I. 4.2. 1-6 Ocak Tarihleri Arasında Batı ve Güney Cephelerindeki Askeri Gelişmeler
I.6. Birinci İnönü Muharebesi’nin Sonuçları
II.1.1. Askeri Gelişmeler
Yunan kuvvetlerinin 17 Ocak’ta geri çekilmesini tamamlamasının ardından Batı Cephesi Bursa hattında yeni bir aşamaya geçilmiştir. Bu aşamada Yunan birlik-leri küçük çaplı saldırılarla Türk kuvvetbirlik-lerini yıpratmak gibi bir yol takip etmeye başlamıştır. Belgelerde “küçük çaplı askeri vakalar” olarak ifade edilen bu saldırılar, II. İnönü Muharebesi’nin başlangıcına kadar devam etmiştir. Türk kuvvetleri ise bu süre zarfında keşif faaliyetleri ve istihbarat çalışmalarına oldukça önem vermiştir.
Yunan kuvvetleri, 18 Ocak 1921 sabahı, bir tabur piyade ile Duma doğusuna ve ayrıca bir bölük süvari ile Duma-Karagöl güneyindeki tepeye kadar ilerlemiş fakat bir netice alamadan geri dönmüştür.833 Akşamında ise Yenişehir bölgesinde bulunan Yunan kuvvetleri bir takım süvari ve bir miktar piyadesiyle Tabutdere’yi geçerek Kabaçınar istikametine ilerlemek istemişse de bir Türk süvari bölüğü tarafından ge-riye püskürtülmüştür.834 Bu çarpışmada Yunan kuvvetlerinde iki batarya top bulun-duğu anlaşılmıştır.835 Öte yandan Türk süvari gurupları Dumaköy’de Yunan kuvvet-lerine 800 metre kadar yaklaşmış, Yunanlarla piyade muharebesi yapılmış ve top
833 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:569 Gömlek No:43;Belge No:1; ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:849 Gömlek No:41;Belge No:1.
834 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:849 Gömlek No:41;Belge No:41AA.
835 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:569 Gömlek No:45;Belge No:1.
ateşi ile temas sağlanmıştır.836 Bu sırada İsmet Bey, 18 Ocak 1921’de İnönü kasaba-sından ayrılarak durum değerlendirmesi yapmak üzere Eskişehir’e hareket etmiştir.837 19 Ocak’ta Türk süvarilerinin keşif ve ara tarama faaliyetleri devam etmiştir.
Batı Cephesi Komutanı İsmet Bey, 19 Ocak 1921’de Genelkurmay Başkanlığı’na gönderdiği sabah raporunda yapılan keşif faaliyetleri neticesinde İznik gölü güneyin-de Yunan kuvvetinin olduğunun anlaşıldığını bildirmiştir.838 Uşak mıntıkasında da Uşak’ın doğusunda Küldüpler-Burgaz-Tabaklar hattında Yunan kuvvetlerinin olduğu tespit edilmiştir.839 Bu gün Bursa Cephesi’nde önemli bir gelişme olmamıştır.840
Batı Cephesi’nde 20 Ocak 1921 sabahı sükûnetle geçmiştir.841 Ancak bu gün akşam 20.20 sıralarında842 bir Yunan uçağı İnegöl’e tesirsiz bir bomba atmıştır.843 Cephenin Uşak mıntıkasında sükûnet devam ederken Sarayköy mıntıkasında ise Türk ileri karakol kuvveti ile Yunan keşif kuvvetleri arasında piyade çatışması olmuştur.
Sakarya mıntıkasında ise Yunan kuvvetlerine yapılan taarruz neticesinde Türk müf-rezesi Hocaköy sırtlarına çekilmek zorunda kalmış, çatışmada Türk tarafı 32 şehit ve 20 yaralı vermiştir.844
21-22 Ocak günleri Batı Cephesi’nde ufak tefek askeri hareketlerle geçmiştir.
