H‹SSELER‹N‹N ELDEN

ÇIKARILMASI GEL‹R VERG‹S‹NE TAB‹ DE⁄‹LD‹R :

fiahsen sahip olunan A.fi. ve LTD. his-selerinin sat›fl›ndan sa¤lanan kazançla-r›n vergilendirilece¤ine iliflkin hüküm, Gelir Vergisi Kanunu’nun mükerrer 80’inci maddesinde yer almaktad›r.

Bu maddede ivazs›z olarak edinilmifl menkul k›ymetlerin sat›fl›ndan sa¤la-nan kazanc›n gelir vergisine tabi olma-yaca¤› aç›kça belirtilmifltir. A.fi. hisse senetleri ve geçici ilmuhaberleri de bi-rer menkul k›ymet türü oldu¤u için, ve-raset veya hibe yoluyla edinilmifl bu menkul k›ymetlerin sat›fl› gelir vergisi-nin kapsam› d›fl›ndad›r.

Ayn› maddenin 4’üncü bendine göre

“ortakl›k haklar›n›n veya hisselerinin elden ç›kar›lmas›ndan do¤an kazanç-lar” ve bu bent kapsam›nda LTD. his-selerinin elden ç›kar›lmas›ndan sa¤la-nan kazançlar gelir vergisi kapsam›nda bulunmaktad›r.

Ortakl›k haklar› veya hisselerinin ivazs›z edinilmifl olmas›na iliflkin bir aç›klama olmamakla beraber, miras veya hibe yoluyla edinilmifl mallar›n

sat›fl› genel planda gelir vergisinin ko-nusuna girmedi¤i için, ivazs›z olarak edinilmifl tüm ifltirak hisselerinin ve bu hisselerden kaynaklanan bedelsiz hisselerin sat›fl›nda gelir vergisi ara-namaz.

Bunun gerekçelerini flöyle s›ralayabiliriz :

• Miras kalm›fl veya hibe suretiyle edi-nilmifl bir mal›n sat›fl›, gelir elde edici bir ifllem de¤il, servetin idaresi kapsa-m›nda yap›lm›fl bir tasarruftur.

• Gelir vergisinden bahsedebilmek için kiflinin, gelir elde etme amaçl› bir akti-vite göstermifl olmas› gerekir. Miras kalm›fl bir mal›n mirasç› taraf›ndan tü-ketime konu edilmek amac›yla paraya çevrilmesi gelir vergisine tabi tutulabi-lecek bir aktivite say›lamaz.

• Al›m-sat›m kazançlar›, ALIM ve SA-TIM fleklinde iki ayr› ifllem sonucunda oluflur. Al›m var fakat sat›m yoksa, ya-ni sat›n al›nan mal hibe edilmiflse gelir vergisinden söz edilemez. Nitekim GVK nun mükerrer 80 inci maddesin-de yer alan “elmaddesin-den ç›karma” tarifinmaddesin-de hibe ifllemi, gelir do¤urucu bir elden ç›karma fiili olarak kabul edilmemifltir.

Ayn› flekilde sat›fl var fakat al›fl yok ise yani sat›lan mal veraset veya hibe yo-luyla edinilmiflse, gelir de yoktur, gelir vergisi de yoktur.

• GVK nun mükerrer 80 inci madde-sindeki 1 ve 6 no.lu bentlerde ivazs›z iktisap edilenlerin hariç oldu¤unun be-lirtilmesi, 2,3,4 ve 5 inci bentlerde böyle bir belirlemeye yer verilmemesi tereddüt uyand›rmakla beraber, yukar›-daki gerekçeler nedeniyle bizim görü-flümüz 1 ve 6 no.lu bentlerdeki ibarele-rin hafliv (gereksiz söz veya tereddüt gidermek için malumun ilan›) oldu¤u yolundad›r. (GVK nun 18 inci

madde-sinde kendisine telif hakk› miras kalan kiflilerin bu haklar›n› satmalar›ndan kay-naklanan has›lat›n gelir vergisinden müstesna oldu¤unun belirtilmifl bulunmas›

da ayr› bir tedvin hatas›d›r.)

