MUHASEBEN‹N TEMEL KAVRAMLARI

Muhasebenin temel kavramlar›, mali nitelikteki bilgilerin belli bir esasa da-yanmas›n›, bu bilgileri kullananlara sa¤l›kl› tutarl› ve karfl›laflt›r›labilir bil-gi sunulmas›n› sa¤lamak amac›yla za-man içinde oluflan norm ve varsay›m-lard›r. Bu kavramlar, muhasebe uygu-lamalar›na yön veren disiplinin esas›

olup, içeri¤i; mevcut ticari faaliyete ait gerçeklere, ticari organizasyona, sos-yal yap› ile örf ve adetlere dayanmak-tad›r.

Muhasebenin kavram, ilke ve kuralla-r›, bilim adamlar›na ve uygulay›c›lara göre farkl›l›klar gösterir ve sürekli

de-¤iflim ve geliflim durumundad›r. Bu ne-denle muhasebenin fizik, kimyada ol-du¤u gibi genel yasalar› ve sabit ilke-leri yoktur.

Muhasebe sisteminin baflar›l› olabil-mesi için muhasebe kavram, ilke ve kurallar›n›n sahip olmas› gereken üç temel özellik bulunmaktad›r. Bunlar : ⁵ a. Muhasebe kavram, ilke ve kurallar›, yayg›n benimsenen (genel kabul gör-müfl) kavram, ilke ve kurallar olmal›-d›r.

b. Muhasebe kavram, ilke ve kurallar›,

muhasebenin amaçlar›na uygun olma-l›d›r.

c. Muhasebe kavram, ilke ve kurallar›, çevre koflullar› alt›nda ve de¤iflen amaçlar ›fl›¤›nda sürekli gözden geçiri-lip yenilenmelidir. Kavram, ilke ve ku-rallar›n bu özelli¤i, muhasebe sistemi-nin aç›k bir sistem oluflunun do¤al bir sonucudur.

Muhasebenin haz›rlad›¤› bilgileri kul-lananlar›n, bunlardan azami fayday› te-min edebilmek için, bilgilerin nas›l toplanm›fl oldu¤unu bilmeleri gerek-mektedir. Ayn› flekilde muhasebeci de yöneticilerin ihtiyaçlar›n› bilmeli ve mali bilgileri bunlara uygun olarak toplay›p, yay›nlamal›d›r. Karfl›l›kl› an-laflmay› kolaylaflt›rmak için muhasebe-nin dayand›¤› temel varsay›mlar tespit edilmifl ve baz› kavramlar üzerinde bir-leflilmifltir. Muhasebeci raporlar›n› bu kavramlara uygun olarak haz›rlarsa, yönetici raporlar›n haz›rlanmas›nda esas al›nan çat›y› bilir ve alaca¤› karar-larda bu bilgilerin nas›l bir düzeltmeye tabi tutulduktan sonra

kullan›labilece-¤ini anlayabilir.⁶

Türkiye’ de bugüne kadar muhasebe-nin kavram, ilke ve kurallar›n› sa¤la-maya çal›flan, birbirinden ba¤›ms›z, standart saptama amaçlar›nda farkl›l›k-lar bulunan çeflitli kuruluflfarkl›l›k-lar bulun-maktad›r. Türkiye’ de, muhasebe uy-gulamalar›n› genelde Türk Ticaret

Ka-4 KEPEKÇ‹, C. : a. g. e. , s. 13.

5 ERTUNA, ‹.Ö. : “ Türkiye’ de Muhasebe ‹lke ve Kurallar›n›n Uygulanmas› ve Al›nmas› Gerekli Tedbirler ”, XII. Türkiye Muhasebe Kongresi’ ne sunulan Tebli¤, 1976 Türkiye’ sinde Muhasebecinin Sosyal Sorumluluklar›, Türkiye Muhasebe Uzmanlar› Derne¤i Yay›n› No: 6 , ‹stanbul, 1979, s. 177-178.

