PARiS VE LONDRA'DAN KASIM FiLMLERi
Paris'te Kasım bulvarları ... Mevsime göre ılık rüzgarlar, güz yapraklarını sa
vuruyor her yana ... O yaprakları anlatan şarkıyı ve onu ilk söyleyen Yves Mon
tand'ı düşünmeme fırsat kalmadan Mantand önümde beliriyor, görmüş geçir
miş, yorgun, ama güleç yüzüyle ... Bir duvar afişi, Mantand'ın Olympia konserle
rini haber veriyor. Bir kış mevsiminde Paris'in insana sundu�u binbir sanatsal güzellikten yalnızca biri. Paris'in her zaman verecek bir şeyleri var ziyaretçisi
ne ... 20 yaşlarımda bu ilk avareli�im ve ilk Bergman'ım, ilk cinsel özgürlü�üm ve ilk ccCitizen Kane•im, ilk bekar odam ve ilk Bunuel'lerimdi. Quartier Latin yi
ne orda, 20 yıldır hiç de�işmemişcesine, aynı çoşkuyla, aynı keyifle sinema kla
siklerini izleyen gencecik seyircisine şölenler sunan küçük sinemalarıyla... Bir kez daha dalalım bu sinemalara, cıvıl cıvıl Paris yaşamını dışarda bırakıp karan
lık salonların bir türlü kurtulamadı�ımız büyüsüne dalalım (gerçekten görüntü
nün esiri miyiz?); perdeden yansıyan yeni, bilinmedik öyküleri, serüvenleri, ha
yatları yaşayalım ...
BiR 'iLK AŞK' ÖYKÜSÜ: ccÜVEY BABA»
.. Beau Pere., (Üvey Baba), yeni-yetme bir kızla üvey babasının öyküsünü anlatıyor (Sözünü edece�im filmlerden bazıları yepyeni olmayabilir, daha önce sözü edilmiş filmler olabilir. En yenisini görmek diye bir kaygım olmadı). 1 4 ya
şındaki genç kız, annesinin I:Iafik kazasında ölümünden sonra, kendisini geri almak isteyen öz babasının yanına gitmiyor, Patrick Dewaere'nin bohem tavırla
rını, her zaman hüzün içeren gözlerini taşıyan üvey babasıyla kalmayı ye�liyor.
Ona tutkundur, onu baştan çıkarmayı kafasına koymuştur. Kim demiş, zevk düşkünü yaşlılar gençleri baştan çıkarır diye? Bu tür ilişkilerde kurban genç de
�il, yaşlı olandır. Bertrand Blier'nin nefis filmi, bunu bir güzel kanıtlıyor, kişileri
tüm yaşarlı�ıyla perdede canlandırarak, insan karakterini, insan ilişkilerini bir ipekböce�i sabrıyla koza gibi örerek ... Fransızların kendi sinemalarını en a�ır biçimde eleştirmelerine kulak asmayın ... Böyle bir film yapan, insanı tüm tutku-ları ve zayıflıktutku-ları
y
la böylesine işleyen bir sinema (Amerikan sinemasının yapamadıM güçsüz sayılır mı hiç?
'DENGi DENGiNE' OLMAVAN BiR AŞK
Çok yakışıklı bir erke�e delicesine tutulan çok çirkin bir kadın ne yapar?
Köşesine çekilir, onu unutma�a çalışır veya intihar eder, diye düşünenlerden de�il, italyan yönetmeni Ettore Scola ... U�raşır, didinir, genç adamı elde
etme-�e savaşır, canını dişine takarak diyor ... «Aşk Tutkusu - Passion d'Amour" filmi bu ola�anüstü ilginç öyküyü veriyor. inanılmaz çirkinlikteki kadın (Valeria d'Obi
ci), üstelik Laura Antonelli gibi çekici bir kadının elinden çekip aldı�ı güzel su
bayı (Bernard Giraudeau) kendine ba�lamayı bilecektir, onun için yaptıklarıyla, göze aldı�ı özveriyle ... Ama bu olanaksız ilişki, ikisinin de mahvına neden ola
caktır ... Scola, aşkın ve insanın en gizemli yanlarına yeni ışıklar getiren bu öy
küyü, zaman zaman daha ince olması ye�lenebilecek bir Latin çoşkunlu�uyla işliyor. Belleklerde yer eden bir film ...