3. SATIN ALMA VEYA ‹fiT‹RAK SURET‹YLE fiAHSEN ELDE ED‹LM‹fi ANON‹M fi‹RKET H‹SSELER‹N‹N ELDEN ÇIKARILMASI SURET‹YLE SA⁄LANAN KAZANÇLARDA VERG‹ REJ‹M‹:

3.1. Vergileme Kurallar›:

‹vazl› olarak elde edilmifl A.fi. hisseleri ve bu hisselerle ilgili bedelsiz hisselerin elden ç›kar›lmas› suretiyle elde edilen flahsi kazançlar prensip olarak gelir vergi-sinin konusuna girmekle beraber;

• Türkiye’de kurulu menkul k›ymet Borsa’lar›nda ( ‹MKB’de ) kay›tl› A.fi. his-seleri, elde edilifl tarihlerinden itibaren 3 ay geçtikten sonra sat›l›rsa, bu sat›fltan do¤an kazanç gelir vergisine tabi de¤ildir.

• Di¤er A.fi. hisseleri, edinilmesinden itibaren 1 y›l süre geçtikten sonra sat›l›rsa bu sat›fltan do¤an kazançta da gelir vergisi aranmamaktad›r.

GVK’nun, 3 ay ve 1 y›ll›k sürelerden sonra vergisiz olaca¤›n› belirtti¤i mal

“menkul k›ymet” olup A.fi. hisse senedi veya geçici ilmuhaberi de birer menkul k›ymet türü oldu¤u için, bu vergisizlik hallerinden faydalanmaktad›r.

Söz konusu 3 ayl›k veya 1 y›ll›k süre dolmadan önce A.fi. hissesi sat›fl› yap›l›r-sa, bu sat›fltan do¤an kazanç gelir vergisine tabidir.

Kazanc›n hesaplanmas›nda sat›fl bedelinden, al›fl bedelinin TEFE oran› ile yük-seltilmifl de¤eri ç›kar›l›r. Bu hesaplamada menkul k›ymetin al›nd›¤› aydan bir ön-ceki ay›n endeksi ve sat›ld›¤› aydan bir önön-ceki ay›n endeksi dikkate al›n›r.

TEFE oran› negatif ç›karsa, orijinal maliyetin dikkate al›naca¤› (maliyetin düflü-rülemeyece¤i)görüflündeyiz. Çünkü Mükerrer 81 inci maddede iktisap bedelinin TEFE’ye göre art›r›lmas› öngörülmüfltür.

ÖRNEK (Milyon TL)

Bu örne¤e konu hisse senetleri ‹MKB de kay›tl› ise yukar›daki kazanç ve zarar gelir vergisi beyan›na dahil edilmez. Çünkü hisselerin al›n›fl ve sat›l›fl tarihleri

1. ‹fllem 2. ‹fllem

1 ‹ktisap Bedeli 72.000 70.000

2 ‹ktisap Tarihi fiubat 2004 fiubat 2004

3 Sat›fl Bedeli 96.000 68.000

4 Sat›fl Tarihi Eylül 2004 Eylül 2004

5 ‹ktisap Ay›ndan Bir Önceki Aya Ait 7.576,5 7.576,5 TEFE Endeksi

6 Sat›fltan Bir Önceki Aya Ait TEFE Endeksi 7.923,5 7.923,5

7 Yükseltilmifl Maliyet 1:5x6 75.297 73.206

8 Vergisel Anlamdaki Kazanç (3-7) 20.703 5.206 (Zarar)

aras›nda üç aydan fazla zaman geçmifltir.

fiayet bu hisseler ‹MKB de kay›tl› de¤ilse, bir y›ll›k süre geçmeden sat›fl

yap›ld›-¤› için gelir vergisinin konusuna girmektedir. Örnekteki mükellefin baflka bir ge-liri bulunmad›¤› ve satt›¤› hisselerin Borsa’da kay›tl› olmad›¤› varsay›m›na göre :

