Cumhuriyetin Kurulu• Döneminden !tibaren Geli•meler (1923-1987)

Lozan Antla!mas• sonucunda kapitülasyonlar•n kar!•l•kl• olarak kald•r•lmas•yla yabanc• !irketlerin ülkedeki ayr•cal•klar• sona ermi!tir. Cumhuriyetin ilan•ndan önce de ulusalla!ma çabalar• olmu!tur. Mustafa #eref Bey’in bakanl•k yapt••• dönemde Viyanal• bir !irketle ortak olarak Türkiye Milli Sigorta #irketi’ni kurmu!tu. #irket ayn• zamanda nitelikli yerli eleman yerle!tirme görevini de üstlenmi!ti. Ancak Osmanl• Devleti I. Dünya Sava••’ndan yenilgiyle ayr•l•nca •irket faaliyetlerine devam edemeyip kapanm••t•r (Toprak, 2010: 27). Cumhuriyetin ilan•na kadar ülkede tamam• yerli sermaye ile kurulmu• herhangi bir sigorta •irketi bulunmamaktayd•. Cumhuriyetin kurulmas•ndan sonra "zmir "ktisat Kongresi’nde ekonomide millile!me fikri a••rl•k kazan•nca di•er sektörlerde oldu•u gibi sigorta sektöründe de millile!me çabalar• ba!lam•!t•r.

Cumhuriyetin ilan•n•n ard•ndan 1924 y•l•nda sektörde bulunan !irketlere Türkçe zorunlulu•u getirilmi!, 1926 y•l•nda da Türk Ticaret Kanununda bir bölüm olu!turulmu!, 1927 y•l•nda reasürans !irketi tek elde toplanm•! ve sigorta !irketlerinin

23

denetimiyle ilgili kanunlar ç•kart•lm••t•r. 1929 y•l•nda ise Milli Reasürans !irketi kurulmu•tur. Milli Reasürans !irketi kuruldu•unda her •irket üretmi• oldu•u prim miktar•n•n %50’sini (1959 itibariyle bu oran %25’e indirilmi•tir. 2001 y•l•nda ise tamamen kald•r•lm••t•r) zorunlu olarak bu •irkete yat•rma zorunlulu•una tabi tutulmu•tur (Akbay, 2011: 51-52).

1929 y•l•nda ba•layan ekonomik buhran•n sonras•nda devlet ekonomide a"•rl•"•n• koymaya ba•lam••t•r. 1930’larda devlet eliyle tamam• yerli sermayeli iki sigorta •irketi kurulmu•tur. Bunun yan• s•ra yabanc• bir •irketin batmas• üzerine •irket kurtar•lm•• ve bunun üzerine denetleme faaliyetlerine daha fazla a••rl•k verilmi•tir (Ate• ve Ero•lu, 1999: 164). Cumhuriyetin on be•inci y•l•nda sektörde otuz iki •irket faaliyet göstermekte iken bunlar•n sadece üç tanesi tamamen milli sermayeyle kurulmu• •irketlerdi. Üç tane yar• milli •irket varken kalan yirmi alt• •irket yabanc• sermayeli •irketlerdi. Sektörde yabanc• •irketler say•ca üstün olmas•na ra•men primlerin yakla••k %55’i ulusal •irketler taraf•ndan üretilmekteydi (Toprak, 2010: 140-141).

1950’li y•llarda ula•t•rma politikalar•nda karayolu a••rl•k kazan•nca, zorunlu kaza sigortalar• ortaya ç•km••t•r. Bu durum sektörün geli•mesine yard•mc• olmu•tur. 1957 y•l•nda ç•kar•lan kanunla sigorta sektörüne tarife rejimi uygulamas• getirilerek tarife d••• sat•• yasaklanm••t•r. Bu sayede rekabet ortam• yüzünden zay•f dü•en sektör güçlü tutulmaya çal•••lm••t•r (Ate• ve Soyak, 1999: 279). Cumhuriyetin 50. y•l•nda ise geçen otuz be• senelik süreçte sektör yabanc• •irketlerin kontrolünden ulusal •irketlerin kontrolüne geçmi•tir. 1968 y•l• itibariyle sektörde iki tanesi reasürans •irketi olmak üzere yirmi üç Türk ve on sekiz yabanc• •irket bulunmaktayd•. Tablo 2 1968 y•l• itibariyle yerli i•tirakler ile kurulan ulusal sigorta •irketlerinin listesini vermektedir. Cumhuriyetin ilan•n•n ard•ndan yerli sigorta •irketleri ivedilikle kurularak sektörde söz sahibi olmaya ba•lam••lard•r.

