I. 3. 1921 Başlarında Türk ve Yunan Ordularının Durumu
I.4. Muharebeye Doğru: Birinci İnönü Muharebesi’nin Hemen Öncesindeki Olaylar
Yunan taarruzu başlamadan hemen önceki günlerde Batı Cephesi’nde mey-dana gelen gelişmeler, cephe hattında yaşanan askeri hareketlilik Türk istihbarat ra-porlarına yansımış ve bu durum yaklaşan Yunan taarruzunun habercisi olarak yorum-lanmıştır. Bu süre içerisinde Türk istihbaratı gelişmeleri yakından takip ederken, cephe hattında Türk ve Yunan kuvvetleri arasında az da olsa yer yer temas sağlan-mıştır.
I.4.1. Türk İstihbarat Raporlarında Yaklaşan Taarruz
6 Ocak1921’de Yunan taarruzu başlamadan evvel 1 Ocak’tan 6 Ocak’a kadar geçen sürede cephe hattında meydana gelen gelişmeler, alınan istihbarı bilgiler Yu-nan kuvvetlerinin Bursa bölgesinde sayılarını arttırdığı yönünde olmuştur. Türk is-tihbarat birimleri 1921’in başında özellikle Yunan kuvvetlerinin sayısı ve konuşlan-dığı yerleri tespit edebilmek adına önemli bir istihbarat çalışması içine girmiştir. Elde edilen istihbarat bilgisi bazen doğrudan Bursa ya da İzmir’de bulunan bir istihbarat subayı tarafından aktarılırken çoğu zaman da bu bölgelerden gelen yolculardan alı-nan bilgilere dayandırılmıştır.
Batı Cephesi İstihbarat şubesinin 3 Ocak 1921 tarihinde Genelkurmay Baş-kanlığı’na gönderdiği uzun bir raporda Yunan birliklerinin cephe hattındaki yerleri ile ilgili bilgi verilmiştir. Söz konusu raporda Yunanlıların Bursa ve Gemlik
Cephe-si’nde toplam beş alayı olduğu, bir alay Çatalca’da, bir alayın Kızılca’da, bir alayın Gölcük mıntıkasında, bir alayın Aksu’dan İnegöl’e kadar dağınık bir surette bulun-duğu, diğer bir alayında Gemlik civarında bulunbulun-duğu, ayrıca 5. Alay’ın 2 Tabur ile geldiği ve İzmir’de ikmal edildiği bildirilmiştir. Söz konusu raporda ihtiyat olarak ise 42. Alay’ın Kazancı’da 92. Alay’ın ise Susurluk’ta olduğu diğer kuvvetlerin de yer-lerinin belirlendiği bildirilmiştir.325
Türk istihbaratının 3 Ocak 1921 tarihli Bursa’dan gelen bir yolcunun ifadele-rine dayandırarak hazırladığı başka bir istihbarat raporunda ise Yunan kuvvetlerinden Bursa Cephesi’nde 4. Alay, 5.Alay ve 22. Piyade Alayı ile dokuz topçu alayının bu-lunduğu ve piyade alaylarının bir aydan fazla süredir istirahate çekildikleri; Yunan kuvvetlerinin Bursa ve Gemlik’te iki,Demirtaş’ta iki, Aydede’de ise bir topu olduğu bildirilmiştir. Raporda 1920 Aralık ayından itibaren Yunan kuvvetlerinin Bursa’ya silah ve mühimmat takviyesi yaptığından bahisle 22 Aralık 1920’de Mudanya’ya 20 Mitralyöz ile bir miktar cephane gönderildiği ve Kestel’de ikinci bir müdafaa hattı inşa ettikleri ifade edilmiştir. Ayrıca, Yunan kuvvetlerinin Bursa’yı terk etmek zo-runda kalmaları halinde ne yapacaklarına ilişkin bir takım bilgelere de ulaşıldığı, buna göre Yunanların Bursa’yı terk etmek zorunda kaldıklarında şehri yakıp yıka-caklarına ilişkin haberler geldiği bilgisine de ulaşılmıştır.326
1921’in Ocak ayı başından itibaren gelen istihbarat raporlarının hemen hep-sinde vurgulanan başka bir durum daha vardı ki o da gerek İzmir’de gerekse Bur-sa’da bulunan Yunan askerlerinin arasında “Konstantinci” ve “Venizelosçu” diye bölünmeler yaşandığı, fikir ayrılıklarının önemli boyutlara vardığı bilgisiydi.327 Or-dudaki “Konstatinci” grubun savaş yanlısı olmadığı “Venizelosçu” grubun ise savaş taraftarı olduğundan bahisle bu iki grup arasındaki çekişmelerin orduyu olumsuz yönde etkilediği ifade edilmiştir.328
Bu tarihlerde Bursa ve İzmir’deki askeri hareketlilik dışında İzmit’te de bir hareketlilik yaşanmıştı. İstihbarat raporlarında Ocak başında Derince’ye gelen bir Efzun Alayı’nın İzmit’e geçtiği, öte yandan İznik ve havalisinde askeri hareketlilik yaşandığı, bu durumum Yunan kuvvetlerinin Karamürsel’e denizden saldırmak
niye-325 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:690 Gömlek No:100.Belge No:1.
