İki Muharebe Arasındaki Dönemde Yunanistan’da Meydana Gelen Gelişmeler

İki muharebe arasındaki dönemde Yunanistan’da bazı önemli siyasi gelişme-ler meydana gelmiştir. 1920 Kasım seçimgelişme-lerinde Yunanistan’da Liberal Parti’nin büyük bir yenilgi alması ve Venizelos’un dahi Atina’dan milletvekili seçilememesi Yunan siyasetinde taşları yerinden oynatmış, seçimden önce Venizelos’a karşı birle-şen tüm muhalefet partileri önemli bir zafer kazanmıştı. Birlebirle-şen Venizelos karşıtı koalisyonun Başbakanı olarak Dimitrios Rallis, 17 Kasım 1920’de hükümeti kurmuş-tu.¹⁰⁸²

Venizelos, Kasım seçimlerini kaybettikten sonra ülkeyi terk etmiş ise de onu fikirleri ve destekçileri varlığını sürdürmüştür. I. İnönü Muharebesi’nden sonra Londra’da toplanacak olan konferansta Yunanistan’ı kimin temsil edeceği meselesi Yunan kabinesinde tartışma yaratmıştır. İtilaf Devletleri’ne yakın olan Rallis, Londra Konferansı’na Venizelos’un katılması fikrini destekleyince Kral Konstantin ve Savaş Bakanı Gunaris ile ters düşmüş ve istifa etmek durumunda kalmıştır.¹⁰⁸³ Rallis, 4 Şubat 1921’de istifa etmiş,¹⁰⁸⁴ yerine 6 Şubat 1921’de Nicolas Kalegeropulos Hükü-meti kurulmuştur.¹⁰⁸⁵ Bu süreçte Genelkurmay Başkanı da değişmiş, başkanlık göre-vini Tümgeneral Guvelis üstlenmiştir.¹⁰⁸⁶

I. İnönü Muharebesi’nin hemen öncesine tesadüf eden günlerde çok önemli siyasi gelişmeler yaşayan Yunanistan, I. İnönü’den sonrada siyasi istikrar anlamında zor günler geçirmiştir. Venizelos sonrasında kurulan Yunan kabinesi yaklaşık dört ay

1079 Tengirşek, a.g.e., s.258-260; Rıza Nur, a.g.e., C.3, s.782; Cebesoy, Moskova Hatıraları, s.154.

1080 Fahir Armaoğlu,20.Yüzyıl Siyasi Tarihi, 16 Baskı, Alkım Yay., İstanbul, 2007, s.331.

1081 Antlaşmanın maddeleri için bkz. Soysal, a.g.e., C.I, s.25-26.

1082 Özgür Rençberler, Küçük Asya Felaketinin Yunan Siyasetine Etkisi (1919-1922), Ankara Üni-versitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2014, s.38.

1083 Rençberler, a.g.t., s.40.

1084 Sarıhan, Kurtuluş Savaşı Günlüğü, C.III, s.395.

1085 Rençberler, a.g.t., s. 40.

1086 Erdem, a.g.t., s. 332.

gibi kısa bir süre görevde kalabilmiş, 1921 Şubat ayı başlarında görevi yeni kabineye devr etmek zorunda kalmıştır. Ancak Kalegeropulos kabinesinin ömrü de kısa olmuş, yaklaşık iki ay görev yaptıktan sonra II. İnönü mağlubiyetinin ardından çekilmek zorunda kalmıştır.

Yunan siyasetindeki istikrarsızlığın Yunan Ordusu’na önemli ölçüde yansı-maları olmuştur. Venizelos’un gidişinden sonra Yunan Ordusu’ndaki Venizelist su-bayların tasfiye edilmesi orduda huzursuzlukların artmasına neden olmuş, fikri bö-lünmelerin derinleşmesine ortam olmuştur. Yunan Başbakanı Rallis’in Londra Kon-feransı’na Venizelos’un katılması fikrini desteklemesi nedeniyle Kral ile ters düşme-si ve istifa etmek durumunda kalması ordudaki huzursuzluğu daha da artırmıştır. İki muharebe arasındaki dönemde Yunanistan’da meydana gelen siyasi çalkantılar Yu-nan Ordusu’ndaki birlik ve düzeni büyük ölçüde sarsmıştır.

