Enflasyon Muhasebesine Göre Borçlanma Maliyetleri

Maddi duran varl›klar›n maliyetine kur fark› ve finansman giderleri eklenmiflse, bu giderlerin varl›¤›n maliyetinden indirilmesi gereklidir. Ancak, uluslar aras›

muhasebe standartlar›n›n izin verdi¤i durumlarda maliyete ilave edilen kur fark›

ve finansman giderlerinin reel k›s›mlar› maliyetten indirilmez ve düzeltmeye ta-bi tutulur. Sözü edilen bu kur fark› ve finansman giderleri varl›¤›n aktife al›n›fl›-na kadar oluflan giderlerdir¹⁴.

VUK’un mükerrer 298. maddesinde enflasyon düzeltmesinde düzeltme katsay›-lar› hesaplan›rken kullan›lacak fiyat endeksi olarak Devlet ‹statistik Enstitü-sü’nce Türkiye geneli için hesaplanan ve ilan edilen toptan Eflya fiyatlar› Genel Endeksi tan›mlanm›flt›r. 328 S›ra no.lu VUK Genel tebli¤i ekinde yer alan (6) sa-y›l› Listede 1970-2003 döneminde ilan edilen TEFE aylar itibariyle yay›mlan-m›flt›r. Her türlü borçlanmada, borç tutarlar›na, borcun kullan›ld›¤› döneme ait TEFE art›fl oran›n›n uygulanmas› suretiyle hesaplanan tutar reel olmayan finans-man maliyeti olarak tan›mlanm›flt›r. Örne¤in 15,1,2003 tarihinde al›nan 5 milyar TL kredi için, 31,3,2003 tarihinde 485 milyon TL faiz ödenmesi halinde, bu fai-zin reel olmayan k›sm›; ad› geçen dönemde TEFE art›fl oran›n›n, % 9,3 oldu¤u için döneme ait reel olmayan finansman gideri, 5 milyar x % 9,3 = 465 milyon TL olarak hesaplan›r. Aç›l›fl bilançosunda reel olmayan finansman maliyetinin il-gili k›ymetlerden ayr›flt›r›lmas› halinde ayr›flt›r›lan k›s›m geçmifl y›llar kar/zara-r› hesab›na; cari dönemde aktiflefltirilen reel olmayan finansman maliyeti ise dö-nem kâr/zarar hesab›na aktar›lmaktad›r.

337 no’lu VUK Genel Tebli¤i borçlanma maliyetleriyle ilgili “reel olmayan fi-nansman maliyeti” hesab›nda 5228 say›l› Kanunun 9.maddesindeki bir ibareyi de¤ifltirmifltir¹⁵. Buna göre, “‹lgili Kanunun 9.madde hükmünde geçen “düzelt-me tarihindeki” ibaresi, “borcun al›nd›¤› tarihteki” olarak de¤ifltirilmifltir. Böyle-ce yabanc› para üzerinden yap›lan borçlanmalarda reel olmayan finansman ma-liyeti hesaplan›rken, TEFE art›fl oran›n›n uygulanaca¤› borç tutar›, yabanc› para üzerinden al›nan borcun al›nd›¤› tarihteki Türk Liras› karfl›l›¤› olacakt›r.”

Kan›m›zca, düzeltmenin amac› önceki düzenlemedeki eksikli¤i / yanl›fll›¤› gi-dermedir. Ayr›ca “borç tutar›”n›n kapsam› 337 no’lu Tebli¤de tam olarak belir-tilmifltir.

Örnek : Bir X iflletmesi, 5.3.2002 tarihinde 50,000 $ banka kredisi kullanarak ifl-letmeye makine ithal etmifltir. 20.10.2002 tarihinde kredi anapara + 5,000 $ faiz tutar› ile birlikte ödenmifltir. Ödenen faiz 163 s›ra numaral› VUK Genel Tebli¤i uyar›nca makinenin maliyet tutar›na eklenmifltir. Yeniden de¤erlemeye ve % 20 normal amortismana tabi tutulan söz konusu makinenin 31.12.2003 tarihli dö-nem sonu bilançosunda görünen de¤eri afla¤›da hesaplanm›flt›r.

