VE R‹SKE MARUZ DE⁄ER (VaR)
III. ÖRNEK ÇALIfiMA
1. Asgari Sermaye Tutar›n›n Hesaplanmas›
RMD yönteminin, buraya kadar aç›k-land›¤› üzere, portföylerin maruz kala-bilecekleri piyasa riskini de¤er olarak belirlemekten baflka kullan›ld›¤› bir
di-¤er alan da, kurumlar›n sermaye yeter-liliklerinin belirlenmesidir. Risk ile bu-lundurulmas› gereken asgari sermaye iliflkisi prensibinden hareketle, yasal düzenleyici kurumlar, piyasa riskine maruz portföy tafl›yanlar için sermaye yeterlili¤i konusunda yöntemin kulla-n›lmas›n› kabul etmifllerdir. Daha önce belirtti¤imiz gibi, bankac›l›k sektörü için standartlar üreten BIS’ in bu konu-da alm›fl oldu¤u çeflitli prensip kararlar bulunmaktad›r. Buna göre, RMD de¤e-ri kendi bafl›na yeterli olmay›p, bugün sektör günlük sermaye yeterlili¤i he-saplarken, bulundurmas› gereken ser-maye miktar› için % 99 güven
aral›¤›n-daki 10 günlük RMD’ i belli bir çarp›m faktörü ile çarpmaktad›r17. Çarp›m fak-törü, daha önce de anlat›lan back testing ifllemlerinin sonucuna göre belirlenmek-tedir. Her kurum son 250 ifllem gününde hesaplad›¤› günlük RMD de¤erleri ile, ilgili günün fiili de¤erlerini karfl›laflt›rmaktad›r. Bu karfl›laflt›rma sonucunda mi-nimum 3 olmak üzere 4’ e kadar katsay› de¤erleri belirlenmektedir. E¤er geçmifl 250 ifllem günü içinde maksimum 4 gün için sapma gerçekleflmiflse, çarp›m fak-törü 3 olmaktad›r. Sapma gösteren gün say›s› artt›kça ilave edilecek ceza puan›
da artmaktad›r18. Bu faktörler afla¤›da tablo halinde verilmektedir19. Tablo 1: 250 Gün ‹çindeki Sapma Say›lar›na Göre Çarp›m Faktörü 250 Gündeki Sapma say›s› Alan Çarp›m Faktörü
0 3.00
1 Yeflil 3.00
2 Alan 3.00
3 3.00
4 3.00
5 3.40
6 Sar› 3.50
7 Alan 3.65
8 3.75
9 3.85
10 veya daha fazla K›rm›z› Alan 4.00
Bundan sonraki aflamada, her kurum günlük % 99 güven seviyesindeki RMD’i yasal düzenlemeler gere¤i 10 ifllem günlük RMD’ e çevirip, ilgili çarp›m faktö-rü ile çarpmaktad›r. Böylece, kurumun günlük olarak tutmak zorunda oldu¤u ya-sal sermaye tutar› bulunmaktad›r.s
Günlük Yasal Sermaye Tutar› =
% 99 güven seviyesinde günlük RMD x ÷ 10 x Çarp›m Faktörü
Daha sonra, geçmifl 60 ifllem gününün ortalama günlük yasal sermaye tutar› ile, bir önceki günün yasal sermaye tutar›ndan yüksek olan› dikkate al›narak,
tutul-17 Kaan Aksel, a.g.m., s:70
18 P. Jackson, D. Maude, W. Perraudin, a.g.m. sayfa: 23 19 Ad› geçen Yönetmelik
mas› gereken yasal sermaye yükümlü-lü¤ü belirlenir20.
SONUÇ
Bu çal›flmada, piyasa riski ölçüm tek-niklerinden birisi olan ve özellikle de ülkemiz için çok yeni olan Riske Ma-ruz De¤er (RMD) k›saca tan›t›lmaya çal›fl›lm›flt›r. Ayr›ca basit bir hipotetik örnek ile de yöntemin hesaplanmas›na iliflkin bilgi verilmifltir. Temelde RMD çal›flmadaki basit örnekteki gibi ayn›
metedoloji ile çal›flmas›na ra¤men, uy-gulamada bir çok varl›k bulunmas› ne-deniyle oldukça karmafl›k bir yap›ya bürünebilmekte ve hesaplamalar› için de uzman bir program ve bilgisayar donan›m› gerektirmektedir. Ayr›ca yi-ne hesaplamalar için çok büyük çapta veri seti ihtiyac› bulunmaktad›r.
