Sigortan•n Prensipleri

- Riskin ölçülebilir ve para ile ifade edilebilir olmas•: Riskin sigorta kapsam•na al•nabilmesi için para ile ölçülebilmesi gerekmektedir. Risk olmadan sigortadan söz edilemez. Sigortalanabilir risk olabilmesi için ortada maddi bir varl•k olmas•, gelecekle ilgili bir belirsizli•in bulunmas•, riskin ortaya ç•kmas•n•n olas• bir durum olmas•, sigortalanacak riskin yasal bir risk olmas• ve s•kl•kla olabilecek bir risk olmas• gerekmektedir (Kahya, 2011: 25).

Özetlemek gerekirse, sigorta sistemi insan olman•n getirdi•i en temel ihtiyaçlardan olan can•n• ve mal•n• koruma güdüsünden ötürü hayat bulmu•tur. Kendisini sigorta ettiren ki•ilere sigortal•, prim tahsil edip riski üstlenen ki•i veya kurulu•lara ise sigortac• denmektedir. Ki•iler ileride kar••la•abilecekleri risklere kar•• kendini ve mallar•n• parasal olarak güvence alt•na almak isterler. Bu yüzden •ah•slar riskini bu i•i profesyonel olarak yapan ki•ilere belirli bir prim ödeyerek devrederler. Ki•i ileride maddi zarara u•rarsa sigorta kurumu, yukar•da say•lan unsurlar• bir arada ta••mas• ko•uluyla bu zarar• tanzim etmekle yükümlüdürler.

1.2. Sigortan•n Prensipleri

Sigortal• ve sigortac•n•n sigorta anla•mas• yapabilmesi için gerekli olan alt• tane prensip bulunmaktad•r. Bu prensipler izleyen k•s•mlarda detayl• olarak anlat•lm••t•r. Bu unsurlar bulunmazsa kar••l•kl• bir sigorta anla•mas• yapmak mümkün olmamaktad•r.

1.2.1. Sigortalanabilir Menfaat Prensibi

Sigorta yapt•rabilmek için ki•inin bir konuda sigorta yapt•rmaya hakk• olmas• gerekti•ini belirtir. Menfaat sahibi olmayan ki•i sigorta yapt•ramaz (Ac•nan, 2005: 24). Menfaati olmas• için mutlaka varl•k üzerinde sahiplik aranmaz, •ahs•n ilgili varl•k üzerinde menfaati olmas• da yeterlidir (Çetin, 2014: 12). Sigortalanabilir menfaatten söz edebilmek için mal•n hasara u•ramas• halinde ortaya bir zarar•n ç•kmas• gerekmektedir. Aksi halde sigortalanabilir menfaatten söz edilemez (Tek•en, 2013: 25).

Sigortalanabilir menfaatin dört amac• bulunmaktad•r (Rejda, 2001: 88):

- Sigortan•n kumar olarak görülmesini önlemek: E•er sigortalanabilir menfaat olmadan bir sözle•me yap•l•rsa bu kontrat kumar amaçl• olup sigortaya ayk•r•d•r.

13

- Ahlaki tehlikeleri azaltmak: E•er bu prensip olmazsa, menfaat sahibi olmayan bireyler ba•kalar•n•n canlar• ve mal varl•klar•n•n üzerine kontrat yap•p ki•ilere veya mallar•na zarar verebilir.

- Sigortal•n•n kay•plar•n• kar••lamak.

- Menfaatin zarar ile birlikte ortaya ç•kmas•: E•er menfaat/zarar yokken ödeme yap•l•rsa tazminat prensibine ayk•r• hareket edilmi• olunacakt•r.

1.2.2. Mutlak •yi Niyet Prensibi

Mutlak iyi niyet prensibinin deniz nakliye sigortalar• kaynakl• tarihsel bir geçmi•i vard•r. Deniz nakliyat sigortalar•nda, sigortalanan mallar•n sa• salim gelece•ine ait yayg•n bir inan•• bulunmaktayd•. Bu nedenle sigorta sözle•meleri gemiler ve mallar yeterince denetlenmeden kontratlar yap•lmaktayd• (Rejda, 2001: 92). Buradan anla••laca•• üzere sigorta sektörünün ancak kar••l•kl• güven ortam•nda faaliyetlerini sa•l• bir •ekilde sürdürebilmesi söz konusudur. Sigortal• ve sigortac• birbirlerine kar•• yükümlüdür (Nasreen, 2009: 47). Sigortal• ve sigortac• birbirine güvenmeli, birbirlerini olacak durumlara kar•• bilgilendirmeli, hiçbir bilgi kar•• taraftan gizlenmemelidir (Uralcan, 2011: 41). Anla••laca•• üzere sigorta yapt•ran ki•i her konuda eksiksiz bilgi vermek zorundayken sigorta •irketi ise zarar• zaman•nda ödeyerek iyi niyetini göstermek durumundad•r (Tek•en, 2013: 24).