Batı Cephesi Yenişehir mıntıkasında Yunan kuvvetleri Barçin’de bulunan bir takım süvari bir miktar piyadesiyle ilerlemek istemiş ise de Türk süvarileri tarafından geri atılmıştır. Bu küçük çarpışmalarda Yunan kuvvetlerinin İznik gölü güneyinde önemli miktarda kuvveti olduğu anlaşılmıştır.845 Öte yandan bu gün birkaç İngiliz ve Yunan torpidosu Karamürsel’i tahrip edici atış yaparak geri dönmüştür.846 Batı Cephesi Bur-sa mıntıkası, Güney Cephesi, Gediz ve Uşak mıntıkaları ile 1. Tümen mıntıkasında
836 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:569 Gömlek No:47;Belge No:1.
837 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:569 Gömlek No:44;Belge No:1.
838 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:569 Gömlek No:48;Belge No:1.
839 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:569 Gömlek No:49;Belge No:1.
840 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:569 Gömlek No:48;Belge No:48AA.
841 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:569 Gömlek No:51;Belge No: 51AA.
842 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:849 Gömlek No:58;Belge No:1.
843 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:569 Gömlek No:51;Belge No:1.
844 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:569 Gömlek No:52;Belge No:1.
845 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:569 Gömlek No:55;Belge No:1.
846 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:569 Gömlek No:59;Belge No:1.
gün sükûnetle geçmiştir.847 Menderes mıntıkasında ise Yunan karargâhı Afyon ve civarındaki köylerde bulunan kuvvetlerini Ulubey’e toplamıştır.848
21-22 Ocak tarihlerinde Ethem kuvvetlerini takip harekâtı da devam etmiştir.
22 Ocak’ta Güney Cephesi Komutanı’nın süvari grupları ile Gördes batısında Kaya-cık, Karaağaç genel istikametinde sürdürdüğü takip harekâtı neticesinde bu kesimde bulunan asiler Sındırgı, Akhisar, Marmara istikametlerinde Yunan işgali altındaki araziye geçerek Yunanlara sığınmıştır. Çerkez Ethem ise bir süre Sındırgı bölgesin-deki dağlarda dolaştıktan sonra Eskimanyas Köyü’ne gelerek burada kalmış ve sonra bu köyün yanındaki Yörük Köyü’nde Yunanlara sığınmıştır.849 Böylece Çerkez Et-hem isyanı son bulmuştur.
22-26 Ocak 1921 tarihleri arasında hem Batı Cephesi’nde hem de Güney Cephesi’nde “şayan-ı arz bir vukuat” olmamış, bu süre tarafların küçük çaplı keşif ve cephe faaliyetleri ile geçmiştir. Fakat Batı Cephesi istihbarat şubesinin 26 Ocak 1921’de 24. Tümen Komutanlığı’na gönderdiği rapor cephede sükûnetle geçen gün-lerin barışın habercisi olmadığını ortaya koymuştur. Nitekim 26 Ocak 1921 tarihli istihbarat raporunda Antalya istihbarat şubesinden alınan malumata göre Yunanis-tan’da umumi seferberlik ilan edildiği bildirilmiştir.850
Yunanistan’da umumi seferberlik ilan edildiğine dair istihbarat, Türk kuvvet-lerini tekrar teyakkuz haline geçirmiş ve cephe hattında heyecana yol açmıştır. Yu-nanistan’da umumi seferberlik ilanını takip eden günlerde Batı ve Güney Cephe hat-tında Türk ve Yunan kuvvetleri arasında yer yer çarpışmalar ve sürtüşmeler artmıştır.
Umumi seferberlik sonrası Türk ve Yunan kuvvetleri arasında ilk ciddi temas 1 Şu-bat 1921’de sağlanmıştır. Türk kuvvetleri, 1 ŞuŞu-bat 1921’de Kocaeli mıntıkasında bulunan Yunan mevzilerine 50 kadar topçu ateşi ile saldırmıştır. Öte yandan Yunan Ordusu hakkında bilgi toplamak üzere keşfe çıkarılan Türk keşif kolları ile Yunan keşif kolları arasında bir çatışma çıkmış, Türk birlikleri Yunan kuvvetlerini tard et-miştir.851 Güney Cephesinde ise Yunan kuvvetleri bu gün iki keşif uçağı kaldırarak keşif faaliyetlerini sürdürmüşlerdir.852
847 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:905 Gömlek No:12;Belge No:1.