Tüm bunlar›n ötesinde gerek yasal oto-ritelerin, yöntemi riskin hesaplanmas›
konusunda tan›mlamalar› gerekse yöntemin sonuç olarak anlafl›labilir bir flekilde sonuç sunmas›, yak›n gelecek-te RMD’ in yo¤un bir flekilde kullan›-laca¤›n› göstermektedir.
Örne¤imize dönecek olursak, farkl› iki tarihte eflit döviz tutarlar› ile
oluflturdu-¤umuz portföylerin maruz kalabilecek-leri olas› zarar tutarlar› belirlenmeye çal›fl›lm›flt›r. Özellikle ülkemizde yafla-nan Kas›m 2000 ve fiubat 2001 krizle-rinin portföyler üzerinde nas›l bir etki yapabildi¤ini aç›kca ortaya koymufltur.
Ülke D‹BS portföyünün yaklafl›k % 15’ ini elinde tutan bir kurumun
tetik-ledi¤i Kas›m 2000 krizi, sonuçta, dö-nüp yine ayn› kurumun sonunu haz›rla-m›flt›r. Buradan da, geliflen sermaye pi-yasas› ifllemleri sonucunda, piyasa ris-kinin yönetiminin ne kadar önemli ol-du¤u, sonucun nerelere varabilece¤i çok aç›k bir biçimde anlafl›lmaktad›r.
Türkiye ekonomisi, mali piyasalarda, 2000 Kas›m ve 2001 fiubat aylar›nda yaflanan krizler sonucu çok olumsuz olarak etkilenmifltir. 2000 Y›l›n›n son aylar›nda bafllayan sermaye ç›k›fl›n›n neden oldu¤u likidite s›k›fl›kl›¤›n›n pa-ra piyasalar›ndaki etkisi 2000 Kas›m ay›nda fliddetli olarak hissedilmifltir.
Düflme e¤ilimindeki faiz oranlar›, ani-den yön de¤ifltirmifl ve h›zla yüksel-mifltir. Bu geliflme, sermaye ç›k›fl›n›n daha da h›zlanmas›na ve portföy ter-cihlerinin de¤iflmesine neden olmufl-tur. Kur ç›pas›na dayal› program›n sür-dürülebilirli¤i ciddi olarak sorgulan-maya bafllanm›flt›r. Nitekim, beklenti-lerin kötüleflmesine ve tercihbeklenti-lerin
de-¤iflmesine ba¤l› olarak ve özellikle si-yasi alanda yaflanan kriz ile ortaya ç›-kan likidite sorunu 2001 y›l› fiubat ay›nda ödeme sisteminde çok ciddi bir krize yol açm›flt›r21. K›sa vadeli faiz oranlar› anormal düzeylere yükselir-ken, döviz kurlar› bir gecede % 40 ora-n›nda devalüe olmufltur. 2001 Y›l sonu itibari ile devalüasyon oran› % 117 ol-mufltur.
Mali piyasalarda daralma k›sa sürede ekonominin di¤er sektörlerine de ya-y›lm›fl, üretim, tüketim ve yat›r›m ka-rarlar›n› önemli ölçüde olumsuz
etkile-20 Ad› geçen Yönetmelik 21 TBB Bankalar›m›z 2001
22 TBB Bankac›lar Dergisi, “Türk Bankac›l›k Sistemi, Eylül 2000”, Türkiye Bankalar Birli¤i Bankac›lar Dergisi, say› 35, 2000 ve say› 42, 2002
mifl; iç talep h›zla küçülmüfltür. Bunun yan›nda, Türkiye’nin uluslararas› kredi notu düflürülmüfltür.
Bu arada, yeni döneme iliflkin program k›sa sürede haz›rlanm›flt›r. Programda, ekonomi politikas›n›n ana hedefi; enflasyonun düflürülmesi ve kamu kesimi
aç›-¤›n›n küçültülmesi amac›yla harcama yönünden mali disiplinin sürdürülmesi ola-rak belirtilmifltir. Yap›sal politikalarda, kamu ve TMSF kapsam›ndaki bankala-r›n nakit aç›klabankala-r›n›n karfl›lanmas›na, 2000 y›l› program›nda ihmal edilen banka-c›l›k sistemindeki sorunlar›n çözümüne ve bütçe d›fl› aç›klar›n kapat›lmas›na özel bir önem verilmifltir. Kamu ve Fon bankalar›na özel tertip Hazine ka¤›tlar› veril-mifl, bu ka¤›tlar karfl›l›¤›nda Merkez Bankas›’ndan likidite sa¤lanm›flt›r. Böylece bankalar›n k›sa vadeli piyasalara olan TL talepleri karfl›lanm›flt›r. Kamu banka-lar›nda görev zarar› uygulamas›na son verilmifl, sermayeleri art›r›lm›fl, mali bün-yelerinin güçlendirilmesi amac›yla idari özerkli¤i de içeren kararlar al›nm›flt›r.
