Birinci İnönü Muharebesi’nin Türk ve Yunan Genelkurmayları Tarafından Değerlendirilmesi129

I. İnönü Muharebesi, Yunan Ordusu’nun geri çekilmesi nedeniyle Türk tara-fının galibiyeti ile sonuçlanmış olmasına rağmen, Yunan Genelkurmayı resmi kay-naklarında yenilgiyi kabul etmemiştir.⁸¹³ Yunan resmi kaynakları 13 Ocak 1921’de

807 Alemdar, 18 Ocak 1921.

808 Yahya Akyüz, Türk Kurtuluş Savaşı ve Fransız Kamuoyu, 2. Baskı, TTK Yay., Ankara, 1988, s. 242.

809 Peyam-ı Sabah, 20 Ocak 1921.

810 Alemdar, 20 Ocak 1921.

811 Peyam-ı Sabah, 19 Ocak 1921.

812 Mevlüt Çelebi, Millî Mücadele Döneminde Türk İtalyan ilişkileri, AAM Yay., Ankara, 2002, s.254.

813 Yunan Genelkurmayı’nın resmi tarih kitabında, I. İnönü Muharebesi ile ilgili olarak “… Mücade-lenin sona ermesi üzerine 3. Kolordu’ya ait kuvvetler, emir uyarınca hedeflerine ulaşmış olarak, ilk hareket noktalarına geri dönmeye başlamışlardır. Türkler yenilgilerinden sonra tekrar karşı karşıya gelmek istememişler ve bu sebeple kolordu kuvvetlerinin geri çekilişi sorunsuz olarak gerçekleşmiş-tir… Türkler bu çatışmayı “I. İnönü” olarak isimlendirmişler ve Kemalistler büyük zafer diye

kutla-yayımladıkları resmi tebliğlerinde: “Yunan kuvvetleri kahramanca bir müdafaaya maruz kaldıklarından ve Avgın (İnönü) kasabasının tahribata uğramamasını temin etmek için Eskişehir’e girmediklerini” söylemişlerdir.⁸¹⁴ Daha sonra Küçük Asya Ordusu Komutanı General Papulas, 18 Ocak 1921 tarihli resmi tebliğinde harekâtın amacına ulaşmış bir “keşif taarruzu”⁸¹⁵ olduğunu savunmuştur.⁸¹⁶ 20 Ocak 1921’de Yunan resmi kaynaklarından yapılan bir başka açıklamada “Ocak taarruzunun mak-sadı Kemalilerin mevziini ve vaziyetini anlamaktı. Yunan Ordusu bunu ifa etmiştir”

denilmiş ve I. İnönü Muharebesi’nde Yunan Ordusu’nun “başarılı” olduğu ilan edil-miştir.⁸¹⁷ Yunan Kralı Konstantin Yunan Ordularını “büyük muzafferiyetten dolayı tebrik etmek üzere” cepheye gitmiştir.⁸¹⁸ O günlerde Yunan Ordusu tarafından ya-yımlanan bir başka resmi tebliğde ise “Yunan Ordusu’nun mağlup olmadığı, ken-disine verilen emir gereği harekâtı harfiyen icra ettiği ve maksadın tamamıyla hâsıl olduğu,⁸¹⁹ Mustafa Kemal kuvvetlerinin mağluben ricat ettiği” iddia edilmiştir.⁸²⁰ Yunan Genelkurmayı’na göre I. İnönü Muharebesi ile neticelen Ocak taarru-zu kesin sonuç almak üzere planlanan bir taarruz değil; sınırlı amaç güden Türk kuv-vetlerinin yerini ve miktarını tespit etmek amaçlı planlanan bir keşif taarruzudur.

Yunan birlikleri yenildiği için değil, kendilerine verilen keşif görevini yerine

getir-mışlardır. Bundaki amaç içerde Türk halkının maneviyatını ve dışarıda da Kemalist Ordu’nun itilaf Devletleri karsısındaki prestijini arttırmaktır. Savaş alanında yenildikleri halde, hem dışarıda, hem de gerek siyasi, gerekse askeri olarak içeride prestijlerini arttırdıkları tartışmasız gerçek bir olgudur.”

denilmiştir. Erdem, a.g.t., s.306.

814 İkdam,13 Ocak 1921.