848 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:569 Gömlek No:56;Belge No:1.
849 TİH Batı Cephesi, C.II, K.III, s. 142; Peyam-ı Sabah, 28 Ocak 1921.
850 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:993 Gömlek No:101;Belge No:1.
851 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:1159 Gömlek No:1;Belge No:1.
852 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:1159 Gömlek No:1;Belge No:1AA.
Batı Cephesi Bursa mıntıkasında 3 Şubat sabahı sükûnetle geçmiştir.853 Ak-şamında ise cephede önemli bir olay yaşanmamıştır.854
4 Şubat’ta Batı Cephesi Bursa kesiminde, saat 13.00’de bir Yunan uçağı Bursa ve İnegöl’e istikametinden gelerek Yenişehir üzerinde bir müddet uçtuktan sonra Bilecik ve Pazaryeri üzerinden geri dönmüştür.855 4 Şubat gecesi ise sükûnetle geçmiştir.856 Bu gün Güney Cephesi’nde de önemli bir hareket olmamış, sükûnet de-vam etmiştir.857
İsmet Paşa’nın 5 Şubat 1921 tarihinde Bilecik’ten Milli Savunma Bakanlı-ğı’na gönderdiği durum raporuna göre 5 Şubat’ta da cephede her hangi bir olay ol-mamış,858 sükûnet hali 11 Şubat’a kadar devam etmiştir.859
12 Şubat 1921’de hem Batı Cephesi’nde hem de Güney Cephesi’nde Yunan kuvvetleri ile sıcak temas sağlanmış yer yer çarpışmalar yaşanmıştır. Batı Cephesi Bursa mıntıkasında Yenişehir’in batısında sekiz atlıdan mürekkep Yunan keşif kolu-na Türk askeri tarafından ateş açılmış, bu ateşe Yukolu-nan kuvvetleri piyade ve topçu atışı ile karşılık vermiştir. Öte yandan Güney Cephesi’nde Menderes’in batısındaki Sarayköy mıntıkasında Çubuklu’nun sağ tarafında Türk ve Yunan kuvvetleri arasın-da meyarasın-dana gelen çarpışmaarasın-da Türk kuvvetleri Yunan kuvvetlerini mağlup etmiştir.
Bu çarpışmada 6 Türk askeri esir düşmüştür.860 Kocaeli mıntıkası ile 2. Kolordu cep-hesinde ise Yunan kuvvetleri ile herhangi bir temas olmamış gün sükûnetle geçmiş-tir.861
Yunan kuvvetlerinin Bursa ve Gemlik hattındaki askeri faaliyetleri, Türk is-tihbaratının elde ettiği bilgiler, Batı Cephesi’nde yakın bir zamanda yeni bir taarruz olabileceği ihtimalini güçlendirdiğinden Türk Genelkurmayı, bu süre içinde daha fazla istihbarat elde etmek için Gediz’den Uşak istikametine birçok keşif kolu gön-dermiştir. Faaliyetlerine devam eden keşif kollarından 13 Şubat 1921’de alınan ra-porda; “Uşak’ın doğusundaki düşmanın eski vaziyetini muhafaza etmekte olduğu”
853 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:569 Gömlek No:101;Belge No:1.
854 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:569 Gömlek No:101;Belge No:101AA.
855 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:569 Gömlek No:105;Belge No:105A.
856 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:569 Gömlek No:105;Belge No:1.
857 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:569 Gömlek No:105;Belge No:105AB.
858 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:569 Gömlek No:109;Belge No:1.
859 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:569 Gömlek No:129;Belge No:129A.
860 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:569 Gömlek No:133Belge No:133A.