6 ATAMAN, Ü. : Genel Muhasebe, Türkmen Kitabevi Yay›nlar› No: 65/4, ‹stanbul, 1995, s. 4.

nunu ile Vergi Usul Kanunu’ ndaki il-gili hükümlerin yönlendirdi¤i görül-mekle beraber, bu kanunlardaki hü-kümlerin ihtiyaca cevap vermedi¤i ve-ya uygun bulunmad›¤› durumlarda , yasal statüye sahip baz› kurulufllar›n kendi etki alanlar›na giren iflletmeler için, muhasebe uygulamalar›n› yönlen-dirici çal›flmalar yapt›¤› görülmektedir.

Bu kurulufllar afla¤›da belirtilmifltir.⁷ a. ‹ktisadi Devlet Teflekküllerini Yeni-den Düzenleme Komisyonu,

b. Tekdüzen Muhasebe Koordinasyo-nu Devaml› ‹htisas KomisyoKoordinasyo-nu, c. Sermaye Piyasas› Kurulu,

d. Türk Standartlar› Enstitüsü Muhase-be Standartlar› Özel Daimi Komitesi, e. Maliye ve Gümrük Bakanl›¤› Koor-dinatörlü¤ünde Kurulan Muhasebe Standartlar› Komisyonu,

f. Türkiye Bankalar Birli¤i,

g. Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müflavirler ve Yeminli Mali Müflavir-ler Odalar› Birli¤i (TÜRMOB) h. Türkiye Muhasebe ve Denetim Stan-dartlar› Kurulu ( TMUDESK ) i. Türkiye Muhasebe Standartlar› Ku-rulu ( TMSK )

440 Say›l› Kanunla kurulan ‹ktisadi Devlet Teflekküllerini Yeniden Düzen-leme Komisyonu ; K‹T’ ler için zorun-lu olan Tekdüzen Muhasebe Sistemini uygulamaya koymufl ve bu amaçla 1968-1970 y›llar› aras›nda,

• Muhasebe Usullerinin Islah› ve Yek-nesaklaflt›r›lmas›, Girifl,

• Muhasebenin Temel Kavramlar› ve Genel Kabul Görmüfl Muhasebe Pren-sipleri,

• Tekdüzen Genel Hesap Plan› ve Aç›klamalar›,

• Mali ‹fller, Muhasebe ve Kontrol Da-irelerinin Organizasyonu,

• Terimler ve Aç›klamalar,

olmak üzere 6 rapor yay›nlam›flt›r.

“Muhasebenin Temel Kavramlar› ve Genel Kabul Görmüfl Muhasebe Pren-sipleri” adl› raporda 10 adet kavram belirtilmifltir.

Sermaye Piyasas› Kurulu’ nca düzen-lenen ve 29.01.1989 tarih ve 20064 sa-y›l› Resmi Gazete’ de yay›nlanan Seri XI: ve No:1 Sermaye Piyasas›nda Ma-li Tablo ve Raporlara ‹Ma-liflkin ‹lke ve Kurallar Hakk›nda Tebli¤’ in 1. bölü-münde “Mali Tablolarda Muhasebe Politikalar›n›n Aç›klanmas› ve Muha-sebenin Temel Kavramlar›” bafll›¤› al-t›nda 12 adet kavram belirtilmifltir.

Maliye ve Gümrük Bakanl›¤›’ nca dü-zenlenen 26.12.1992 tarih ve 21447 sa-y›l› Resmi Gazete’ de yay›nlanan Mu-hasebe Sistemi Uygulama Genel

Tebli-¤i S›ra No: 1 ‘ de Muhasebe Usul ve Esaslar› adl› bölümde “Muhasebenin Temel Kavramlar›” bafll›¤› alt›nda 12 adet kavram belirtilmifltir.

Sermaye Piyasas› Kurulu’ nca

düzen-7 AKDO⁄AN, N. : “ Dördüncü Yönergenin Öngördü¤ü Bilanço Tablosu ve Ülkemizdeki Uygulamalarla Karfl›laflt›r›lmas›” , 20-24 Nisan 1991 tarihlerinde K›br›s’ da yap›lan Türkiye XII. Muhasebe E¤itimi Sempozyumu’ na sunulan Tebli¤, s. 2.

lenen “Sermaye Piyasas›nda Mali Tablo ve Raporlara ‹liflkin ‹lke ve Kurallar Hakk›nda Tebli¤” , Maliye ve Gümrük Bakanl›¤›’ nca düzenlenen ” Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebli¤i” ile ‹DTYDK- Tekdüzen Muhasebe Sistemi’

nde yer alan temel kavramlar karfl›laflt›rmal› olarak afla¤›da sunulmufltur.