Yeniden Yeniden-de¤erlenmifl. Cari y›l amortisman Birikmifl de¤erleme makine maliyeti gideri amortisman 2002 - 86,964,570,000 17.392.914.000 17.392.914.000 2003 28,5 111.749.472.450 22.349.894.490 44.699.788.980 Makinenin düzeltmeye esas tutar› da 86.964.570.000 TL olacak, makinenin ma-liyet bedeli içerisinde yer alan reel olmayan finansman mama-liyeti düflüldükten son-ra kalan k›s›m düzeltmeye tabi tutulacakt›r. Borcun kullan›ld›¤› döneme ait TE-FE art›fl oran› % 17,2 olarak hesaplanm›flt›r. Buna göre, maliyet bedeli içerisin-de yer alan reel olmayan finansman maliyeti afla¤›daki flekiliçerisin-de bulunacakt›r.

ROFM = Borç Tutar› x Borcun kapat›ld›¤› aya ait TEFE—Borcun al›nd›¤› aya ait TEFE / Borcun al›nd›¤› Aya Ait TEFE

ROFM = 68,771,950,000 X 0,172 ROFM = 11.828.775.400 TL’d›r.

Makinenin enflasyon düzeltmesinde dikkate al›nacak tutar› = 75,135,794,600 TL (86,964,570,000 TL-11.828.775.400 TL)

(5,3,2002 tarihi itibariyle 1 $ döviz al›fl kuru 1,375,439 TL ve al›nan kredinin Türk Liras› karfl›l›¤› 68,771,950,000 TL’d›r.), (20,11,2002 tarihi itibar›yle $ dö-viz al›fl kuru 1,581,174 TL ve kapat›lan kredinin (ödenen faiz dahil) Türk Liras›

karfl›l›¤› 86,964,570,000 TL’d›r. Maliyet bedeline ilave edilen k›s›m=

86,964,570,000—68,771,950,000 = 18,192,620,000 TL’d›r.)

Enflasyon düzeltmesi ile ilgili 5024 Say›l› Kanun’da aktiflefltirilen finansman gi-derlerinin reel olmayan k›sm›n›n ayr›flt›r›lmas› ile ilgili birinci yöntem, “Borç Tutar›n›n Esas al›nmas›” ile hesaplanmas›, ikincisi ise “toplam finansman gide-rinin esas al›nmaalternatif Yöntem” ile hesaplamad›r. Bu çal›flmada sayfa s›-n›rlamas› yüzünden ilk yönteme a¤›rl›k verilmifltir.

Borç tutar›n›n esas al›nmas› yöntemine göre, ilgili varl›¤›n edinimi ile ilgili borç tutar›na borcun kullan›ld›¤› döneme ait TEFE art›fl oran› uygulanarak reel olma-yan k›s›m hesaplan›r¹⁶. Örne¤in, 1,1,2004 tarihi itibariyle al›nan 750 milyon TL

16 Mustafa Uysal ve di¤erleri a.g.e., s.30-31

kredinin y›ll›k faiz oran› % 30 oldu¤u varsay›ls›n, 30,6,2004 itibariyle mali tab-loda yer alan faiz giderinin reel ve reel olmayan k›s›mlar› flöyle hesaplanacakt›r.

6 ayl›k toplam faiz gideri 750 milyon TL x % 30/2= 112,5 milyon TL Aral›k 2003 fiyat endeksi; -A- 7,382,1

Haziran 2004 fiyat endeksi –B- 7,861,6 Enflasyon art›fl oran›; B/A 1,065

Borç tutar›n›n enflasyon art›fl oran›nda artt›r›lmas›;750 milyon TL x 1,065 = 798,9 Finansman giderinin reel olmayan k›sm›; 798,9 –750 milyon TL= 48,9 milyon TL Finansman giderinin reel k›sm›;112,5 milyon TL –48,9 milyon TL= 63,6milyon TL’d›r.