861 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:569 Gömlek No:132Belge No:1.
bununla birlikte Yunan kuvvetlerinin Alaşehir istikametinde sevkiyat yaptığının an-laşıldığı” bildirilmiştir.862 Keşif sırasında Türk kuvvetleri, Yunan kuvvetlerinin topçu ateşine maruz kalmış, Tabaklar sırtlarındaki siperlerde bulunan Yunan piyadeleri Türklere ateş açmıştır. Narlık istikametinde ilerleyen Türk süvari kolu Narlık tepele-rini işgal etmiş ve bu istikamette Yunan askerine rastlamamıştır. Keşif faaliyetleri sırasında cereyan eden çarpışmalarda Yunan kuvvetlerinin cebel ve sahra toplarından başka iki ağır topuda ateşe iştirak etmiştir. Yunanla temasın muhafaza edilmesi için Banaz ve İslamköy’de bir süvari taburu ile iki süvari bölüğü bırakılmış ve 4. Piyade bölüğü geriye dönmüştür.863
Yunan Ordusu’ndaki hareketliliği değerlendiren Türk Genelkurmayı, 13 Şu-bat 1921’de kıtalara verdiği emirle; 1. Piyade ve 3. Süvari Tümenlerinin daha uyanık olmalarını, 4. Alay’ın ikinci bir emre kadar Bilecik’te 1. Tümen Komutanı’nın em-rinde kalmasını ve bir Yunan taarruzunda harekâtın koordinesi için 3. Süvari Tüme-ni’nin 1. Tümen komutanından emir almasını istemiş; 174. Alay’ın ise 61. Tümen’e katılmasını emretmiştir.864
14 Şubat’ta Yunan hava kuvvetleri tarafından icra edilen hava harekâtında 5 Yunan uçağı tarafından Gemlik’e otuz kadar bomba atılmış, bu saldırılarda iki sivil şehit olmuş, on kişi de yaralanmıştır.865
Şubat ayının sonlarına doğru cephelerde Türk ve Yunan kuvvetleri arasında yer yer küçük çaplı çarpışmalar yaşanmaya devam etmiştir. 23 Şubat 1921’de Batı Cephesi İnegöl mıntıkasında Babasultan’dan Kadumi tepesine ilerleyen bir Yunan süvari keşif kolu Türk kuvvetlerinin ateşi ile durdurulmuştur.866
23 Şubat- 3 Mart tarihleri arasında cephelerde önemli bir olay yaşanmamıştır.
3 Mart 1921 sabahı da Batı Cephesi’nde sükûnetle geçirilmiştir.867 Sabah saatlerinde cephede güzel olan hava koşulları akşama doğru saat 19.00’da yerini sisli bir havaya bırakmış,868 cephede sükûnet gün boyunca devam etmiştir.869
862 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:569 Gömlek No:133Belge No:133.
863 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:569 Gömlek No:133Belge No:133A.
864 TİH Batı Cephesi, C.II, K.III, s. 278.
865 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:740 Gömlek No:140Belge No:140AA.
866 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:800 Gömlek No:207Belge No:1
867 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:936 Gömlek No:92Belge No:1.
868 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:936 Gömlek No:92Belge No:92AA.
869 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:936 Gömlek No:92Belge No:92AB.
