Sinemanın Fransız Devrimi'ne bakışının öyküsü:
DEVRiMiN SiNEMASI .. .
Fransız Devrimi, tarihin hemen tüm önemli olayları gibi sinemaya oldukça sık konu olmuştur. Ama yine tarihin gerçekten önemli, büyük tüm olayları gibi, sinema Fransız Devrimi'nin de geniş bir perspektive dayanan, sa1:'}1am bir teme
le oturan 'global' bir yansımasını vermekten uzak kalmıştır. Devrim'in çeşitli yönleri, aşamaları veya kişilikleri, kimi zaman oldukça 'romantize edilmiş' film
lerde ele alınmıştır. Tüm bu sinemasal yaklaşımların, devrimin tarihsel önemiy
le ve insanlı1:'}a getirdikleriyle oldukça orantısız oldu1:'}u gözden kaçmıyor. Yine de Fransız Devrimi'ni konu veya dekor olarak alan filmierin hiç olmazsa bir bö
lümünün ilginç sinemasal nitelikler içerdi1:'}i de yadsınamaz.
Fransız Devrimi'ne en çok e1:'}ilen ulus, do1:'}allıkla Fransızlar olmuş ve bu konuda birçok film çevrilmiştir. Hemen akla gelenler arasında şunlar var: Abel
Gance'in 1 925-27 arası çevirdi!;ii ünlü «Napoleon .. filmi, 1 934'te yönetmen tara
fından seslendirilerek, 1 97 1 'deyse yine yönetmen tarafından yeni bir kurguyla
«Napoleon et la Revolution - Napoleon ve Devrim" adıyla gösterime çıktı. An
cak ingiliz sinema tarihçisi Kevin Brownlow'un çabasıyla, tilmin özgün uzunlu
!;iunda yeniden onarılmış olarak gösterime çıkması ( 1 981 -82), büyük olay ya
rattı. Gance'in filmi, sessiz sinemanın Fransız Devrimi'ne ve genelde tarihe e!;ii
lişinin en görkemli örne!;ii olarak arşivlerdeki paha biçilmez yerini almış bulunu
yor.
Sessiz sinema dönemindeki bir di!;ier ünlü film, Polanya kökenli Alman yönetmeni Dimitri Buchowetzki'nin 1 92 1 yapımı «Dantonuuydu. Yine bir Alman yönetmenin, Ernst Lubitsch'in, 1 91 9'da ülkesinde çekti!;ii «Madame du Barryu, adı Devrim'e de karışan 1 6. Louis'nin metresi olmuş bu ilginç kişili!;ii anlatan ve kimi kaynaklara göre ngerçekçili!;ii bir gösteri sinemasıyla birleştiren» önemli bir filmdi. «Madame du Barr,.oden söz etmişken, bu 1 B. yüzyıl nkibar fahiş�>Si
nin yaşamına de!;igin di!;ier filmleri de kısaca analım: Sessiz sinemada 1 91 5 ve 1 7'de çekilmiş di!;ier iki film, 1 930'da (sesli bir filmde), dönemin ünlü 'star'ı Norma Talmadge'ın oynadı!;iı «Du Barry, Tutku Kadını Du Barry, Woman of Passion", 1 934'te Doleres del Rio'nun oynadı!;iı bir «Madame du Barry .. , 1943'te Lucille Bali'un oynayıp Roy del Ruth'un yönetti!;ii bir müzikal: «Du Barry was a LadY>•, 1 954'te Christian-Jaque'ın yönetti!;ii ve Martine Carol'un oy
nadı!;iı gösterişli bir «Madame du Barry ... Bu filmierin hepsinde de Fransız Devrimi, du Barry'nin yaşamına karıştı!;iı ölçüde perdede yer alıyordu.
Devrimi delaylı olarak konujmekfm alan bir diğer Fransız yönetmeni Re
ne Clair oldu. Clair'in ilk döneminin «14 Temmuz - 1 4 Juillet" adlı ve son döne
minin «Gece Güzelleri - Les Belles de Nuit" adlı filmleri Fransız Devrimi'yle iliş
kili bölümler içerirler. Bir tür kemik «Hoşgörüsüzlük intolerance" denemesi olan «Gece Güzelleriunde ( 1 952), tilmin kahramanı (Gerard Philippe), sürekli gördü!;iü düşlerden birinde Devrim çalkanlıları içindeki Paris'te kendini bulur ve bir kadına aşık olur ... Ünlü tiyatro-sinema adamı Sacha Guitry, 1 93B'den 1 954'e do!;jru uzanan üç filminde Devrim dönemine de!;jinir: nChamps-Eiy
see'de Yürüyelim - Remontons les Champs-Eiysees", nTopal Şeytan - Le Diab
le Boiteux" (ünlü devlet adamı Talleyrand'ın hayatı: Bu filmde Guitry, 1 �55'te yaptı!;iı ve yakın zamanda TV'de gösterilmiş olan «Napoleon" filminde de oldu
ğu gibi, Talleyrand rolünü kendisine ayırmıştı) ve uVersailles'ın Dili Olsaydı - Si Versailles m'etait Contee ... Popüler sinemacı Richard Pottier de Martine Caro
le'u üne kavuşturan .. sevgili Caroline - Caroline Cherie" serisini ve nLomanach Asileri - Les Revoltes de Lomanach" filmini Devrim sırasında geçen popüler ro
manlardan alır.