Menkul k›ymet al›m-sat›m kâr› 20.703.000.000 Menkul k›ymet al›m-sat›m zarar› 5.013.000.000

-Fark 15.497.000.000 Mükerrer Md.80 kapsam›ndaki kazançlara yönelik olup

2004 için 12 milyar TL olarak belirlenmifl istisna 12.000.000.000

-Vergi matrah› 3.497.000.000 hesab› ile 3.467.000.000 lira matrah üzerinden bulunan gelir vergisi (699.400.000 TL), 2005 y›l›nda (Mart ay›n›n 15 inci günü akflam›na kadar) be-yan edilecek, bu verginin yar›s› Mart sonuna kadar, di¤er yar›s› Temmuz sonuna kadar ödenecektir.

De¤er art›fl› kazançlar› olarak isimlendirilen GVK nun Mükerrer 80 inci madde-sindeki ifllemlerin bir k›sm› kârl› bir k›sm› zararl› oldu¤unda bu zarar, örne¤imiz-de oldu¤u gibi ayn› madörne¤imiz-de kapsam›ndaki kârlarla mahsuplanabilmekte, fakat za-rar a¤›r bas›yorsa bu zaza-rar beyannamede gösterilememekte yani di¤er 6 gelir un-surunu afl›nd›ramamaktad›r. (GVK Md.88) 3 ay veya 1 y›ll›k sürenin geçmifl ol-mas› dolay›s›yla sat›fl› vergisiz hale gelen menkul k›ymetlerin zarar›na sat›lol-mas›

halinde bu zararlar hiç dikkate al›nmaz.

GVK’nun mükerrer 81’inci maddesinde, menkul k›ymetlerin elden ç›kar›lmas›n-da, iktisap bedelinin tevsik edilememesi halinde o menkul k›ymetin itibari de¤e-rinin iktisap bedeli olarak kabul edilece¤i hükme ba¤lanm›flt›r. ‹MKB’de kay›tl›

A.fi. hisselerinin sat›fl›nda iktisap bedelinin yani al›fl maliyetinin tevsik edileme-mesi ihtimal d›fl›d›r. ‹MKB’de kay›tl› olmayan A.fi. hisselerinin 1 y›ll›k süre geç-meden önce yap›lan sat›fl›nda, TEFE oran›nda yükseltime tabi tutulacak maliyet bedeli, tevsik edilebiliyorsa gerçek al›fl bedelidir. Tevsik edilememe halinde, bu hissenin nominal bedeli al›fl bedeli olarak kabul edilip bu bedel TEFE oran›yla yükseltilir.

“Elden ç›karma” deyiminin, sat›fl, ivaz mukabilinde devir veya temlik, trampa, takas, ticaret flirketlerine sermaye olarak koyma ifllemlerini kapsad›¤› Kanun’da ifade edilmektedir. (Mük. Md.80) Dolay›s›yla edinilmesinden itibaren 3 ay veya

1 y›l geçmemifl olsa bile A.fi. hisseleri-nin hibe edilmesi, hibe edene vergisel yük getirmez. Fakat bu hisseleri hibe suretiyle edinen kimse veraset ve inti-kal vergisi ödemek durumunda inti- kalabi-lir. (2004 y›l› için her bir hibe ifllemin-de 1.572.000.000 liral›k istisna uygu-lanmaktad›r.)