AMERiKAN ÇILGINLIKLARI
Amerikalıların böyle incelikli öykülerle u�raşacak halleri yok. Onlar her şe
yin gösterişlisini, göz kamaştırıcısını ye�liyorlar. Ken Russell'ın (ingiliz) Ameri
ka'da çevirdi�i son filmi «De�işen Durumlar - Altered States·od.a niteli�i bilinme
yen uyuşturucu, keyif verici maddelerin kendi üzerinde denenmesini isteyen bir bilim adamının, zaman ve mekanın sınırlarını zorlayan ve sonuçta bünyeyi
«de�iştirip" insanı, milyonlarca yıl önceki durumuna geri götüren bir garip de
neyi yaşaması anlatılıyor. Çeşitli teknik hilelerin, biçimsel çabaların çarpıcı bir görsel şölen niteli�i kazandırdı�ı. ama özünde zayıf, inandırıcı olamayan bir film bu ... Seyrediliyor, ama hemen unutmak üzere ... Aynı şey, «Heavy Metal -A�ır Maden" adlı film için de söylenebilir. Uzaydaki çeşitli serüvenleri anlatan bir avuç öyküden oluşan bu fim bir canlandırma bilimkurgu çalışması. .. Çarpıcı tipleri, kıvrak grafi�i. bir hayli sürükleyici gerilimi ile, «büyükler için» canlandır
ma sineması örne�i... Rahatça izlenip hemen unutulabilen ...
SCHLÖNDORFF'UN ÇA�INA TANIKLI�I
Çok daha ciddi ve önemli bir çaba, Alman yönetmeni Wolker Schlön
dorffun en son filmi «Die Falschung-Le Faussaire ... Yavuzer Çetinkaya'nın
ge-çerı haftalarda «Yalancı Tanık., diyerek sözünü etti�i «Le Faussaire-Kalpazan .. , gerçekten şaşırtıcı bir yapıt ... «Teneke Trampet»in unutulmaz yönetmeni, Lüb
nan olayları üstüne sıca�ı sıca�ına yayımianmış bir kitabı filme almış. Kan ve ateş içinde, ölümün kol gezdi�i Beyrut'da, hem bu korkunç trajediye ve bu tra
jedinin, sansasyona dönük koskoca bir Batı basın dünyasınca nasıl sömürül
meye,yanlış yorumlanmaya, satış aracı haline getirilmeye hazır oluşuna tanık olan, hem de kendi kişisel ve iç hesaplaşmasını yaşayan bir Alman gazetecisi
nin öyküsü ... Belgesel tonda yeniden canlandırılmış son Lübnan olayları, seyir
ciye onların yanıbaşında olmak, onları yaşamak, onlara katılmak duygusunu ustaca veriyor. Kim suçlu, kim suçsuz? Kim haklı, kim haksız? Yönetmen bu soruları sormuyor. Zaten sorsa da yanıtı kim verecek, do�ru olarak? Gösteri
yor, yansıtıyor, ça�daş bir trajediyi yeniden kuruyor. Ve tipik bir Batılı aydın ola
rak, bu trajediyi kişisel bir hesaplaşmanın fonu olarak kullanmaktan çekinmi
yor. Gazetecide Bruno Ganz, bir Arap'tan dul kalmış Alman kadını rolünde Fassbinder'in gözde oyuncusu Hanna Schygulla kişilere ola�anüstü bir canlı
lık veriyorlar. Ça�ımıza, sinema aracılı�ıyla, duyarlı ve zeki bir yaklaşım örne�i.
Avrupa sinemasının yüzünü a�artan bir film, «Kalpazan ...