815 Keşif taarruzu; “düşman kuvvetlerini meydana çıkarmak, düşmanın çekilip çekilmediğini anlamak için yapılan sınırlı hedefli taarruz’dur. Hilmi Soyalan, Askeri Terimler Sözlüğü, Harp Akademileri Komutanlığı Yay., İstanbul, 1971, s.119; İkdam, 17 Ocak 1921; Peyam-ı Sabah, 18 Ocak 1921.

816 Yunan Genelkurmayı’nın 18 Ocak 1921 tarihli General Papulas tarafından kaleme alınan resmi tebliğinde bu durum şöyle ifade edilmiştir: “Kıtaatımız aldıkları emre tevfikan, düşmanı yalnız İnö-nü’ne kadar takip ettiler. Malzeme aldıktan ve geri nakliyatı temin ettikten sonra düşman tarafından taciz edilmeksizin, normal yürüyüş ile İzmir Kolordusu’nun mıntıkasına avdet ettiler”. Büjak, a.g.e., s.200.

817 Alemdar,18 Ocak 1921; İkdam, 20 Ocak 1921; Papulas 12 Ocak 1921’de Bursa’dan yayımladığı resmi tebliğde “Yunan Ordusu’nun başarılı ile neticelenen harekâtından sonra evvelki mevzilerine şan ve şerefle döndüklerini” söylemiştir. Peyam-ı Sabah, 18 Ocak 1921; Yunan Başvekili Rallis de I.

İnönü Muharebesi’nde Yunan Ordusu’nun “muvaffak” olduğunu söylemiştir. Peyam-ı Sabah, 25 Ocak 1921.

818 Alemdar, 20 Ocak 1921.

819 Yunan Komutanlığı’nın bu savunması İstanbul basını tarafından da gerçekçi bulunmamıştır. İkdam

’da yer alan habere göre, Yunanların geri çekilmesinin nedeni, iddia ettikleri gibi “maksadın elde edilmesinden” değil, maruz kaldıkları mukavemetten dolayı olmuştur. İkdam, 14 Ocak 1921.

820 Alemdar, 21 Ocak 1921.

dikleri için üstlerine dönmüşlerdir. Bu nedenle bu taarruzda Türk Genelkurmayı’nın kabul ettiği gibi Yunan tarafının mağlubiyeti veya başarısızlık durumu yoktur.

İngiliz belgelerinde de bu harekâtın “keşif taarruzu” olduğu kabul edilen ya-zışmalar mevcuttur.⁸²¹ Bunun yanı sıra bazı Yunan kaynaklarında I. İnönü Muharebe-si “sınırlı harekât” olarak da tanımlamıştır.⁸²²

Türk Genelkurmayı ise Yunan iddialarını reddetmiş, I. İnönü Muharebesi’nde Yunan Ordusu’nun yenildiğini savunmuştur. Mustafa Kemal Paşa, The New York Times gazetesine “Türk başarısının nedenleri” üzerine bir mülakat vererek İnönü’de Yunan Ordusu’nun yenildiğini vurgulamıştır.⁸²³ Bu beyanatı ile yetinmeyen Mustafa Kemal Paşa, İnönü’de kazanılan başarıyı iç ve dış kamuoyuna duyurmak ve Yunan

“yalanlarını” ortaya çıkarmak adına 24 Ocak 1921’de Anadolu Ajansı’nda bir bülten yayınlatmış, Yunan Ordusu’nun I. İnönü Muharebesi hakkındaki “keşif taarruzu”

söyleminin gerçeği yansıtmadığı, bu söylemler ile “büyük İnönü Savaşı’nda Yunan birliklerinin uğradığı yenilginin önemini azaltılmaya çalışıldığı” kamuoyuna anlatıl-mıştır.⁸²⁴

821 Şimşir, İngiliz Belgelerinde Atatürk, C.3, s.25.