Aktiflefltirilen Finansman Maliyetinin Reel Olmayan K›sm›

Vergi ve enflasyon muhasebesi bak›m›ndan stoklar, maddi duran varl›klar, mali duran varl›klar ve özel tükenmeye tabi varl›klar üzerinde aktiflefltirilen finans-man maliyetlerini reel olan k›sm› maliyet unsuru olarak kabul edilmekte ve dü-zeltmeye esas tutar›n içinde bulunmaktad›r. Bu yüzden, bu varl›klar üzerinde ak-tiflefltirilen finansman giderlerinin reel olan ve olmayan k›s›mlar›n›n ayr›flt›r›l-mas› önemlidir.

Örnek : 31.12.2003 tarihi itibariyle ticari mal stok de¤eri 440 milyon TL olup, 40 milyon TL’n›n aktiflefltirilen finansman maliyeti oldu¤u varsay›lmaktad›r.

Stoklar ortalama 3 ayl›k bir döneme sahiptir. Düzeltmeye esas tutar tespit edilir-ken öncelikle aktiflefltirilen 40 milyon TL finansman giderinin reel olan ve olma-yan k›s›mlar› ayr›flt›r›lmal›, reel olmaolma-yan k›s›m toplam maliyetten düflülmelidir.

Düzeltmeye esas tutar tespit edildikten sonra stoklar›n yafl›na isabet eden düzelt-me katsay›s› hesaplan›r, düzeltilmifl tutarlar ortaya ç›kar. Örnekte 40 milyon TL finansman giderinin 12 milyon TL’n›n reel olmayan k›s›m oldu¤u varsay›lm›flt›r.

Stok için verilen örnekteki ayr›flt›rma hesaplar› maddi duran varl›klar içinde ay-n› flekilde geçerlidir.

Stok toplam maliyeti A 440 milyonTL

Reel finansman gideri 28 milyon TL

Reel olmayan finansman gideri B 12 milyon TL

Toplam finansman gideri 40 milyon TL

Düzeltmeye esas tutar A—B 428 milyon TL

Ekim 2003 fiyat endeksi C 7,213,4

Aral›k 2003 fiyat endeksi D 7,382,1

Düzeltme katsay›s› D/C 1,023

31,12,2003 düzeltilmifl stok de¤eri 428x1,023= 438 milyon TL

Yukar›daki tabloya göre muhasebe defterlerinde gözüken stok maliyeti tutar› ile düzeltilmifl stok de¤eri karfl›laflt›r›larak, enflasyon fark› hesaplanacak, bu fark hesab› ile 698-Enflasyon Düzeltme Hesab› karfl›l›kl› olarak çal›fl›r. “Enflasyon Fark Hesaplar›” ile “698-Enflasyon Düzeltme Hesab›n›n” mevcut yasal defterle-re kay›t edilmesi gedefterle-rekmektedir. (VUKGT.Seri no;328). 5024 Say›l› yasa ile ya-p›lan düzenlemede önceleri “ayr› bir deftere kay›t edilmesi” ne yönelik düzenle-me düflünülmüfl, sonra bu düflünceden/düzenledüzenle-meden vazgeçilerek, enflasyon Düzeltme Farklar›n›n mevcut yasal defterlere kay›t edilmesi düzenlemesi getiril-mifltir¹⁷.

Enflasyon düzeltmesi aç›s›ndan stok kalemleri iki farkl› yöntemle “stok baz›n-da detayl› yöntem “ ve “toplulaflt›r›lm›fl yöntem” olarak iki ana grupta yap›lmak-tad›r¹⁸. Yukar›da teorik-basit flekilde ele al›nan stok düzeltmesi, uygulamadaki iflletmelerde birçok stok kaleminin bulundu¤u göz önüne al›nd›¤›nda, zahmetli ifllemler olaca¤› aç›kt›r. Bu yüzden k›smen hafifletmek amac›yla, yukar›da sözü edilen yöntemlerden toplulaflt›r›lm›fl yöntem gelifltirilmifl, böylece vergi mevzu-at›nda stoklar›n birebir kalem baz›nda düzeltildi¤i detayl› yönteme alternatif ola-rak toplulaflt›r›lm›fl yöntem tan›mlanm›flt›r. Çal›flma konumuz “stok düzeltmesi”

olmad›¤› için sadece k›sa bilgi verilmifltir.