ÇILGIN BiR GÜLDÜRÜ VE GEÇMiŞTEN iKi YAPlT
Sinema her şeyden önce keyif için yaşanan bir olaydır. Onun için, sırada bekleyen birçok «önemli., filmi (aralarında Rosi, Bertolucci, Wajda, Truffaut da var) bırakarak deli-dolu bir güldürüyü seyrediyorum... «Fiying High .. filmini Fransızlar «Uçakta Bir Pilot Var mı?" diye çevirmişler. Tüm «havaalanı" ve «U
çak faciası" filmlerini alaya alan çılgın bir Amerikan güldürüsü bu (en azından yer yer öyle). Pedofil (küçük çocuklara düşkün) bir pilot, aşık bir hostes, hepsi birbirinden antika yolcular ve tüm bu kargaşa içinde, ciddiyetini bozmadan, çevresindeki binbir 'gag'a aldırış etmeden durumu kurtarmaya (!) çalışan, Charlton Heston pazlarında bir Robert Stack ... Mel Brooks'un ye�enlerinden olsa gerek, tilmin üç genç yönetmeni!. .. Ama güldürü denince, 40 yılın ötesin
den yeniden gösterime girmiş olan Lubitsch'in başyapıtı ccOimak veya Olma
mak To Be or not To Be .. ye dayanmak mümkün mü? 20 yıl olmuş, bu filmi ilk göreli ... 40 yıldır hiç eskimemiş pırıl pırıl bir güldürü anlayışı, birbirini yıldırım hızıyla izleyen espriler, sözle hareketin güldürme amacı yönünde ustaca karışı
mı. .. Tanrım, Türkiye'de de sürekli ve düzenli çalışan bir Sinematek (veya sa
nat sineması, neyse) kurup bu klasikleri bizde de göstermek acaba bir gün ka
bil olacak mı? Eskiler deyince, bu kez tam zıt yönde bir «reprise»e, koyu bir melodrama dalmaktan kendimi alamıyorum. Le Monde ve Le Matin'deki eleş-tirmenler, bu tilmin bir ccmust" oldu�unu söylüyor çünkü ... «Mr. Skeffington .. , Vincent Sherman'ın 1 944'te çevirdi�i bir Bette Davis filmi ... Bir kadının
hayatı-nın 30 yılından kesitler, 1 9 1 4'1e 40'1ar arasında uzanan ... Genç, güzel, bencil ve şımarık bir kadının yaşlanıp çirkinleştikçe dünyasının de!:'Jişmesi ve sonunda yalnızlı!:'Ja mahkum oluşu ... Sherman önemli bir yönetmen sayılmıyor, ama bu filmi yabana atmaya olanak yok. Savaş, barış dönemleri, toplumsal felaketler ve sevinçler, de!:'Jişen giysiler ve modalar, bir kişinin, bir kadının dramını yansıt
mada ustaca fon olarak kullanılıyor. Ön planda ise, iki saatlik bir film boyunca bir hayatın her ça!:'Jını yaşayan, gençlikten yaşlılı!:'Ja şaşırtıcı biçimde geçen «kut
sal canavar» Bette Davis. Eski bir Amerikan melodramının da, sinema dedi!:'Ji
miz olayın bütünü içinde ilginç ve önemli bir yer tuttu!:'Ju gerçe!:'Jini kim yadsıya
bilir? Herhalde gerçek bir sinemasever de!:'Jil.
BiR IRKÇILIK BAŞYAPlTI
Ve Paris'ten bir de kötü anı ... Yıllardır görmedi!:'Jim, görmek istemedi!:'Jim, görmeyi reddetti!:'Jim «Geceyarısı Ekspresi•>l1i, bu kez .artık bir görev duygusuy
la izliyorum. Sözcü!:'Jün tam anlamıyla aşa!:'Jılık, rezil bir film bu ... Amerikalı bir esrar kaçakçısı serserinin a!:'Jzından, tüm bir ulusa görülmemiş bir edepsizlikle saldıran, küfreden ... Ne yazık ki bu film, Paris ve Londra'da, taşıdı!:'Jı etki gücü dolayısıyla hala afışlerde, yeni kuşakları Türk düşmanı olarak yetiştirme misyo
nunu başarıyla sürdürüyor. Batı'nın Türklük aleyhine son yıllardaki en başarılı girişimi bu ... Allahtan filmi, Quartier Latin'de, aşikar ırkçılı!:'Jını yutmayan, en cid
di sahnelerini alaya alan uyanık, zeki bir genç seyirci kitlesiyle birlikte iziiyerum ve onların olumsuz tepkilerinden biraz teselli buluyorum.
LEICESTER MEYDANlNDA ccKALiGULA,
Londra, Paris'e kıyasla kuşkusuz daha içine dönük bir kent. .. Adım başı çöküp bir kahve yudumlayacak, bir dostla iki laf edecek kahveleri yok. Adım başı sinemaları da ... Picadilly ve Sohc'nun 24 saat boyunca sizi ccseks» seyret
meye ça!:'Jıran sinemalarını geçip Leicester meydanı ve çevresine uzanmanız gerekiyor, ilgi çekici birkaç film bulmak için ... işte «Kaligula ... iki yıldır isminden söz ettiren, Paris'te pabucu çoktan dama atılmış, ama ingilizierin iki yıldır afişte tuttu!:'Ju ünlü «Üstünyapım porno» filmi ... Sansasyon meraklısı italyan yönetme
ni Tinto Brass, bir ingiliz-italyan ortak yapımı olarak çekmiş, Roma imparatoru Kaligula'nın dönemi üstüne bu çılgın filmi ... Roma'nın ünlü «Sefahat alemle
ri»ni, seks konusunda kadınla erke!:'Ji, peri gibi güzel kızlarla hassa askerlerini ayırt etmeyen Kaligula'nın marifetlerini bir tarih dersi gibi veriyor bu film ... Ama basit bir «porno-filmiu de!:'Jil kuşkusuz. Kaligula'yı Malcolm Mc Dowall, Tibe
rus'ü Peter O'Toole, Nerva'yı John Gielgud canlandırınca, zaten sıradan bir film olmadı!:'Jı belli oluyor. Ayrıca filmin, şimdiye dek hep ikiyüzlülükle;
içtensiz-likle gösterilegelmiş olan Roma'yı gerçek yüzüyle göstermek gibi azımsanma
yacak bir erdemi de var. Keyifle izlenen bir gösteri, •Kaligula ...