Azami hüsnüniyet prensibi üç yasal ö•reti taraf•ndan desteklenmektedir (Rejda, 2001: 93) :

- Temsil (Vekalet): Sigorta talebinde bulunan •ah•slar•n ba•vuru s•ras•nda sorulan sorulara eksiksiz cevap vermesi anlam•na gelmektedir.

- Gizlilik (Örtbas Etmeme): Sigortaya ba•vuracak ki•ilerin baz• gerçekleri sigorta yapt•r•rken gizlememesi ve kuruma bildirmesi.

- Garanti (Güvence): Ki•inin sigorta yapt•rmas•na ra•men sözle•mede gereken •artlar• devam ettirmeyi kesmemesi, •artlar•n devaml•l•••n• sa•lamas•d•r.

1.2.3. Tazminat Prensibi

Sigortan•n en temel amac• bir zarar ortaya ç•kmas• halinde zarar• tazmin etmektir. Sigorta sözle•mesi tazminat ödemesi üzerine yap•l•r. Tazminat prensibi ile hasara u•rayan mal, hasar öncesi tutar•na göre tazmin edilir. Ancak riskin ortaya ç•k•p zararla

14

sonuçlanmas• imkans•z ise bu durum tazminat ödemesi dahilinde olmad•••ndan sözle•me yap•lamaz (Ac•nan, 2005: 26). Poliçede azami teminat ad•yla yer verilen tutar, zarar ortaya ç•karsa verilecek tutar•n üst limitini göstermekte ve bu tutar•n üstünde ödeme yap•lamamaktad•r (Uralcan, 2011: 39).

Tazminat prensibinin iki amac• vard•r: Birincisi ödeme miktar•n•n kay•p tutar•n• a•mamas•d•r. Sadece saf riskler sigortalanabilir, sigortalamada amaç kar etmek de•il, zarar• tazmin etmektir. Bu yüzden kay•ptan kazanç sa•lanmas• engellenmektedir. "kinci amaç ise ahlaki tehlikeleri azaltmakt•r. E•er sigortal• dürüst olmayan bir ki!iyse ve zarar•ndan kar sa•larsa benzer olaylar ya!anabilir (Rejda, 2001: 85).

1.2.4. Halefiyet Prensibi

Sigortal• kendisini sigorta ettirdi•inde ortaya ç•kabilecek zararlara kar!• zarar•n• sadece sigorta !irketinden tazmin edebilir (Ac•nan, 2005: 29). Zarara sebebiyet veren ki!i veya kurumlara dava açma hakk• bu prensip gere•i sigortac• !irkete geçer (Gupta, 2008: 23). Sigortal•n•n u•rad••• zararda üçüncü !ah•slar•n herhangi bir kusuru varsa sigorta !irketi kusuru olan !ah•s veya !irketten ödemi! oldu•u tazminat•, kusuru oran•nda talep etme hakk•na sahiptir. Bu duruma rücu denilmektedir (Çetin, 2014: 13). #irket aç•s•ndan ödenen tazminattan fazla hak sigortal•dan talep edilemez (Uralcan, 2011: 43).

Halefiyet prensibinin üç amac• bulunmaktad•r (Rejda, 2001: 89):

- Sigortal•n•n hem sigorta !irketinden, hem de hasara sebep olan ki!ilerden çifte tazminat almas•n• engellemek,

- Sigortac•n•n, ödedi•i tazminat kadar mebla•• hasara sebep olanlara rücu ederek geri istemesini sa•lamak,

- Sigorta tazminat ödeme oranlar•n• azaltmak.

1.2.5. Çifte Sigorta veya Hasara ••tirak Prensibi

Sigortal•n•n sigorta yapt•rmaktaki amac• kar elde etmek de•il, olas• zararlar•n•n tazmin edilmesini sa•lamakt•r. Ki!iler kendilerini baz• durumlarda birden fazla yere sigortalatabilirler. Böyle bir durumda iki yerden de hasar için tazminat almalar• halinde zarar•n tazmininin yan• s•ra kâr da elde etmi! olurlar. Bu yüzden bir !ah•s ayn• konuda kendisini farkl• iki kuruma sigortalatm•! ise zarar ortaya ç•kt•••nda bu iki kurum zarar•