağ kol Albay Starjanopulas komutasında olmak üzere 6.ve 2/39. Efzun Alayı birlik-leri ve üç dağ bataryası, süvari ve yardımcı birlikbirlik-leri ile Hasanpaşa-Karacakaya yolu ile harekâta başlarken sol kol ise tümen komutanının idaresinde olmak üzere 4. ve 5.Alaylardan müteşekkil birlikler, iki sahra topçu grubu ve iki dağ bataryası ile Na-zifpaşa mevziine üç koldan taarruza başlamıştır. Orta kol şoseden diğer iki kol ise şosenin kuzey ve güneyindeki araba yollarını takip ederek ilerlemiştir.⁴¹⁶

Yunan kuvvetlerinin üç koldan Nazifpaşa mevziilerine başlattığı taarruz, ilk aşamada 126. Alay’ı mevziini müdafaa etme noktasında sıkıntıya düşürmüştür. 32.

Alay’ın 1. Taburu ile takviye edilmiş olan 126. Alay, iyi bir keşif faaliyeti icra ede-mediğinden ani bir baskın ile karşı karşıya kalmıştır. Bu baskın neticesinde alay dört subay ile birlikte 50 kadar esir vermiş ve ayrıca iki makineli tüfeği de bırakmak zo-runda kalmıştır.⁴¹⁷ Alay Komutanı, Nazifpaşa mevziisine uzak Gümüşdere’den muha-rebeyi idare etmesi nedeniyle cereyan eden harbi tam olarak görememiş, birliklerin sevk ve idaresinde yeteri kadar etkili olamamıştır.⁴¹⁸ 126. Alay Komutanı’nın birliği ile arasındaki kopukluk muharebenin genel seyri üzerinde olumsuz bir etki yarattığı gibi, alay raporlarının 24. Tümen Komutanlığı’na sağlıklı bir şekilde aktarılamama-sına, bu durum da 24.Tümen ile alay arasındaki iletişim zayıflamaaktarılamama-sına, sevk ve ida-rede aksaklıklara neden olmuştur. 126. Alay, bütün bu olumsuzlukların neticesi

ola-413 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:694; Gömlek No:47;Belge No:47-1; ATASE Arşivi İSH K:

Kutu No:593 Gömlek No:52.Belge No:1.

414 TİH Batı Cephesi, C.II, K.III, s. 171.

415 Şimşir, a.g.e., s.25.

416 TİH Batı Cephesi, C.II, K.III, s. 171.

417 Bu muharebede 126. Alay Komutanı’nın alayı iyi idare etmediğinden dolayı böylesi bir sonuçla karşılaşıldığı İsmet Paşa başta olmak üzere genel olarak kabul edilen bir yorumdur.

418 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:593 Gömlek No:56.Belge No:1.

rak mevziini müdafaa edemeyerek “perişan bir şekilde”⁴¹⁹ ricat etmiştir.⁴²⁰ Bu durum karşısında iki alaydan müteşekkil olan Yunan kuvvetleri mevziiye girmeyi başarmış-tır.⁴²¹

Batı Cephesi Komutanı İsmet Bey, 126. Alay’ın adım adım savunma yaparak Pazaryeri doğru çekilmesi emrini vermiştir.⁴²² Alay komutanı, alayını geriye çekmek için himaye işlerini düzenlemesini emredecek yerde alaya “taburlar birbirini himaye etmek üzere alay, Pazaryeri’nin doğusuna çekilecektir” tarzında genel ve eksik bir emir vererek taburların dağılmasına ve bunlarla bağlantısının kesilmesine sebep ol-muştur. Birliklerin alay karargâhı ile irtibatı 8 Ocak 1921saat 18.00’e kadar tesis edilememiştir.⁴²³ Kötü sevk ve idareden doğan bu durum daha sonraları bütün İnönü Muharebeleri sırasında bu alaydan yaralanmaya imkân vermemiştir. Alay komutanı bu başarısızlığı nedeniyle görevinden alınmış ve yerine 24. Tümen Piyade Komutanı Yarbay Şevki Bey atanmıştır.⁴²⁴ Cephe Komutanlığı gelişmeler karşısında Eskişe-hir’deki hücum taburu ve süvari müfrezesinin trenle Pazaryeri’ne gönderilmesini 4.