III. BÖLÜM

İKİNCİ İNÖNÜ MUHAREBESİ GÜNCESİ VE SONUÇLARI

III.1. İkinci İnönü Muharebesi Öncesi Genel Durum

İki muharebe arasındaki dönemde askeri, siyasi ve diplomatik birçok gelişme yaşanmıştır. Bu dönemde cephelerde Türk ve Yunan kuvvetleri arasında küçük çaplı çarpışmalar meydana gelmiştir. Türk Ordusu bu dönemi yeni bir saldırı ihtimaline karşı hazırlık yaparak geçirmiştir. Yunan tarafı ise Anadolu’daki kuvvetlerinin sayı-sını artırarak yeni bir taarruz için fiziki ve teknik şartlarını iyileştirmeye çalışmıştır.

Bu sürede iç ve dış siyasette de önemli gelişmeler yaşanmıştır. İki muharebe arasındaki dönemde en önemli dış siyasi gelişmelerden biri Londra Konferansı’nın toplanması olmuştur. İtilaf Devletleri, I. İnönü galibiyetinden sonra Sevr Antlaşma-sı’nda bazı değişiklikler yapmak üzere Londra’da bir konferans toplamıştır. TBMM Hükümeti’nin de davet edildiği bu konferansta Sevr Antlaşması masaya yatırılmış, Türkiye ve Yunanistan arasında sorun teşkil eden meselelerin çözümü için görüşme-ler yapılmıştır. Ancak bu görüşmegörüşme-lerden bir uzlaşı çıkmamış, İtilaf Devletgörüşme-leri, Yuna-nistan’ın Anadolu’daki çıkarlarını korumak için her türlü hareket serbestisine sahip olduğunu belirterek Yunan Ordusu’nun Anadolu’da yeniden taarruza geçmesine ye-şil ışık yakmıştır. Ayrıca bu dönemde Türkiye ile Rusya arasındaki diplomatik ilişki-lerde önemli bir aşama kaydedilmiş, iki ülke arasında Dostluk ve Kardeşlik Antlaş-ması imzalanmıştır. Rusya bu antlaşma ile TBMM Hükümeti’ne maddi desteğin yanında silah ve malzeme desteği vermeyi de taahhüt etmiştir.

İki muharebe arasındaki dönem, TBMM Hükümeti’nin hem içerde hem de dı-şarda önemli adımlar attığı bir dönem olmuştur. Ancak II. İnönü Muharebesi’ne gi-den süreçte patlak veren Koçgiri isyanı ve Pontus isyanı hükümeti zor duruma dü-şürmüş, Yunanlar lehine avantajlı bir durum meydana getirmiştir.

III.1.1. Anadolu’nun Genel Durumu

TBMM Hükümeti, II. İnönü Muharebesi öncesine denk gelen günlerde önemli bir sorun olan Koçgiri isyanı ile karşı karşıya kalmıştır. İlk olarak 1920’li yılların başında, Sivas’ın Koçgiri bölgesinde bazı asayişsizlik olayları görülmeye başlanmış, bu olaylar 1921 yılı Mart ayı başlarında isyana dönüşmüştür. İsyanın kısa

sürede geniş bir alana yayılması üzerine TBMM Hükümeti tarafından, asayişi tesis etmek ve olayların büyümesini önlemek amacıyla 10 Mart 1921’de Elazığ, Erzincan, Divriği ve Zara’da sıkıyönetim ilan edilmiş,¹⁰⁸⁷ isyanı bastırmak üzere Merkez Ordu-su ve Kumandanı Nurettin Paşa görevlendirilmiştir.¹⁰⁸⁸

Merkez Ordusu’nun harekât gücü 3200 er, 1250 hayvan, 2750 tüfek, 3 hafif ve 18 ağır makineli tüfek idi.¹⁰⁸⁹ İnönü’de bir ölüm kalım savaşı verilirken böylesine kritik bir ortamda önemli miktarda bir kuvvetten Batı Cephesi’nde yararlanılamamış, bu kuvvet asiler üzerine sevk edilmek durumunda kalınmıştır. Ayrıca II. İnönü Mu-harebesi’nde kendisinden yararlanılması planlanan Topal Osman Ağa’nın kumanda-sındaki Giresun Alayı’ndan da, alayın isyan bölgesine sevk edilmesi nedeniyle, ya-rarlanılamamıştır.¹⁰⁹⁰ Ancak Karadeniz bölgesinden muhtelif tarihlerde cephelere gönüllü kafileler gönderilmeye devam edilmiştir. İnönü Muharebeleri’nin başladığı günlerde Rize’nin teşkil ettiği ikinci gönüllü kafilesi Ordu ve Samsun üzerinden An-kara’ya gönderilmiştir.¹⁰⁹¹

I. İnönü Muharebesi başladığı sırada Çerkez Ethem isyanı ile meşgul olan Türk Ordusu, talihsiz bir şekilde, II. İnönü Muharebesi’ne denk gelen günlerde yine bir iç isyanla uğraşmak zorunda kalmış, bu isyan nedeniyle elindeki birlikleri tama-men Batı Cephesi’ne sevk etme imkânı bulamamıştır.