24

Tablo 2:1968 Y•l• •tibariyle Milli Sermaye ile Kurulan Sigorta !irketleri S•ra

No

Kurulu•

Y•l• ^{Sigorta "irketi Ad•}

1 1918 ^•MTA!

2 1922 ^{!ark Sigorta Türk Anonim !irketi (T.A.!)} 3 1925 ^{Güven T.A.!.}

4 1926 ^{Anadolu T.A.!.}

5 1928 ^{Milli Reasürans T.A.!.} 6 1936 ^{Ankara Anonim T.A.!.}

7 1942 ^{Do•an Sigorta Anonim !irketi (A.!.)} 8 1944 ^{Halk Sigorta T.A.!.}

9 1945 ^{Destek Reasürans T.A.!.} 10 1948 ^{Türkiye Genel Sigorta A.!.} 11 1950 ^{•nan T.A.!.}

12 1954 ^{!eker Sigorta A.!.} 13 1957 ^{XYZ Sigorta A.!.}

14 1959 ^{Birlik Sigorta Kooperatifi} 15 1959 ^{Cihan Sigorta A.!.} 16 1959 ^{Ray Sigorta A.!.} 17 1960 ^{Aksigorta A.!.} 18 1960 ^{Ba•ak Sigorta A.!.} 19 1964 ^{Atlantik Sigorta A.!.} 20 1964 ^{Tam Sigorta A.!.} 21 1966 ^{Emek Sigorta A.!.} 22 1966 ^{Tam Hayat Sigorta A.!.} 23 1968 ^{Oyak Sigorta A.!.}

Kaynak: Aktu•lu, M, A. Sigorta ••letmeleri ve Muhasebesi,1975, sf.10-12 de bulunan bilgiler •••••nda

olu•turulmu•tur.

Ulusal sigorta •irketleri say• olarak h•zl• bir art•• göstermelerinin yan• s•ra yaz•lan primlerin %96’s•n• üretmi•lerdir. Elli y•ll•k süreç içerisinde tamamen yabanc• •irketlerin kontrolünde olan sektör millile•mi•ti. Bununla birlikte sigorta bilincinin halen oturmam•• olmas• •irketlere prim üretiminde s•k•nt• ya•atmaktayd•. Bunun sonucu

25

olarak Türkiye sigorta prim üretiminde 1968 y•l• itibariyle dünya s•ralamas•nda sondan ikinci s•radayd• (Toprak, 2010: 140-141).

Tablo 3: 1968 Y•l• !tibariyle Ülkelere Göre Prim Üretim Miktar• ve GSMH’ye Oran•

Ülke ^{Ki•i Ba••na Dü•en Prim}

Miktar• ($)

Prim Miktar•n•n Gayri Safi Milli Has•laya Oran• Almanya 97,8 %5,3 Belçika 74,6 %4,5 Fransa 77,7 %4 Norveç 73,2 %4,1 Türkiye 1,7 %0,5

Kaynak: Geçmi•ten Gelece•e Anadolu Sigorta Türkiye’nin Sigortas•, 2010: 153

Türkiye Cumhuriyeti’nde sigorta sektörü yabanc• sermayeden yerli sermayeye geçmesine ra•men, ülkede sigorta bilinci olu•mam••t•. Tablo 3’ten de görülece•i üzere Türkiye’nin durumu Avrupa’daki ülkelerle k•yasland•••nda gerek prim üretiminde gerekse de Gayri Safi Milli Has•la (GSMH) içerisinde prim üretiminde oldukça dü•ük düzeyde kalm••t•r. Tablo 3’te 1968 y•l• itibariyle ülkelere göre prim üretimleri ve GSMH’ye oranlar• verilmi•tir. Oranlara bak•ld••• zaman Türkiye, Avrupa ülkelerine k•yasla hem ki•i ba••na dü•en prim miktar• hem de GSMH’ye göre prim miktar• aç•s•ndan çok dü•ük prim üretimi gerçekle•tirmekteydi. Bu da sektörün geli•imini olumsuz •ekilde etkilemekteydi.

1.4.2.3. 1987’den Sonraki Serbest Tarife Dönemi

Kalk•nma planlar•n•n yap•ld••• dönemlerde sektörün bölünmesi yerine mevcut •irketlerin birle•tirilmesi dü•ünülmü•tür. Bankalarla mevduat toplama yar•••na girilmesi engellenip kademeli tarife sistemi benimsenmi•tir. Kamu kurumlar•n•n ise sigorta faaliyetlerini arac•l•k faaliyetleri olmadan yapmas• dü•ünülmü•tür. Fakat bu düzenlemelerden sadece sektördeki •irket say•s•n•n s•n•rland•r•lmas• benimsenmi•tir (Ate• ve Soyak, 1999: 339).