Tümen’in de İnegöl’e trenle taşınması emrini vermiştir.⁴²⁵

Alay komutanının sevk ve idaredeki başarısızlığı Yenişehir Cephesi’nin çö-zülmesine ve Mezit vadisinin açılmasına yol açmıştır.⁴²⁶ Bu sırada Batı Cephesi Er-kan-ı Harbi Muzaffer Bey, Ankara’dan sevk edilen birlikler yetiştirinceye kadar Bo-züyük-Mezit Vadisini kapatmak ve aynı zamanda 126. Alay’a yardım ile İnönü mev-ziini muhafaza etmek üzere hücum taburu ile 1500 atlıdan mürekkep bir müfrezeyi Eskişehir’den trenle İnönü istikametine göndermiştir.⁴²⁷

24. Tümen Komutanı, 126. Alay’ın Pazaryeri’ne çekilmesinin ardından 32.

Alay ile bir sahra topçu takımını bu geceden Bilecik’e getirmeyi planlamıştı. Ayrıca 143. Alay’ı da Gökpınar-Köprüler hattına çekmeyi ve Bilecik ile Küplü’de bulundu-racağı ihtiyatlarla bu istikametlere yönelecek düşmana karşı Yenişehir müfrezesinin

419 Mareşal Fevzi Çakmak ve Günlükleri, C,II, s.763.

420 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:593 Gömlek No:40.Belge No:1.

421 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:593 Gömlek No:56.Belge No:1; ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:568 Gömlek No:188

422 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No: 914, Gömlek No:104, Belge No:104-3.

423 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:988 Gömlek No:127;Belge No:1.

424 Selışık, a.g.e., s.20-21.

425 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:568 Gömlek No:187;Belge No:1.

426 İnönü Muharebeleri Harp Tarihi Broşürü, s. 21.

427 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:593 Gömlek No:45.Belge No:1.

yanlarını güvence altına almayı düşünmüş ve durumu Batı Cephesi Komutanlığı’nın onayına sunarak “olur” cevabını almıştır.⁴²⁸

Batı Cephesi Komutanı İsmet Bey, yaşanan gelişmelerin ardından 24. Tü-men’e şu emri vermiştir : “24. Tümen İncirli mevziisinde bir miktar artçı bıraktıktan sonra bir kısım piyade ve topçusu ile Gökpınar-Köprüler hattını ele geçirecektir.

Düşmanın Nazifpaşa veya Pazaryeri’nden Yenişehir müfrezesinin gerisine yapacağı muhtemel bir taarruza karşı da Bilecik civarında bir ihtiyat bulunduracaktır. 24.

Tümen’in hücum taburu ve Eskişehir’den gönderilecek olan bir depo taburu da Ka-raköy’e sevk edilerek bu gece müfrezeye katılacaktır. İnegöl müfrezesinin Pazaryeri mıntıkasında toplanmasını ve beş tabur piyade ile bir sahra bataryasından oluşan bu müfrezeye tümen piyade komutanı Şevki Bey’in komuta etmesini uygun görmekte-yim”.⁴²⁹

İsmet Bey aynı tümen emrinde “obüslerin 4. Tümen emrine verilerek Akpınar civarında mevziiye sokulmasını istemiş, 11. Tümen’in ise 8 Ocak 1921’de demir yolu ile Eskişehir’e nakledilmesini, 61. Tümen emrindeki süvari tugayının 7/8 Ocak 1921 gecesi Gediz havalisini bırakarak Susuzkaya Köyü’nün Viran, Yalnızsaray, Karadiken bölgesine çekilerek son emre kadar bu mıntıkada kalmasını istemiştir.⁴³⁰