326 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:690 Gömlek No:100.Belge No:100AA.
327 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:690 Gömlek No:100.Belge No:100A.
328 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:690 Gömlek No:100.Belge No:100AB.
tinde oldukları şeklinde yorumlanmıştır.329 Osmanlı Demir Yolları Askeri Komiseri Bektaş Bey’in 5 Ocak 1921’de Genelkurmay 2. Şube Müdüriyetine yazdığı bir başka istihbarat raporunda ise 5 Ocak 1921’de Yunanların iki İngiliz harp gemisiyle deniz-den ve karadan kıtalarını İzmit’ten hareket ettirdiğinin görüldüğü ve 5 Ocak 1921’den itibaren Haydarpaşa-İzmit hattının yalnız askeri nakliyatı icra edeceğine dair bir emir yazılmış olduğu öğrenilmiştir.330
Diğer taraftan Batı Cephesi İstihbarat Müdürü Faruk Bey’in bir başka istihba-rat raporunda ise Ocak başında iki tabur Efzun Alayı’nın Bursa’ya gelerek hanlara yerleştikleri ifade edilmiştir.331
Gerek istihbarat raporları gerekse Yunan kuvvetlerinin İzmir ve Bursa’daki kuvvetlerini takviye ederek güçlendirme çalışmaları aslında yakın zamanda bir taar-ruz yapılabileceği ihtimalini kuvvetlendiriyordu. Türk Genelkurmayı da bu yönde değerlendirmeleri olmasına rağmen Yunan taarruzunun ne zaman başlayacağı konu-sunda net bir bilgiye sahip olamamıştı. Bununla birlikte bazı Yunan kaynakları Ocak 1921 harekâtının kararının miladi takvime göre 2 Ocak 1921’de verildiğini,332 akşa-mında ise Batı Cephesi Komutanı Albay İsmet Bey’in bu taarruz haberini önceden aldığını yazmaktadır.333 Bu iddiaya göre henüz Yunan birliklerinin komutanları saldı-rı emrini öğrenmemişken İsmet Bey cephesini Bursa doğrultusunda yaymaya başla-mış,334 harekât emrini birlik komutanlarına göndermiş ve az sayıdaki örtme birlikleri-ni de savundukları yerleri ölünceye kadar terk etmemeleri konusunda uyarmıştır.335 Fakat ne arşiv belgelerinde nede İsmet Bey’in daha sonra yayımlanan hatıralarında Ocak taarruzunu önceden haber aldığına dair her hangi bir belgeye ya da bilgiye rast-lanmamıştır.
329 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:593 Gömlek No:61.Belge No:1.
330 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:560 Gömlek No:73AA;Belge No:1.
331 ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:655 Gömlek No:91.Belge No:1.;ATASE Arşivi İSH K: Kutu No:655 Gömlek No:91.Belge No:91AA.
332 Yunan Genelkurmayı’nın tarih kitabında taarruz emri ile ilgili olarak : “2 Ocak 1921 (20 Ara-lık1920)de İzmir Kolordusuna (3. Kolorduya) Bozüyük’e doğru hareket emri verilmiştir. Gerekli hal-de, orada bulunan Türk kuvvetlerini dağıtmak için İnönü’ne kadar ilerleyecektir. Bu görev tamamlan-dıktan sonra, kolordu tekrar üstlerine geri dönecektir… Harekâtın başlangıç tarihi olarak 6 Ocak 1921 (24 Aralık 1920) belirlenmiştir…” denilmektedir. Erdem, a.g.t., s. 301.
333 Umar, a.g.e., s. 70-71.
334 Umar, a.g.e., s. 70-71.
335 Martino, a.g.e., s. 99.
I.4.2. 1-6 Ocak Tarihleri Arasında Batı ve Güney Cephelerindeki Askeri