BAŞARILI «ATEŞ ARABALARin
Tam bir bunalımın içindeki ingiliz sinemasının yüzünü biraz aQartan iki fil
mi gördüm üstüste ... aChariots of Fire-Ateş Arabaları .. , yazının· başında sözünü ettiQim filmierin bazıları gibi, geçen Cannes şenliQine katılmış filmlerden biri, in
giltere'yi temsil etmiş. Çekici isminden dolayı başka türlü bir film bekliyordum, ama bulduQumu da beQendim. ingiltere'nin atietirnde iki altın kazandıQı 1 924 Paris olimpiyatlarındaki ingiliz koşucularının öyküsü bu. Çok iyi oynanmış, çok iyi anlatılmış, inandırıcı ve heyecan verici bir film. Genç yönetmeni Hugh Hud
son, gencecik oyuncuları ve ingiliz sineması için bir övünç filmi... Ancak biraz fazla ulusalcı ve geleneksel deQerleri aşırı yüceltmesiyle de, biraz tutucu oldu
Qu söylenebilir.
VICTORIA ÇA�I iNGiL YERE'SiNDE KADlN ÖZGÜRLÜ�Ü
Nihayet, ünlü ingiliz deyimiyle, athe last but not the least.. ('sonuncusu, ama en az önemlisi deQil'), ünü şimdiden iyice yayılmış bir film, aFrench Lieute
nant's Woman-Fransız TeQmenin Kadını ... Yıllar önce filmini izlediQimiz aKor-·
kunç Koleksiyoncu-The Collector .. ün romanından anımsadıQım popüler yazar John Fowles'in yoQun ve zor bir romanından Karel Reisz tarafından sinemalaş
tırılmış. 1 9. yüzyıl ingiltere'sinde, aşık olduQu bir Fransız teQmeni tarafından ter
kedildikten sonra, çevrenin korkunç baskısına karşın ödün vermeyip kendi ha
yatını özgürce yaşayan bir kadının öyküsü ... Özgürlük ilkesi uQruna, kendisine tutulan ve her şeyini terkeden bir erkeQi dahi yüzüstü bırakarak mahvına ne
den olan bir kadın ... YoQun, karmaşık bir öykü. .. Fowles, kitabında, ikide bir araya girip Victoria dönemi ingiliz kadınının toplumsal durumu üstüne yorum
lar yapmış üstelik ...
Uzun süredir birçok sinemacının el atmak istemeyip cesaret edemediQi öyküden nefis bir film çıkarmış aEn Büyük Suç .. un yönetmeni. Epik bir tavırla, hem öyküyü, filme alınan bir 1 9. yüzyıl romanı olar:ı.k anlatmış, hem de Fow
les'in yorumlarını, öyküye müdahalesini, aynı oyuncuların bugünkü kişiler (filmi çeviren kişiler) olarak yaşadıQı çaQdaş bir ilişki öyküsü aracılıQıyla filme dahil etmiş. Ama filmin asıl başarısı, kuşkusuz çaQını, dönemini tam olarak veren ku
sursuz bir atmosfer filmi olmasında ve de oyuncularının başarısında. Özellikle Amerikalı Meryl Streep, 3 ay ders alarak edindiQi ingiliz şivesiyle kusursuz bir Victoria dönemi ingiliz kadını oluyor. Bu garip, çekici, büyü ögeleri taşıyan aşk ve dönem öyküsü, perdede büyüsünü koruyan, daha da iyisi, sinemadan güç
alan bir yapıt olup çıkıyor. işte yine bellekte yer eden ve kolay unutulamaya
cak bir film ... ingiliz sinemasını yücelten ve Merly Streep'i günümüzün en önemli yıldızlarından biri haline getiren ...
1 98 1
* * *