İsmet Bey’in bu emrine müteakip, 24. Tümen kademeli olarak İnönü mevzii-ne çekilmeye başlamıştır. Bu sırada 4. Tümen’in Batı Cephesi emrimevzii-ne verilmesi ve İnönü’ye naklinin kararlaştırılması üzerine Ankara’da bulunan 4. Tümen süratle böl-geye sevk edilmeye başlanmıştı.⁴³¹ Askerleri taşıyan ilk tren 7 Ocak 1921 saat 10.30’da hareket etmiştir. Bu trenle 58. Alay’ın 1. Taburu 2. ve 3. taburunun bir bö-lüğü gönderilmiştir. İkinci tren, içinde tümen karargâhı ile 58. Alay’ın mütebakisi, hücum bölüğü ve topçu takımı olduğu halde akşamüstü 15.30’da hareket etmiştir.

428 Selışık, a.g.e., s. 22.

429 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No: 914, Gömlek No:104, Belge No:104-3.

430 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No: 914, Gömlek No:104, Belge No:104-3.

431 Bu sırada yaşanan gelişmeleri olaya şahitlik eden 4. Tümen Komutanı Miralay Nazım Bey’in yave-ri daha sonra hatıratında şöyle aktarmıştır: “…artık 4.Tümen İnönü’nde hazırlanmış mevzilerde düş-manı karşılamak için derhal hareket edilmesi emrini almış bulunuyordu. Çok kısa bir zamanda hazır-landık ve istasyona hareket ettik. Vagonlarda hazırlanmıştı. Derhal askerleri vagonlara bindirmeye başladık. Bizi üç tümenin getireceği hesaplanmış ve kafileler bu şekilde tertiplenmişti. Birinci kafile derhal hareket etti. İkinci kafile 6 saat sonra hareket etti. Fakat 3.Fırka ve Nazım Bey’e bir türlü hareket emri verilemiyordu. (..) Nihayet son tren hareket etti. Mustafa Kemal 4.Tümen Komutanı’na dönerek “Nazım, yolun ve şansın açık olsun” diyerek hareket emrini verdi”. İhsan İdikut, İdeal Ko-mutanlarımızdan 4’üncü Fırka Kumandanı Miralay Şehit Nazım Bey, Şirket-i Mürettebiye Bası-mevi, İstanbul,1952, s. 58.

Süvari bölüğü, istihkâm bölüğü, telgraf takımı ve sıhhiye müfrezesi en son olarak bu gün 3. trenle gönderilmiştir.⁴³² Miralay Nazım Bey’in⁴³³ idaresindeki 4. Tümen’in muharip kıtalarının sayısı 58. Alay 600, 132. Alay 600, hücum taburu 80, süvari bö-lüğü 95, istihkâm böbö-lüğü 70, muhafız takımı 40 Tüfek olup toplam olarak 1485 idi.⁴³⁴

Asker sevkiyatı çok zor şartlar altında gerçekleşmiştir.⁴³⁵ Gayrimüslim demir-yolları personelinin çıkardığı sorunlar, trenlerde yakıt sıkıntısı çekilmesi gibi sebep-ler askeri sevkiyatını zorlaştırmıştır.⁴³⁶

İnönü’ye asker sevkiyatı devam ederken, Ethem ile mücadeleye de aralıksız devam edilmiştir. Ethem kuvvetleri, 7 Ocak Cuma günü sabah 08.00’den sonra⁴³⁷ 300 kadar kuvvetiyle Gediz kasabasına bir baskın düzenlemiş ise de⁴³⁸ baskın süvari-ler tarafından püskürtülmüş⁴³⁹ kasaba geri alınmıştır.⁴⁴⁰ Ancak tümen Kütahya’ya hareket etmek zorunda olduğu için Gediz’den çekilmek zorunda kalmıştır.⁴⁴¹ Bu sıra-da tümenin geri çekildiği haberini alan Ethem’e bağlı bin kişilik bir kuvvet, Gediz’i tekrar işgal ederek Kütahya üzerine yürümüştür.⁴⁴² Batı Cephesi’ndeki bütün askeri harekât, İsmet Bey tarafından 7 Ocak 1921 tarihli akşam harp raporuyla Ankara’ya bildirilmiştir.⁴⁴³