822 Smith, Yunan düşü, s.290.

823 Osman Ulagay, Amerikan Basını’nda Türk Kurtuluş Savaşı, İstanbul, 1974, s. 119.

824 24 Ocak 1921 tarih ve 48 numaralı Anadolu Ajansı bülteninde: “İstanbul’dan ve iç bölgelerden bize gelen haberlere göre, kahraman Batı ordumuzun Yunanlılara karşı kazandığı zafer, başkentte olduğu kadar, taşrada da, Türk ve Müslüman halk arasında görülmemiş bir sevinç, Hristiyanlar ve Müttefikler çevresinde ise üzüntü yaratmıştır. Anadolu Ajansı şunu belirtir ki, Yunan karargâhı yayın-ladığı gecikmiş bildiri ile gerçek bir hücumun söz konusu olmadığını, sadece keşif harekâtı yapıldığını öne sürerek büyük İnönü Savaşı’nda Yunan birliklerinin uğradığı yenilginin önemini azaltmaya ça-lışmaktadır. Ayrıca kayıplarının ciddi olmadığını iddia etmektedir. Şunu hatırlatmalıyız ki, Yunan birlikleri Eskişehir önünde 36 saat çarpışmak zorunda kalmışlar, büyük kayıplara uğramışlar ve kaç-mışlardır. Savaş alanında 12 saat daha kalsalardı toptan yok edileceklerdi. Ayrıca belirtmek gerekir ki, milliyetçi ordunun Genelkurmayı, önceden hazırlanmış bir plan gereğince, son darbeyi vurmak için düşman birliklerinin Eskişehir önüne kadar ilerlemelerine göz yummuştur. Yunanlıların yenilgisi, İstanbul’a götürmek zorunda kaldıkları çok sayıda yaralıdan bellidir. Bu da Yunan Genelkurmayı’nın gecikmiş bildirisinin ne kadar yalan olduğunu ortaya koymaktadır. Yunanlılar önlerinde düzensiz güçler bulunduğunu ve bunların kolayca Eskişehir önünde yok edilebileceğini sanmışlar ve böylece bir askeri geziye çıkmışlardır. Yunanlılar ile Türkleri ezmeyi amaç edilen İngilizler, bizim morali yüksek, iyi düzenli, kahraman ve genç ordumuzun önünde şaşkınlığa düşmüşlerdir. Yaşama hakkını ve varlığını korumak için silaha sarılan Türk ulusunu ve vatanı boyunduruktan kurtarmak görevini yük-lenmiş olan TBMM Hükümeti, sarsılmaz gücünü bu son zaferle bir defa daha ispatlamış ve şanını yüceltmiştir. TBMM Hükümeti, dünya haritasından Türkiye adını silmek isteyen saldırgan düşmanlara karşı şunu haykırmaktadır; yedi yüzyıla yakın kahramanlıkla dolu şanlı bir tarihe sahip ve ölmek istemeyen bir ulus yok edilemez. Anadolu Ajansı ayrıca şunu belirtmek ister ki, vatana ihanet eden, suç işleyen ve düşmanlarımız Yunanlıların saflarına katılmak alçaklığını gösteren ünlü kışkırtıcı Et-hem, kardeşleri Reşit ve Tevfik, ayrıca onların yolunda olanlar, kuvvetlerimiz tarafından izlenmiştir.

Bu kışkırtıcılardan birçoğu öldürülmüş, hapsedilmiş ya da birliklerimize teslim olmuşlardır. Kısacası bu hainler son olarak Sındırgı, Akhisar ve Marmaracık yönünde yok edilmişler ya da dağıtılmışlardır.

Mustafa Kemal Paşa, basın yolu ile Yunanistan’ın I. İnönü Muharebesi’ndeki başarısızlığını örtme çabalarına yine basını kullanarak cevap vermiş ve elde edilen başarıyı Anadolu dışında da gündemde tutmaya çalışmıştır. Yunan Genelkurmayı’nın resmi tebliğine ve ifşaatına dayanarak İngiltere ve Yunan basınının I. İnönü Muhare-besi’nde elde edilen başarıyı küçümseyen propagandalarına karşılık zafer haberleri-nin yapılmasının istemiştir. İcra Vekilleri Heyeti Reisi sıfatıyla 10 Şubat 1921 tari-hinde Erkan-ı Harbiye Vekâleti’ne yazılan emirde İstanbul Türk matbuatının İnö-nü’de kazanılan zafere ilişkin haberleri sürekli yapmasına rağmen İngiliz ve Yunan yayın organlarının İnönü zaferini daima tekzip eden yayınlar yapması nedeniyle hal-kı uyarmak, zaferin üstünün örtülmesine engel olmak için Anadolu’daki gazetelerden İzmir, Beyrut, İskenderiye gibi merkezlere sürekli bilgi gönderilmesi istenmiş, bu merkezlere gazeteleri ulaştırmak üzere Anadolu Havalisi Komutanlığı İstihbarat şu-besine yeterli miktarda gazete gönderilmesi emredilmiştir.⁸²⁵