‹.D.T.Y.D.K. Sermaye Piyasas› Kurulu Maliye Bakanl›¤›

Tekdüzen Muhasebe Tebli¤inde Belirtilen Muhasebe Sistemi Uygl.

Sisteminde Belirtilen Muhasebenin Temel Genel Tebli¤inde Muhasebenin Kavramlar› Belirtilen Muhasebenin

Temel Kavramlar› Temel Kavramlar›

1. Sosyal Sorumluluk 1. ‹flletmenin Süreklili¤i 1. Sosyal Sorumluluk 2. Kiflilik 2. Dönemsellik 2. Kiflilik

3. ‹flletmenin Süreklili¤i 3. Tutarl›l›k 3. ‹flletmenin Süreklili¤i 4. Dönemsellik 4. ‹htiyatl›l›k 4. Dönemsellik

5. Para Ölçüsü 5. Tam Aç›klama 5. Parayla Ölçülme 6. Maliyet Esas› 6. Önemlilik 6. Maliyet Esas›

7. Objektif Belge 7. Sosyal Sorumluluk 7. Tarafs›zl›k ve Belgelendirme 8.Tutarl› ve 8. Tarafs›zl›k 8. Tutarl›l›k Rapor Sistemi Karfl›laflt›r›labilir

9. Tam Aç›klama 9. Özün Önceli¤i 9. Tam Aç›klama 10.Muhafazakarl›k 10. Kiflilik 10. ‹htiyatl›l›k

11. Para Ölçüsü 11. Önemlilik

12. Maliyet 12. Özün Önceli¤i

Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebli¤i S›ra No: 1, Sermaye Piyasas› Kuru-lu Tebli¤i ve Tekdüzen Muhasebe Sistemi’ nde yer alan muhasebenin temel kav-ramlar›, genel olarak ayn› olmakla beraber, öncelik yönünden veya birkaç isim farkl›l›¤› yönünden birbirinden farkl› oldu¤u görülmektedir. Bununla birlikte bu kavramlar, Avrupa Toplulu¤u taraf›ndan yay›nlanan Dördüncü Yönerge’nin ge-nel hükümlerini ve Yönerge de yer alan kavramlar› fazlas›yla kapsamaktad›r.

Muhasebe politikalar›n›n seçilmesinde ve bu politiklar›n uygulanmas›nda esas al›nmas› gereken, temel kavramlard›r.

Muhasebe uygulamalar›nda muhasebenin temel kavramlar›ndan hangilerine uy-gun hareket edildi¤i ile ilgili olarak yap›lan bir anket çal›flmas›nda; ankete ka-t›lanlar›n,

% 1’ i Sosyal Sorumluluk Kavram›na,

% 3’ ü Kiflilik Kavram›na,

% 4’ ü ‹flletmenin Süreklili¤i Kavra m›na,

% 5’ i Dönemsellik Kavram›na,

% 6’ s› Maliyet Esas› Kavram›na,

% 8’ i Parayla Ölçülme Kavram›na,

% 9’ u Tarafs›zl›k ve Belgelendirme Kavram›na,

% 10’u Tutarl›l›k Kavram›na,

% 12’ si Tam Aç›klama Kavram›na,

% 15’i ‹htiyatl›l›k Kavram›na,

% 13’ü Önemlilik Kavram›na,

% 14’ü Özün Önceli¤i Kavram›na uygun hareket ettiklerine belirtmifller-dir.

Söz konusu ankette, yöneltilen sorular sonucunda al›nan cevaplardan temel kavramlar›n uygulamada içerikleri iti-bariyle anlafl›lamad›¤›, bir bölümüne vergi kayg›s› nedeniyle uyulmad›¤›, bir bölümünün ise uygulamada kavra-m›n içeri¤ine uygun hareket edilmesi-ne ra¤men yap›lan uygulaman›n ilgili kavram gere¤i yap›ld›¤›n›n bilinmedi¤i sonucuna ulafl›lm›flt›r. ⁸

4- TÜRK‹YE MUHASEBE