Güney Cephesi’nde ise 12. Kolordu mıntıkasında İslamköy’e kadar ilerleyen Yunan kuvvetleri bu gün ilerlememiştir. Dört-beş bin piyade ve dört toptan ibaret bu

432 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:591 Gömlek No:69.Belge No:1

433 I. ve II. İnönü Muharebelerinde 4. Tümen Komutanı olarak görev yapan Miralay Nazım Bey, Kü-tahya-Eskişehir Muharebeleri sırasında ve Kütahya’da Altıntaş Muharebesi’nde görev yapmıştır.

Nazım Bey, Nasuhçay mevkiinde Yumrutepe’ye hücum ederken bir makineli tüfek ateşi ile ağır bir yara almış, askerleri onu yaralı bir şekilde sargı mahalline getirdikleri sırada şehit olmuştur. Nazım Bey’in şahadeti o zamanlar büyük bir acı doğurmuş, naaşı büyük bir merasimle Ankara’ya getirilerek Hacı Bayram caminin mezarlığına gömülmüştür. E. Behnan Şapolyo, Kemal Atatürk ve Milli Mü-cadele Tarihi, Rafet Zaimler Yay., Ankara,1958, s. 421.

434 TİH Batı Cephesi, C.II, K.III, s. 174.

435 Miralay Mehmet Arif Bey, a.g.e., s. 62.

436 Ziya Gürel, Kurtuluş Savaşı’nda Demiryolculuk, 2. Baskı, TTK Yay., Ankara, 2011, s. 33.

437 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:593 Gömlek No:50.Belge No:1.

438 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:593 Gömlek No:40.Belge No:1.

439 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:568 Gömlek No:188.

440 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No: 694, Gömlek No:47, Belge No:47-1.; ATASE Arşivi İSH K:

Kutu No:593 Gömlek No:50.Belge No:1.

441 Çalışlar, Gün Gün, Saat Saat, İstiklal Harbi’nde Batı Cephesi, s. 99-101; Mehmet Arif Bey a.g.e., s. 59.

442 Zeki Sarıhan, Çerkez Ethem’in İhaneti, 4.Baskı, Kaynak Yay., İstanbul, 2008, s. 73.

443 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:568 Gömlek No:187;Belge No:1.

Yunan kuvveti geceyi Güzelhisar civarında geçirmiş, Burgaz’dan gelen Yunan kuv-vetleri ise ileri geçememiş⁴⁴⁴ yeni bir hareketleri görülmemiştir.⁴⁴⁵

Genelkurmay Başkan Vekili Fevzi Paşa, 7 Ocak 1921 tarihli genel durum ra-porunda Batı ve Güney Cephesi’ndeki askeri gelişmeleri değerlendirerek resmi ma-kamları bilgilendirmiştir.⁴⁴⁶

Batı Cephesi’nde bu gün cereyan eden askeri harekât neticesinde 126. Alay müdafaa ettiği Nazifpaşa mevziilerinden Pazaryerine çekilmek zorunda kalmış, İncir-li mevzilerindeki Yunan saldırısı ise Türk askerinin mukavemeti ile püskürtülmüştür.

Ethem kuvvetleri ise Gediz’de ani bir baskın düzenlemiş ise de bu baskın Türk süva-rileri tarafından durdurulmuştur. Güney Cephesi’nde ise gün nispeten sakin geçmiş-tir.

Günün sonunda Batı Cephesi’nde Yunan kuvvetleri, 7 Ocak 1921 akşamında Karacakaya, Nazifpaşa, Köprühisar mevkilerine kadar varmışlar,⁴⁴⁷ geceyi ertesi gü-nü yapacakları taarruza hazırlık yaparak geçirmişleridir.⁴⁴⁸ Bursa mıntıkasında ise gece sükûnetle geçirilmiştir.⁴⁴⁹