Söz konusu geliflmelerin ›fl›¤›nda, Kas›m 2000 ve fiubat 2001 krizlerinden olduk-ça fazla etkilenen Türk Bankac›l›k Sektörünü incelenecek olursa, afla¤›daki sap-tamalar ortaya ç›kmaktad›r22.
Tablo 2: Eylül 2000 – Aral›k 2001 itibar›yla Bankac›l›k Sektörü
Eylül 2000 Aral›k 2001
Trilyon TL Milyon $ Trilyon TL Milyon $
Toplam Aktifler 95,946 144,088 166,393 115,020
Öz kaynaklar 4,932 7,407 9,731 6,727
Net Kâr 57 86 - 5,164 - 3,570
Kaynak: TBB
Eylül 2000 – Aral›k 2001 döneminde sektörün toplam aktifleri ve öz kaynaklar›
s›ras› ile % 73.4 ve % 97.3 oran›nda artarken, ayn› büyüklüklerdeki Ameri-kan Dolar› ($) baz›ndaki de¤iflim yine s›ras› ile (% 20.2) ve ( % 9.2) olmufltur.
Sektörün net kâr rakam› da gerek TL gerek $ baz›nda dramatik bir flekilde düflüfl göstermifltir.
Döviz kurlar›nda yaflanan y›ll›k % 117 oran›ndaki devalüasyon, sistemin finan-sal yap›s›nda da bir de¤iflim yaflanmas›na neden olmufltur. Sektörün öz kaynak-lar› Eylül 2000’ de toplam pasifin % 5’i iken Aral›k 2001’ de % 6 oran›na yük-selmifltir. Eylül 2000’ de toplam pasifin % 33’ ünü oluflturan TL mevduatlar›
Aral›k 2001’ de % 28’ e düflerken, yabanc› para mevduat oran› ise % 35’ den % 42’ ye yükselmifltir. Bu flekilde toplam mevduat içerisindeki DTH oran› % 60’la-ra yaklaflm›flt›r.
KKTC ve yabanc› ülkelerdeki flubeler de dahil olmak üzere, sektörün toplam
banka say›s› söz konusu dönemde 80’ den 61’ e düflerken, flube say›s› da 7,772’
den 6,908’ e gerilemifltir23.
Bunlara paralel olarak, 2000 y›l›nda 3,587, 2001 y›l›nda da 32,906 kifli olmak üzere toplam 36,493 kifli bankac›l›k sektöründe yaflanan kriz sonucu iflini kaybet-mifltir24.
Sonuç olarak, 2001 y›l› mali piyasalarda fliddetli bir kriz ve TL’ nin h›zla de¤er kayb›yla bafllam›fl, y›l sonuna do¤ru ise piyasalarda göreli bir istikrar sa¤lanm›fl-t›r. Ancak, bu dönemde ekonomik faaliyet çok olumsuz etkilenmifl, çarp›c› gelifl-meler yaflanm›flt›r.
Sermaye piyasas› ifllemlerine taraf olan bankalar, fonlar, sigorta flirketleri ve
di-¤er kurumlar›n, bundan böyle piyasa risklerini çok iyi yönetmeleri gerekti¤i, bu-nun için de sürekli bu konuda kendilerini gelifltirmeleri gerekti¤ini rahatl›kla söyleyebiliriz. Gelecekte bu konuda ne gibi geliflmelerin olaca¤›n› belki bugün-den çok net bir flekilde söyleyemeyiz ama daha önce belirtti¤imiz gibi, özellikle ülkemiz için yeni olan bu yöntemin, krizden ç›kmaya çal›flan ekonomimizin ku-rumlar› için önemli bir yeri oldu¤una inanmaktay›z. Bu nedenle gerek akademik birimlerin, gerekse uygulamadaki kurumlar›n, bu konuda bilgi ve birikimlerini bir araya getirerek, yöntemin uygulama alan›n›n genifllemesi, piyasa riskinin yö-netilebilmesi için çok faydal› olaca¤› kanaatindeyiz.