3.2. A.fi. Hisselerinin Bas›l› Olmas›

veya Geçici ‹lmuhabere Ba¤lanm›fl Olmas› :

‹.M.K.B. de ifllem gören hisse senetle-ri aç›s›ndan 3 ay, di¤er A.fi. hisse se-netleri aç›s›ndan 1 y›l geçtikten sonra yap›lan sat›fl›n vergisiz olaca¤›n› hük-me ba¤layan mükerrer 80 inci madde-de “… menkul k›ymetlerin elmadde-den ç›ka-r›lmas›ndan sa¤lanan kazançlar” iba-resi yer ald›¤› için, menkul k›ymete dö-nüfltürülmemifl yani hisse senedine ve-ya geçici ilmuhabere ba¤lanmam›fl A.fi. hisselerinin sat›fl› aç›s›ndan, 3 ay-l›k veya 1 y›lay-l›k bekleme süresine tabi vergisizlik imkan›n›n geçerli olmad›¤›

yolundaki görüfllere rastlanmakta olup Maliye ‹daresi’nin de bu görüflte

oldu-¤u anlafl›lmaktad›r. (232 no.lu GV Ge-nel Tebli¤i’nin 5 inci bölümü)

Bizim anlay›fl›m›z ise, hisse senedine veya geçici ilmuhabere ba¤lanma-m›fl bile olsa tüm A.fi. hisselerinin

“menkul k›ymet” say›lmas› ve söz konusu vergisizlik için bu ka¤›tlar›n aranmamas› gerekti¤i yönündedir.

Nitekim afla¤›daki bölümde izah edil-di¤i üzere, 21.03.2005 tarihinden itiba-ren ‹.M.K.B. de ifllem göitiba-ren flirketlerin hisse senetlerinin tümünün kaydî hale gelecek olmas›, bu tarihten sonra olu-flan yeni hisseler için hisse senedi

bas›-m› yap›lmayacak olmas› ve söz konusu kaydî hisselerin al›m sat›m›nda da, 3 ayl›k süre geçince vergisizlik ortam›

do¤aca¤› 26 no.lu Gelir Vergisi Sirkü-leri ile kabul edilmifl bulunmaktad›r.

3.3. Borsa’da ‹fllem Gören fiirketlerin Hisselerinin 21.03.2005’ten ‹tibaren Kaydî Hale Gelecek

Olmas› ve 26 No.lu Gelir Vergisi Sirküleri :

Bilindi¤i gibi 4487 say›l› Kanun ile Sermaye Piyasas› Kanununa eklenen 10/A maddesinde, sermaye piyasas›

araçlar› ve bunlara iliflkin haklar›n özel hukuk tüzel kiflili¤ini haiz bir Merkezi Kay›t Kuruluflu (MKK) taraf›ndan kayden izlenece¤i, bu Kuruluflun Ser-maye Piyasas› Kurulunun gözetim ve denetimi alt›nda oldu¤u, kay›tlar›n MKK taraf›ndan bilgisayar ortam›nda ihraçç›lar, arac› kurulufllar ve hak sa-hipleri itibariyle tutulaca¤›, kaydedilen haklar›n Sermaye Piyasas› Kanununun 7 nci maddesi uyar›nca senede ba¤lan-mayaca¤›, MKK’nun kurulufl, faaliyet, çal›flma ve denetim esaslar›n›n Bakan-lar Kurulunca ç›kar›lacak bir Yönet-melikle belirlenece¤i hükme ba¤lan-m›flt›r.

MKK’nun kurulufl, faaliyet, çal›flma ve denetim esaslar›n› belirleyen Yönet-melik 21.6.2001 tarih ve 24439 say›l›

Resmi Gazete’de yay›mlanarak yürür-lü¤e girmifltir.

Öte yandan Sermaye Piyasas› Kurulu-nun Merkezi Kay›t Kuruluflu taraf›n-dan kay›tlar›n tutulmas›na iliflkin esas-lar› düzenleyen Seri : IV, No:28 say›l›

Tebli¤i, 22.12.2002 tarih ve 24971

sa-y›l› Resmi Gazete’de yay›mlanm›flt›r.

Sermaye Piyasas› Kurulunun 6.10.2004 tarih ve 41/1279 say›l› Ka-rar›yla da 21 Mart 2005 tarihi itiba-riyle hisse senetleri Borsa’da ifllem gören flirketlerin hisse senetlerinin tümünün otomatik olarak topluca kaydilefltirilmesine karar verilmifltir.