II. İnönü Muharebesi’nin başladığı sıralarda TBMM Hükümeti’ni zora sokan bir başka isyan Pontus isyanı olmuştur. Bu isyan nedeniyle Karadeniz bölgesindeki karışıklıklar artarak devam etmiştir. Bu sıralarda, Samsun, Sivas bölgesinde Trabzon ve Elazığ illerinin bazı kesimlerini de içine almak üzere sıkıyönetim ilan edilmiş ise de, Doğu Karadeniz ve Orta Anadolu’da asayiş sağlanamamıştır.¹⁰⁹² Güney’de de vaziyet pek farklı olmamıştır.¹⁰⁹³

II. İnönü Muharebesi’nin arifesinde TBMM Hükümeti doğuda Koçgiri, Kara-deniz bölgesinde ise Pontus isyanı gibi önemli sorunlarla mücadele etmek zorunda kalmıştır. Bu isyanlar nedeniyle elindeki kuvvetlerin tamamından Batı Cephesi’nde

1087 B.C.A.30.18.1/2.38.14.

1088 Esengin, a.g.e., s. 226.

1089 Esengin, a.g.e., s. 226.

1090 Alpaslan, a.g.e. s. 465.

1091 Mesut Çapa, “Milli Mücadele Döneminde Rize”, AAMD, (Kasım 1997), S.39, s. 872.

1092 TİH Batı Cephesi, C.II, K.III, s. 251.

1093 TİH Batı Cephesi, C.II, K.III, s. 251.

yararlanma imkânı bulamamış, I. İnönü’de olduğu gibi birçok cephede aynı anda mücadele etmek zorunda kalmıştır.

III.1.2. Yunanistan’ın Genel Durumu

Yunanistan’da II. İnönü Muharebesi’nden hemen önceki duruma bakıldığında ülkenin genel durumunun Türkiye’ye oranla daha pozitif olduğu görülmektedir. Ül-kede siyasi olarak savaş yanlısı ve savaş karşıtı olmak üzere temel fikri bölünmeler varlığını korumakla birlikte Türkiye’deki gibi ciddi iç isyanlar görülmemiştir.

II. İnönü Muharebesi’nden önce Yunanistan’da iktidar değişikliği yaşanmış, Yunan Başbakanı Rallis, 4 Şubat 1921’de istifa etmiş, Nicolas Kalegeropulos Hü-kümeti kurulmuştur.¹⁰⁹⁴ Genelkurmay Başkanı da değişmiş, başkanlık görevini Tüm-general Güvelis üstlenmiştir.¹⁰⁹⁵

Yunanistan, iki muharebe arasındaki dönemi yeni bir saldırıya hazırlık çalış-maları ile geçirmiştir. Şubat ve Mart ayları boyunca Yunan Ordusu taarruz hazırlıkla-rına devam etmiştir. Bu süre boyunca Papulas, planlanan yeni bir taarruz için Ati-na’dan Anadolu’ya ek kuvvet gönderilmesini istemiş, ancak bu talep Yunan Komu-tanlığı tarafından tam olarak yerine getirilememiştir.¹⁰⁹⁶ Papulas, taarruzu bizzat yö-netmek üzere Bursa’ya geldikten sonra da Atina’dan takviye kuvvet gönderilmesini istemiş, Atina ise bir miktar kuvvetin Anadolu’ya sevk edileceğini bildirmiştir. Fakat Yunan Ordusu, takviye gücün ulaşmasını beklemeden, hatta bunların Yunanistan’dan cepheye hareket ettikleri haberini bile almadan, her şeyin hazır olduğunu varsayarak, 23 Mart 1921’de taarruza geçmiştir.¹⁰⁹⁷ Yunanistan, iki savaş arasındaki dönemi yeni bir taarruza hazırlık yaparak geçirmiş ise de taarruzun hemen öncesinde Papulas’ın istediği miktarda kuvveti Anadolu’ya göndermeyi başaramamıştır.