KAYNAKÇA
Aksel Kaan H. “Riske Maruz De¤erin Özellikleri”, Active Bankacilik ve Finans Dergisi, Sayi 17,
Mart-Nisan 2001
Blake David “Financial Market Analysis”, John Wiles
&sons Ltd., 2. Bask›, 2000
Ceylan Ali, Korkmaz Turhan “Sermaye Piyasas› ve Menkul De¤er Analizi”, Ekin Kitabevi, Bursa 2000 Crouhy M., Galai D., Mark R., “Risk Management”, McGraw Hill Duman Mustafa “Bankac›l›k Sektöründe Finansal Riskin
Ölçülmesi ve Gözetiminde Yeni Bir Yak lafl›m: “Value at Risk Metodolojisi”, Bankac›lar Dergisi, say›:32
Jackson P., Maude D., Perraudin W., Bank Capital and Value at Risk”, Bank of England, 1998
Linsmeier Thomas J., Pearson Neil D. “Risk Measurement: An Introduction to Value at Risk”, University of Illinois at
23 TBB Bankac›lar Dergisi, a.g.e.
24 TBB Bankac›lar Dergisi, a.g.e.
Urbana-Champaign, Temmuz 1996
—————————————— “Bankalar›n Sermaye Yeterlili¤inin Ölçülmesine ve De¤erlendirilmesine ‹liflkin Yönetmelik”, www.bddk.org.tr
—————————————— “Overview of the Amendment to the Capital Accord to Incorporate Market Risks”, Ocak 1996, www.bis.org
—————————————— Active Araflt›rma Grubu, “Yirmibirinci Yüz y›lda Finansal Riskin Ölçülmesi”, Active Bankac›l›k ve Finans Dergisi, say›:9 Ekim-Kas›m 1999
—————————————— Koçbank Risk Yönetimi Grubu, “Örneklerle RMD Yöntemi”, Active Bankac›l›k ve Finans Dergisi, say›:18 May›s-Haziran 2001
“Türk Bankac›l›k Sistemi, Eylül 2000”, Türkiye Bankalar Birli¤i Bankac›lar Dergisi, say› 35, 2000
“2001 Y›l›nda Türk Bankac›l›k Sistemi”, Türkiye Bankalar Birli¤i Bankac›lar Dergisi, say› 42, 2002
Bankalar›m›z 2001, TBB www.tbb.org.tr/asp/kitap2001.asp
EK
ÖRNEK ÇALIfiMANIN R‹SKE MARUZ DE⁄ER SONUÇLARI 22.11.00 tar. 22.11.00 tar. 05.09.01 tar. 05.09.01 tar.
aç›k pozisyonla gecelik faizle aç›k pozisyonla gecelik faizle fonlanm›fl fonlanm›fl fonlanm›fl fonlanm›fl
portföyün portföyün portföyün portföyün RMD de¤erleri RMD de¤erleri RMD de¤erleri RMD de¤erleri 1 -17,417,765,874 -18,926,726,371 - 96,668,984,962 - 98,900,354,253 2 -16,107,664,685 -17,508,059,148 - 87,995,052,173 - 90,353,151,310 3 - 8,347,880,541 - 9,282,748,808 - 79,220,425,502 - 81,505,525,773 4 - 7,481,900,040 - 8,026,884,147 - 73,559,222,379 - 75,800,328,583 5 - 7,338,960,522 - 7,721,201,093 - 66,290,061,308 - 68,507,425,743 6 - 6,674,829,953 - 7,554,648,829 - 64,219,969,429 - 66,460,878,736 7 - 6,110,256,374 - 7,202,913,532 - 63,229,987,268 - 65,490,696,998 8 - 6,094,158,624 - 6,721,056,772 - 44,458,953,358 - 46,727,626,788 9 - 6,036,300,742 - 6,375,888,704 - 41,818,140,186 - 44,002,272,356 10 - 5,974,812,254 - 5,861,177,280 - 40,019,344,504 - 42,257,666,542
.. …….... …….... …….... ……....
.. …….... …….... …….... ……....
.. …….... …….... …….... ……....
.. …….... …….... …….... ……....
.. …….... …….... …….... ……....
.. …….... …….... …….... ……....
.. …….... …….... …….... ……....
.. …….... …….... …….... ……....
.. …….... …….... …….... ……....
90 2,682,984,608 192,175,071 45,790,593,545 43,726,013,755 91 3,090,071,079 733,824,610 48,511,521,608 46,380,552,689 92 3,187,737,659 766,988,787 48,519,240,108 46,418,959,843 93 3,468,793,759 1,039,594,625 48,534,790,952 46,500,520,213 94 3,660,959,999 1,374,529,494 50,911,067,632 48,775,403,524 95 3,890,203,904 1,493,952,178 51,639,543,295 49,568,403,139 96 3,907,726,313 2,026,042,421 52,818,876,347 50,659,757,750 97 4,221,296,986 2,149,337,170 55,740,857,987 53,618,278,622 98 4,330,896,031 2,190,075,911 75,762,404,802 73,701,873,139 99 6,929,803,998 2,734,178,201 86,926,553,483 84,861,880,255 100 11,178,133,045 9,164,185,370 123,530,293,436 121,530,912,071
İSMMMO Yayın Organı 6 0 Mali ÇÖZÜM - 68