Hisse senetleri Borsa’da ifllem gören ihraçç›lar, ‹MKB Takas ve Saklama Bankas› A.fi. (Takasbank) ile saklama sözleflmesi imzalam›fl arac› kurulufllar ve yetkili takas ve saklama kurulufllar›, baflvuru flart› aranmaks›z›n MKK üye-si say›lm›fllard›r.

Kaydi sistem uygulamas›n›n tüm ta-raflar›n›n yani hisse senetleri ‹MKB de ifllem gören ihraçç›lar›n, Takasbank A.fi. ile hisse senedi saklama sözlefl-mesi imzalam›fl bulunan arac› kurum, bankalar ve Takasbank A.fi. nin 6 Ara-l›k 2004 tarihine kadar üyelik flartla-r›n› ve üyelik prosedürleri ile ilgili ifllemlerini tamamlamalar› gerek-mektedir.

Kaydi sistem d›fl›nda kalmak isteyen yat›r›mc›lar›n fiziki hisse senetleri 21 Mart 2005 tarihinden sonra Borsa’da ifllem göremeyecek ve takas sürecine dahil edilmeyecektir.

Maliye Bakanl›¤› ç›kard›¤›, 26 say›l›

Gelir Vergisi Sirkülerinde MKK tara-f›ndan kaydilefltirilecek hisse senetleri-nin vergi uygulamalar› karfl›s›ndaki durumunu aç›klam›flt›r. Söz konusu Sir-külerde, sermaye piyasas› araçlar›n›n MMK taraf›ndan kayden izlenmesi so-nucu bu araçlar için fiziki senet bast›r›l-mas› gere¤i ortadan kalkmakla birlikte,

söz konusu sermaye piyasas› araçlar›n›n ihraç edenler, yat›r›mc›lar ve ilgili di¤er kurumlara sa¤lad›¤› haklar›n korun-makta oldu¤u, dolay›s›yla bunlar›n fizi-ki olarak bast›r›lmas› veya bunlar›n MKK taraf›ndan kayden izlenmesi ara-s›nda vergi uygulamalar› bak›m›ndan bir fark bulunmad›¤› belirtilmektedir.

Buna göre bir sermaye piyasas› arac›

olan hisse senetlerinin MKK taraf›ndan kayden izlenmesi halinde, kayden izle-nen bu hisse senetlerinin elden ç›ka-r›lmas›ndan do¤an kazanc›n tespiti ve vergilendirilmesinde bas›l› (fiziki) hisse senetlerinin elden ç›kar›lmas›n-dan do¤an kazançlar›n tespiti ve ver-gilendirilmesine iliflkin hükümler uy-gulanacakt›r.

Maliye Bakanl›¤›’n›n bu anlay›fl›n›n, tüm A.fi. hisselerine teflmil etmesi uy-gun olacakt›r.

4. SATIN ALMA VEYA ‹fiT‹RAK SURET‹YLE fiAHSEN ELDE ED‹LM‹fi L‹M‹TED fi‹RKET H‹SSELER‹N‹N ELDEN ÇIKARILMASI SURET‹YLE SA⁄LANAN KAZANÇLARDA VERG‹ REJ‹M‹ :

Limited flirket hisselerinin elden ç›kar›l-mas› suretiyle sa¤lanan kazançlar GVK nun Mükerrer 80/4 üncü maddesi uya-r›nca gelir vergisine tabidir.