Stoklara yüklenen borçlanma –finansman maliyetlerinin zahmetli ifllemlere yol açmas›n›n yan› s›ra, borçlanma maliyetlerinin stoklar›n kapsam›na al›nmamas›-n›n daha uygun olaca¤› yönünde görüfller ileri sürülmektedir. Baz› bilim adam-lar›n›n görüflü, stoklar için aktiflefltirildi¤i döneme kadar oluflan borçlanma ma-liyetlerinin stoklar›n maliyeti ya da dönem gideri olarak kayda al›naca¤› hususu-nun iflletmelerin iste¤ine b›rak›lmas› yönündedir¹⁹. Çünkü, günümüz koflullar›n-da ço¤u sektörde stok devir h›z›n›n düflük oldu¤u dikkate al›n›rsa, zorunlu olarak stok maliyetine eklenen borçlanma maliyetleri uzun süre stoklanm›fl olacak ve ifl-letmeye finansman güçlükleri yaratacakt›r

5. SONUÇ

Ülkemizde günün ekonomik ve hukuki koflullar›na uygun olarak s›k s›k düzen-lemeler getirilmekte ve muhasebe uygulamalar› için çok önemli olan enflasyon düzeltmesi de bunlar›n en bafl›ndad›r. Konumuzla ilgili özellikli varl›klar kapsa-m›ndaki borçlanma maliyetleri için 5024 say›l› Kanun’un 2. maddesi ile de¤ifl-tirilen mükerrer 298. maddenin A f›kras›n›n 4 numaral› bendinde; “maddi duran varl›klar›n maliyet bedeline intikal ettirilen reel olmayan finansman maliyetleri düflüldükten sonra bulunan tutarlar düzeltmeye tabi tutulur“ ifadesi mevcuttur.

17 ‹slam Çankaya, Vergisel aç›dan Enflasyon Düzeltmesi, Ankara, 2004, s.92.

18 Mustafa Uysal ve di¤erleri ,a.g.e.,s.47-49

19 Abitter Özulucan ve Zeki Do¤an “SPK, VUK ve TMS-14 Çerçevesinde Borçlanma Maliyetlerinin Karfl›laflt›r›lmas› ve Muhasebelefltirilmesi” Muhasebe ve Finansman Dergisi, MUFAD Nisan 2001, say›;10

Maddi duran varl›klar›n maliyetini oluflturan unsurlar belirlenip, yeniden de¤erleme tutarlar› maliyetten düflülür.

Ayn› flekilde finansman maliyetlerinin reel olmayan k›s›mlar› hesaplan›r ve bu tutarlar da maliyet bedelinden düflü-lür. Finansman maliyetlerinin enflas-yonun üzerinde kalan reel k›sm› dü-zeltmeye esas de¤erin içerisinde yer alacakt›r.

Çal›flmam›z aç›s›ndan özellikli varl›k kapsam›nda bulunan maddi duran var-l›klarla beraber stoklar›n üzerinde ak-tiflefltirilen finansman maliyetlerini re-el olan k›sm› maliyet unsuru olarak ka-bul edilmekte ve düzeltmeye esas tuta-r›n içinde bulunmaktad›r. Bu yüzden, bu varl›klar üzerinde aktiflefltirilen fi-nansman giderlerinin reel olan ve ol-mayan k›s›mlar›n›n ayr›flt›r›lmas› gü-nümüzde önem kazanmaktad›r.

TM-14 madde 10’da “uygulanabilir

di-¤er yöntem”in kullan›lmas› durumun-da, borçlanma maliyetleri (kredi faiz gideri ile kur farklar›), ilgili özellikli varl›¤›n elde edilme maliyetinin bir un-suru olarak kaydedilecektir. Varl›kla-r›n aktiflefltirme tarihinden sonra he-saplanan vade farklar› ve faiz giderleri, dönem gideri olarak kaydedilir. SPK Tebli¤inde ise, varl›klar›n elde etme maliyeti ile aç›kça iliflkisi kurulabilen borçlanma maliyetleri, ilgili varl›¤›n maliyetine eklenir hükmü bulunmaktad›r.