4 Mart 1921’de İzmit kesiminde keşif faaliyetlerinden başka bütün cephede önemli bir olay olmamıştır.870 Bursa, Ballıkaya’da ise bir bölük kadar Yunan piyadesi bir köye gelmiş ancak daha sonra geri dönmüştür.871
5 Mart 1921 sabahı Batı Cephesi’nde sükûnet hali devam etmiş, “şayan-ı iş’ar bir vukuat” yaşanmamıştır.872 Akşama kadar cephe hattında Yunan kuvvetlerinin bir hareketi görülmemiştir.873
6 Mart 1921’de Müdafaa-i Milliye Vekâleti’nin cephe komutanlıklarına gön-derdiği istihbarat raporunda yakın zamanda bir Yunan taarruzunun beklendiğine dair güçlü emareler olduğunun ifade edilmesi cephede küçük çaplı heyecan yaratmıştır.874 7 Mart 1921’de Yunanlar, İnegöl’ün batısındaki Babasultan’a takviyeli bir piyade bölüğü ile keşif taarruzu yaparak cephede son iki gündür devam eden sükûne-ti bozmuşlardır. Yunan piyadesi tarafından yapılan keşif taarruzu 27. Süvari Alay’ı emniyet birlikleri tarafından geri atılmıştır. Cephenin Yenişehir kesiminde ise; 7 Mart 1921 öğleden sonra Yunanlar takviyeli bir tabur ile Yoğurtdere üzerinden şose-yi takip ederek Toprakocak’a ilerlemiş ve bu sırtlarda bulunan süvari bölüğü ile üç saat süren muharebeden sonra geri çekilmiştir.875
8 Mart 1921’de Yunan kuvvetleri, bir taburdan çok kuvvetle Toprakocak isti-kametinde bir taarruz daha yapmışlarsa da bu taarruz Türk süvari bölüğü tarafından püskürtülmüştür. Geri çekilme sırasında Yunan kuvvetleri Kabaçınar Köyü’nü yak-mıştır.876
9 Mart 1921 günü Batı Cephesi’nde birkaç küçük hareket dışında sakin geç-miştir. Bu gün, Sandıklı bölgesinde Türk askerine hafif topçu ateşi açılmış ve bu sal-dırıda bir Türk neferi dizinden yaralanmıştır. Ayrıca bu gün öğleden önce bir Yunan uçağı Manisa istikametinde Sandıklı üzerinde bir süre keşif uçuşu yaptıktan sonra geri dönmüştür.877
9-17 Mart tarihlerinde cephelerde kayda değer bir hadise olmamıştır. 18 Mart 1921’de Batı Cephesi Yenişehir kısmında takviyeli bir piyade Yunan taburu
Fethi-870 TİH Batı Cephesi, C.II, K.III, s.282.
871 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:936 Gömlek No:97Belge No:1.
872 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:936 Gömlek No:99Belge No:1.
873 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:936 Gömlek No:99Belge No:99AA.
874 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:567 Gömlek No:72Belge No:1.
875 TİH Batı Cephesi, C.II, K.III, s. 283.
876 TİH Batı Cephesi, C.II, K.III, s. 283.
877 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:832 Gömlek No:145Belge No:1.
ye’nin doğu sırtlarına ilerlemişse de burada bulunan 5. Süvari Alayı’nın ileri karakol bölüğü tarafından ateşle karşılanarak geri atılmıştır.878 Bu gün ayrıca sabah saat 10.00’dan evvel 400 Piyade, 4 ağır ve 6 hafif tüfekten ibaret bir Yunan kıtası Kanlıca istikametinden saldırıya geçmiştir.879
19 Mart 1921 sabahı Batı Cephesi’nde Türk kuvvetleri Yunan kuvvetlerine ani bir baskın yapmıştır.880 Öğleden sonra saat 15.00’te ise Kabaçınar istikametinde-ki Yunan kuvvetleri Türk kuvvetlerine ani bir baskın gerçekleştirmiştir. Bu baskın 1.
Tümen’e mensup 5. Alay’ın iki taburu ile karşılanmış ve püskürtülmüştür.881
21 Mart 1921’de Mustafa Kemal Paşa, yanında Milli Savunma Bakanı Fevzi Paşa ve 20 kişilik heyet olduğu halde Eskişehir’e hareket ederek cepheyi gezmiş ve son durum hakkında bilgi almıştır.882
I. İnönü Muharebesi’nin bitiminden II. İnönü Muharebesi’nin başladığı 23 Mart tarihine kadar Batı ve Güney Cephelerinde Türk ve Yunan kuvvetleri arasındaki as-keri gelişmeler böyle olmuştur. Türk Ordusu bir yandan cephelerdeki küçük saldırıla-ra karşı koyarken bir yandan da beklenilen büyük taarruz için hazırlıklarını sürdür-müştür. İki muharebe arasındaki bu süre Türk Ordusu açısından eksikliklerin gide-rilmesi ve hazırlıkların yapılması açısından çok verimli geçmiştir.