Yunanistan’da I. İnönü Muharebesi hakkındaki tartışmalar milli mücadele so-na erdikten sonrada devam etmiş, harekâtı yürüten komutanlar arasındaki tartışmalar 1930’ların başında suçlamalara dönüşmüştür.⁸²⁶ Bu harekâtta görev alan komutanlar başta Sariyanis olmak üzere, “Yunan Ordusu savaşı kazanmak üzereyken neden çe-kildiklerini” yazdıkları mektuplar ile basına anlatmaya çalışmış, bu harekâtta Yunan Ordusu’nun kesin sonuç almak üzere orda bulunmadığını, keşif taarruzu yapan ordu-nun vazifesini yaptığı için geri çekilme emrinin verildiğini izah etmeye çalışmıştır.

Türk Genelkurmayı ise I. İnönü Muharebesi’ni, hem muharebe sırasında hem de daha sonra, Türk Ordusu’nun kesin bir galibiyeti olarak değerlendirmiş, Yunan kuvvetlerinin çekilmesini bir “ricat”⁸²⁷ olarak tanımlamıştır.⁸²⁸ Bununla birlikte I.

İnönü Muharebesi’nin baş aktörlerinden Batı Cephesi Komutanı İsmet Bey, “I. İnönü Muharebesi’nin askeri bakımdan mütevazı ölçüde bir muharebe olduğunu” söyle-miş,⁸²⁹“iki üç gün muharebe ettik. Düşman çekildi” sözleri ile bu muharebeyi

değer-Bu başarı da kahraman birliklerimizin İnönü'deki zaferini tamamlamaktadır.” denilerek I.İnönü sava-şı hakkında bilgilendirme yapılmıştır. Duru, a.g.e., s. 111-113.

825 B.C.A.30.10.0/86.566.2-1.

826 Midilli, a.g.e., s.14-20.

827 Ricat; geri dönme, gerileme, çekilme, kaçma, anlamında kullanılan bir kelimedir. Ferit Develioğlu, Osmanlıca-Türkçe Lügat, 23. Baskı, Aydın Kitabevi, Ankara, 2006, s. 892.

828 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:696; Gömlek No:7;Belge No:7AH.

829 İnönü, Hatıralar, s. 233.

lendirmiştir.⁸³⁰ Mustafa Kemal Paşa ise 1 Mart 1921 tarihinde TBMM’de yaptığı bir konuşmada “İnönü Muharebesi’nin (I.), maddi netayici mü’essif olmakla beraber milletin daha kuvvetli bir iman-ı sadakat ile teçhize medar olduğu cihetle faideli ad-dolunmalıdır” yorumunu yapmış⁸³¹ Nutuk’ta ise I. İnönü Muharebesi’nden “I. İnönü zaferi” olarak bahsetmiştir.⁸³²

830 İnönü, İstiklal Savaşı ve Lozan, s. 22.

831 TBMM Z.C., Devre I, C.9, s. 3.

832 Atatürk, a.g.e., C.II, s. 547.

II. BÖLÜM

İKİ MUHAREBE ARASINDAKİ DÖNEMDE MEYDANA GELEN GELİŞ-MELER

II.1. İki Muharebe Arasındaki Dönemde Türkiye’deki Gelişmeler I. İnönü Muharebesi ile II. İnönü Muharebesi arasında geçen yaklaşık 2,5 ay-lık sürede askeri, siyasi ve diplomatik birçok önemli gelişme meydana gelmiştir.

Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nun kabulü, Londra Konferansı’nın toplanması, İstiklal Marşı’nın kabulü, Sovyet Rusya ile dostluk antlaşmasının yapılması gibi önemli ge-lişmeler bu dönemde yaşanmıştır. Bu dönem aynı zamanda Türk Ordusu açısından yeni bir savaşa hazırlık ve teşkilatlanma dönemi olmuştur.