Maddi duran varl›klar ile ilgili borçlan-ma borçlan-maliyetlerinin zorunlu olarak aktif-lefltirilmesi (ilgili varl›¤›n maliyetine eklenmesi), iflletme varl›klar›n›n yük-sek olmas› ve dolay›s›yla kredibilitesi-nin yüksek olmas› anlam›na

gelmekte-dir. Dönem sonlar›nda mükellefin he-saplad›¤› varl›klar üzerinden amortis-man tutar› da iflletmenin dönem gideri-ni artt›rarak, vergi matrah› azaltmaktad›r.

Çal›flmam›zda sözü edilen “uygulana-bilir di¤er yöntem” olan Borçlanma maliyetlerinin aktiflefltirilerek, uzun dönemde (en az 5 y›l) amortisman yo-lu ile dönemlere giderlerin paylaflt›r›l-mas› yerine, “temel yöntem”de oldu¤u gibi bir defada gider gösterilmesi, ifllet-melere vergi avantaj› sa¤lar. Böyle bir durum, s›k s›k krizlerin ortaya ç›kt›¤›

ülkemizde iflletmeler için finansman olana¤› sa¤layacakt›r.

KAYNAKÇA

• C‹VAN Mehmet ve Ekrem KARA, “‹flletme Yönetiminde Muhasebe bilgi Sisteminin Yeri ve Önemi”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, MUFAD, Say›;20, Ekim 2003.

• ÇANKAYA, ‹slam, Vergisel aç›dan Enflas-yon Düzeltmesi, Ankara, 2004.

• SÖNMEZ, Ferifltah, “TMS-14 Borçlanma Maliyetlerinin Muhasebelefltirilmesi” Yakla-fl›m Eylül-Ekim 2003,

• SÖNMEZ, Ferifltah, “TMS-13 Stoklar; IAS-2

‹le Karfl›laflt›rmal› Olarak”, Muhasebe ve De-netime Bak›fl, TÜRMOB, May›s 2003.

• KÜÇÜK, Muzaffer, De¤erleme ve Dönem Sonu ‹fllemleri, Yaklafl›m Dergisi’nin ücretsiz eki. Ocak 2004, Say›; 133.

• UYSAL, Mustafa, Yeflim TANER ve Elif BULUÇ, “En Son Düzenlemeler Ifl›¤›nda Enf-lasyon Düzeltmesi”, Yaklafl›m Dergisi Ücret-siz Eki, Eylül 2004, Say› ; 141.

• ÖRTEN Remzi ve KARAPINAR Ayd›n, Dö-nem Sonu Muhasebe Uygulamalar›, 2. Bask›, Gazi Üniversitesi ‹‹BF Yay›nlar›, Ankara, 2003.

• KARAPINAR Ayd›n ve Kadir GÜRDAL, Enflasyon Muhasebesi, TESMER Yay›n no;

54, Ankara, 2003.

• ÖZULUCAN Abitter ve Zeki DO⁄AN,

“SPK, VUK ve TMS-14 Çerçevesinde Borçlan-ma Maliyetlerinin Karfl›laflt›r›lBorçlan-mas› ve Muhase-belefltirilmesi” Muhasebe ve Finansman Dergisi, MUFAD Nisan 2001, say›;10

• SPK Tebli¤i (25 No’lu –Seri XI.) “Sermaye Piyasas›nda Muhasebe Standartlar› Hakk›nda Tebli¤”, 15 11,2003 tarihli, 25290 no’lu

Res-mi Gazete (Mükerrer) say›s›nda yay›mlanm›flt›r.

• 337 no’lu VUK Genel Tebli¤i 13.8.2004 tarih ve 25552 no’lu Resmi Gazete

• ‹B‹fi, Cemal “Borçlanma Maliyetlerinin Mu-hasebelefltirilmesi”, Muhasebe Bilim Dünyas›

Dergisi, MÖDAV, cilt 3, say›;4 Aral›k 2001.

• KOÇ YALKIN, Yüksel “AB ve ABD’nde Uluslararas› Finansal Raporlama Standartlar›-n›n Uygulamas›na Geçifl Çal›flmalar›”, Muha-sebe ve Finansman Dergisi, MUFAD, say›;

19, Temmuz 2000