Ancak limited flirket hisseleri elden ç›-karma kazançlar›n›n vergilenmesi bak›-m›ndan A.fi. hisselerine nazaran baz›

farkl›l›klar göstermekte olup, bu farkl›-l›klar flöyle s›ralanabilir :

• A.fi. hisselerinde 3 ay veya 1 y›l süre dolduktan sonra vergisizlik ortam›na geçilebildi¤i halde limited flirket

hisse-leri ne kadar uzun süre elde tutulmufl olursa olsun, elden ç›kar›ld›¤› takdirde bu elden ç›karma ifllemi, istisna tutar›n›

aflacak miktarda kazançla sonuçlanm›fl-sa vergileme yap›l›r. Zaten uygulamada limited yerine anonim flirket kurulmas›-n›n tercih edilmesinde rol oynayan fak-törlerden biri de budur. (‹ktisap bedeli-nin A.fi. hisselerinde oldu¤u gibi TEFE ile art›r›larak dikkate al›nmas› imkan› li-mited flirket hisseleri aç›s›ndan da ge-çerlidir.)

• A.fi hisselerinin maliyeti tevsik edile-medi¤inde nominal de¤er maliyet ola-rak kabul edilmektedir. Buna mukabil limited flirket hisselerinin maliyeti tev-sik edilemezse bu maliyet takdir komis-yonunca takdir yoluyla belirlenmekte-dir.

Bu iki fark d›fl›ndaki tüm özellikler yu-kar›da izah etti¤imiz A.fi. hissesi elden ç›karma kazançlar›n›n vergilenmesiyle ayn›d›r.

5. KONU HAKKINDAK‹ GÖRÜfi VE ÖNER‹LER‹M‹Z :

Yukar›daki özet aç›klamalardan anlafl›-laca¤› üzere, tam mükellef gerçek kifli-lerce flahsen sahip olunan, sat›n alma veya ifltirak yoluyla elde edilmifl ano-nim ve limited flirket hisselerinin ve bu hisselerden kaynaklanan bedelsiz hisse-lerin elden ç›kar›lmas›ndan sa¤lanan kazançlar, prensip olarak gelir vergisine tabidir. Ancak bu kazançlarda vergi aranmayan haller, istisna hükümleri ve maliyet bedelinin yükseltilmesi gibi özellikler mevcuttur.

Söz konusu kazançlar›n vergisel duru-mu ile ilgili önerilerimiz flunlard›r :

• fiahsî hisse sat›fllar› genellikle,

izlene-meyen, denetleneizlene-meyen, vergi kaça¤›-n›n yüksek oldu¤u bir aland›r. Üstelik bu vergileme, sermaye dolafl›m›n› ve yabanc› sermaye giriflini engellendi¤i için zararl›d›r. Bize göre bu kazançlar tamamen vergi d›fl› b›rak›lmal›d›r.

• Bu kazançlarda gelir vergisi al›nmaya devam edilecekse, kazanc›n A.fi. hisse-si veya limited flirket hissehisse-si sat›fl›ndan kaynaklanmas›na göre de¤iflen hüküm-lerden vazgeçilerek, tüm ifltirak hissele-ri için yeknesak kurallar getihissele-rilmeli, A.fi. hisselerinin hisse senedi veya geçi-ci ilmuhabere ba¤lanmas›na gerek bu-lunmad›¤› yönünde hüküm konulmal›-d›r.

• Bilhassa Borsa’da ifllem gören hissele-rin vergiye tahammülü yoktur. Bu se-netlerin al›m sat›m›nda vergi aranma-mas› gerekti¤i gibi, söz konusu senetle-rin al›m sat›m›na ifllem vergisi dahi ge-tirilmemelidir. Zira ifllem vergisi, nispe-ti çok düflük olmas› gereken bir vergi ol-du¤undan Hazine’ye getirisi de önem-senmeyecek kadar az olacakt›r. Buna mukabil Borsa’da hisse al›m sat›m› ya-panlar, bu verginin her an yükselebile-ce¤i tedirginli¤ini yaflayaca¤›ndan, bu küçük oranl› verginin Borsa üzerindeki olumsuz etkisi çok fazla olacakt›r. Böy-le bir tedirginli¤e yol açmamak için, söz konusu küçük vergi has›lat›ndan da vaz-geçilerek Borsa’daki hisse senedi al›m sat›mlar›na ifllem vergisi getirilmesi de hiç düflünülmemelidir.