Devletin •irket say•s•na getirdi•i k•s•tlamadan dolay• sektörde •irket say•s•nda dikkate de•er bir art•• olmam••t•r. 1980 y•l• itibariyle ülkede bulunan otuz alt• •irketin yirmi bir tanesi Türk on be• tanesi yabanc• sermayeli •irketlerdi. Bu •irketlerin prim üretiminin ise %96,2’sini Türk •irketleri gerçekle•tirmekteydi (Ate• ve Soyak, 1999: 340).

26

Seksenli y•llarda sektördeki k•s•tlamalar•n azalt•lmas•n•n ard•ndan •irket say•s•nda art•• olmu•, ancak bu art••a paralel prim üretimi gerçekle•medi"inden sektör durgunluk dönemine girmi•tir. 1987 y•l•nda sigorta kanununda köklü de"i•iklikler yap•lmas•na karar verilmi•tir. Ba•lang•ç olarak Hazine ve D•• Ticaret Müste•arl•"•, sigorta sektörünü küresel ekonomiye geçirmek için çal••malara ba•lam••t•r (Akbay, 2011: 52).

1988 y•l•nda Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD) taraf•ndan yay•nlanan rapor Türk sigorta sektörünün o y•llardaki durumu hakk•nda önemli bilgiler sunmaktad•r. OECD raporuna göre sektörün büyüklü"ü di"er ülkelere göre önemsiz büyüklü"e sahiptir ve sektöre giri• k•s•tlar• bulunmaktad•r. Tarife düzeni yeni ürün geli•tirmeyi veya rekabeti engellemektedir. Buna ra"men sektörün kârl•l•"•n• yüksek bulan OECD raporuna göre sektör mevcut yap•s•ndan memnun gözükmektedir. Sektörün liberalle•mesi için 1988 y•l•nda uygulamada de"i•ikli"e giden çal••malar yap•lm••t•r. Piyasaya giri•-ç•k••lar serbest b•rak•lm••, •irketlerin mali yap•lar•n•n güçlendirilmesine çal•••lm•• ve sigorta •irketlerinin kendi sat•• fiyatlar•n• belirlemesi için serbest tarife rejimine geçilmi•tir (Ererdi, 1998: 131).

1990 y•l•nda be• ay arayla öncelikle May•s 1’de kaza, mühendislik, zirai ard•ndan Ekim ay•nda yang•n ve nakliyat sigortalar•nda •irketlere serbest tarife sistemi uygulamaya konulmu•tur (Akbay, 2011: 52). Serbest tarife rejimiyle birlikte i•letmeler birbirleriyle fiyat baz•nda rekabete giri•mi•, bu durum da •irketlerin kârl•l•klar•n• azaltm••t•r. Kanunlarda ortaya ç•kan aksakl•klardan ötürü sektör hukuki bo•lu"a dü•mesine ra"men büyümeye ba•lam••t•r. 1992 y•l•nda sektöre üç yeni •irket daha dahil olmu•, ayr•ca yeni sigorta türleri olarak aile, seyahat, turistik tesis ve do"algaz sigortalar• pazara sunulmu•tur. 1992 y•l•nda •irket say•s• elli ikisi sigorta, dördü reasürans olmak üzere elli alt•ya ç•km••t•r (Toprak, 2010: 171). 17 A"ustos 1999 tarihinde gerçekle•en depremin ard•ndan zorunlu deprem sigortas•n•n uygulamaya konulmas•na karar verilmi• ve sigorta primlerinin ilgililerden toplanmas•na yönelik Do"al Afet Sigorta Kurumu (DASK) olu•turulmu•tur ( http://www.tsb.org.tr/ ,2013).

2000 y•l•ndan itibaren ayr•ca TRAMER (Trafik Sigortalar• Bilgi Merkezi,2003), Bireysel Emeklilik Sistemi (BES, 2005), Tar•m Sigortalar• Havuzu (TARS#M, 2005) Türkiye’de faaliyet alan• bulmu•tur. 2007 y•l• itibariyle 2684 say•l• sigortac•l•k kanunu da uygulamaya girmi•tir (Akbay, 2011: 53).

27

Sonuç olarak Türkiye Sigortac•lar Birli•i (TSB) verilerine göre 2011 y•l• itibariyle sektörde alt•s• kamu, elli üçü özel sigorta olmak üzere 59 •irket aktif olarak faaliyet göstermektedir. Bu •irketlerin k•rk dört tanesi yabanc• sermayeli •irketten olu•maktad•r.

Ayr•ca faaliyetlerine devam eden bir tane reasürans •irketi bulunmaktad•r ( http://www.tsb.org.tr/ ,2013).