Devrim'e yaklaşan daha «Ciddi» filmlerden biri, kuşkusuz Jean Renoir'ın
.. Marsilyalı Kız - La Marseillaise .. adlı ünlü tarihsel kroni1:'}idir. Renoir'ın bir tür ta
rihsel-belgecilik tavrıyla, oldukça sadık ve gerçek bir Devrim öyküsü aniatma çabası, büyük ölçüde gerçekleşir. Emektar Jean Delannoy, alabildi1:'}ine duygu
sallaştırılmış bir .. Marie Antoinette .. çeker ... R.P. Bruckberger'in .. carmelite'lerin Konuşmaları - Le Dialogue des Carmelites .. , Jean Dreville'in Devrim'in ünlü ge
nerali La Fayette üzerine çekti1:'}i .. La Fayette .. filmleri de anımsanabilir ... Daha yakın tarihlerde ise, Fransız sineması Devrim üzerine belki en ilginç filmleri ver
miştir. Jean-Paul Rappeneau'nun Devrim fonu üzerinde hafif bir serüven dene
mesi olan, Jean-Paul Belmonde ve Marlene Jobert'li .. Kahraman Aşıklar - Les Maries de l'an 2
..
filmi bir yana bırakılsa bile, Polenyalı Andrzej Wajda'nın Fransa'da çekti1:'}i .. Danton .. , Devrim ve Devrim'in Danton-Robespierre gibi kişilikleri üzerine yapılmış en ilgi çekici film olma niteli1:'}ini sanırız uzun süre koruyacak
tır ... Bir italyan yönetmenin, Ettore Scola'nın Fransız-italyan ortak-yapımı olan ünlü .. varennes Gecesi - La Nuit de Varennes .. filmiyse, Devrim'e delaylı olarak yaklaşır ve Paris'ten taşraya do1:'}ru yol alan bir atlı araba içinde ilginç kişilikleri (Casanova, Thomas Paine, vs.) biraraya getirir. Ancak bu delaylı yaklaşım, son derece ilginç, ça1:'}daş ve zekidir ... Bu arada iki Fransız yönetmeninin
!
ilm leri de anımsanmalı: Tiyatrocu Ariane Mnouchkine'in .. Güneş Tiyatrosu - Theatre du Soleil»de sahnelenmiş ünlü bir oyundan uyarladı1:'}ı çok ilginç .. 1 799 .. ve güldürü-serüven filmleri ustası Philippe de Broca'nın çok yeni bir filmi olan .. Les Chouans ... (Fransa'da Birinci Cumhuriyet sırasında ayaklanan kralcılara verilen ad.)
Amerikalılar, büyük Fransız Devrimi'ne genelde romantik birkaç film çerçe
vesinde yaklaşmışlardır. Charles Dickens'in Devrim sırasında geçen görkemli serüven, duygu ve özveri romanı .. iki Şehrin Hikayesi - A Tale of Two Cities .. , 1 935'te Ronald Colman' ın başrolünü oynadı1:'}ı sürükleyici bir filme konu olmuş
tu. Aynı öyküyü, 1 958'de ingilizler de Ralph Thomas'ın yönetimi ve Dirk Bo
gard'ın etkili oyunuyla yeniden sinemalaştırdılar ... .. Talihsiz Kraliçe .. Marie Anto
inette'in öyküsü, 1 938 yılında yine MGM şirketinin çekti1:'}i pahalı, özenli bir üs
tün-yapıma konu oldu: .. Marie Antoinette». W.S. Van Dyke'ın yönetti1:'}i filmde kraliçeyi Norma Shearer oynuyordu, ayrıca Tyrone Power, John Barrymore, Robert Morley gibi oyuncular ve Fransız sarayını canlandıran görkemli dekor
lar vardı ... Tüm bu anılan filmiere benzemeyen, çok de1:'}işik bir yapım da, Al
man yazarı Peter Weiss'ın (bizde de oynanmış) .. avant-garde» oyunundan Pe
ter Brook'ça uyarlanan .. Marat-Sade» filmiydi. Brock'un bu oyunun Old Vic ti
yatrosunda olay yaratmış prodüksiyonundan yararlanarak uyarladı1:'}ı film, Mar
ki de Sade'ın akıl hastanesinde, Devrim liderlerinden Marat üzerine bir oyunu, hastalarla birlikte sahneleme çabasından yola çıkan ve tiyatro-sinema estetikle
rini bir senteze ulaştırmayı deneyen, de1:'}işik bir filmdi ...
işte Fransız Devrimi ve sinema ilişkilerine genel bir bakış ... Unuttuklarımız da olabilir, kusura bakılmasın ... Bu filmierin Fransız kökenli olanlarından önem
li bir bölümün, yıl içinde istanbul/ Ankarajizmir Fransız Kültür Merkezleri'nde gösterileceğini de, sinemasever okurlara bilgi olarak aktaralım.
1 989