Sigortac•l•••n Dünyadaki Tarihsel Geli•imi

emeklilikte geri kazan•labilirken hem de yat•r•mlarda de•erlenmesi durumunda •ah•slara ek kazanç sa•lamas•na yard•mc• olur (Sa•lam, 1996: 19).

1.3.2. Elementer Bran•

Elementer sigortalar, hayat d••• sigortalar olarak adland•r•lan sigortalard•r. Bu sigortalar mal ya da maddi varl•klarda meydana gelecek hasarlar• teminat alt•na al•r. Buradaki amaç ortaya ç•kan riskler sonucu olu•abilecek zarar• güvence alt•na almakt•r (Akta•, 2011: 171). Elementer sigorta yang•n ve nakliye sigortalar•yla ba•lam•• olmakla birlikte günümüzde pek çok varl••• sigortalatabilme imkân• vard•r. Elementer sigorta dal•nda bulunan ba•l•ca bran•lar: Yang•n, konut, i•yeri, nakliye, zorunlu deprem, tar•m, mühendislik, seyahat ve kaza sigortalar•d•r (Tek•en, 2013: 26-29).

1.4. Sigortac•l•••n Dünyada ve Türkiye’de Tarihsel Geli•imi

Bu k•s•mda sigorta sektörünün do•u•u, tarihsel geli•imi, ülkeler üzerindeki etkisi ve Türkiye’deki geli•imine de•inilecektir. Bölüm, dünyada sigortac•l•k ve Türkiye’de sigortac•l•k olmak üzere iki bölüme ayr•lm••t•r. Türkiye’de sigortac•l•k k•sm• da kendi içerisinde Osmanl• Devleti Dönemi, 1923-1987 y•llar• aras• ve 1987 y•l• sonras• Serbest Dönem olarak üçe bölünerek incelenmi•tir.

1.4.1. Sigortac•l•••n Dünyadaki Tarihsel Geli•imi

Sigortac•l•k faaliyeti ilk olarak Milattan Önce (M.Ö.) 4.000 y•llar•nda dönemin ticaret merkezi olan Babil’de ortaya ç•km••t•r. Babil’de mal sahiplerinin mallar•n• satmak için uzun seyahatlere ç•kan sat•c•lar•n mallar• al•p kaçma riskine kar••, mal sahipleri sat•c•lar•n mallar•na rehin koymaktayd•. E•er mallar ya da mal bedelleri mal sahiplerine teslim edilmezse sat•c•n•n •ahs•na ait mallar•na el konulurdu. Bunun yan• s•ra seyahat yollar•nda ise haydutlar taraf•ndan soyulma veya öldürülme riski bulunmaktayd•. Bu sebepten ötürü sat•c•lar•n ço•u uzun seyahatlere ç•kmak istemiyordu. Zaman içerisinde uzun seyahatlere ç•kacak sat•c• bulamama riskiyle kar•• kar••ya kalan mal sahipleri, seyahat esnas•nda soygun veya h•rs•zl•ktan ötürü kervanlara bir zarar gelmesi durumunda sat•c•lar•n mallar•na el konulma usulünden vazgeçti. Ayr•ca herhangi bir sorun ya•anmamas• durumunda da sat•c•ya ta••d•klar• riske göre kar üzerinden belirli bir kar pay• ödenmesine karar verildi (Akbay, 2011: 44). "zleyen y•llarda Babil Kral• Hammurabi kanunlar•nda bu anla•malara yer vermi•tir. Babiller zaman•nda kara

18

ta••mac•l•••na ilk örnek; uzun seyahatlere ç•kan kervanlar•n soyulmas• durumunda soyulan kervan•n zarar•n•n di•er kervanlarca tazmin edilmesi için yap•lan kanundur (http://www.tsb.org.tr/ , 2013).

Babillerin uygulamas•n• geli•tirerek devam ettiren Fenikeliler ( M.Ö.1600-1000), •ehir devletlerinden olu•mas•ndan ve mevcut topraklar•n•n verimsizli•inden dolay• gemicilik alan•nda kendini geli•tiren bir federasyon konumundayd•. Bu yüzden gemicilik faaliyetlerinde ortaya ç•kmas• muhtemel zararlar için bir sistem geli•tirmi•lerdir. Seyahate ç•kacak her gemi ta••d••• mal•n bir k•sm•n• limanda b•rak•r ve yolculu•a ç•kan gemilerden birinin mallar•n•n zayi olmas• durumunda zarar• burada biriken mallar ile kar••lan•rd• (Akbulut, 2014: 22-23). Sigorta sözle•meleri denizcili•in geli•mi• oldu•u Antik Yunan, Kartaca ve Roma !mparatorlu•unda da görülmü•tür. M.Ö. 650-558 y•llar• aras•nda Antik Yunan’da çe•itli birlikler üyelerinden aidat toplamakta, içlerinden birinin ölümü halinde ise borçlar•n• bu toplanan tutarlar ile ödemekteydi. Benzer uygulamalar Théophraste’te (M.Ö. 371-286) ve Roma’da (200 Y•llar•nda) görülmü•tür (Yücesoy, 1966: 10). Roma !mparatorlu•undaki lonca olu•umu da sigortalamaya örnek olarak gösterilebilir (Akbay, 2011: 44).

Günümüz modern sigorta dünyas• aç•s•ndan bak•ld•••nda ilk geli•en sigorta türü denizcilik sigortas•d•r. Denizcilik sigortas•na ilk örnek 14. yüzy•lda (yy) Cenova’dan Mayorka’ya gidecek olan bir geminin sigortalanmas• •eklinde gerçekle•mi•tir (Ererdi, 1998: 8). Sigortan•n kanunla•mas• da yine denizcilik alan•nda ortaya ç•km••t•r. Uzun mesafeli seyahatlerde geminin yükünün varaca•• yere sa• salim ula•mas• konusunda yap•lan sigorta sözle•melerinin içeri•i bu kanunla belirlenmi•tir (Tek•en, 2013: 16). Deniz sigortac•l•••nda bir ba•ka önemli olay ise •ngiltere’de bulunan Llyod ad•nda bir kahvehanenin zaman içerisinde gemi sahipleri, i• adamlar• ve tüccarlar•n bilgi al••veri•inde bulundu•u bir yer halini almas•d•r. Sefere ç•kan gemilerindeki mallar•n• sigortalatmak isteyen ki•iler garantör s•fat•yla teminat veren ki•ilerle bu mekânda bulu•maktayd•lar. Llyod mekân•nda bulu•an ç•kar sahipleri mekân sahibi Edward Llyod öldükten sonra kendilerine Llyod’s ad• verilen bir topluluk haline geldiler. Ard•ndan 1871 senesinde ç•kart•lan bir kanunla birlik haline gelmi•lerdir. Günümüzde bu birlik her tür sigortan•n yap•ld••• bir kurulu• olarak faaliyetlerine devam etmektedir (Akbay, 2011: 48).

19

Kara sigortac•l•••n•n ortaya ç•kmas•na ise, !ngiltere’de büyük hasara yol aç•p dört gün süren büyük yang•n sebep olmu•tur. Bu yang•nda on binden fazla bina hasar görmü• ve halk mallar•n• koruma fikrini benimsemeye ba•lam••t•r. 17. yy sonlar•nda Frienty Societe adl• •irket ilk yang•n sigortas• •irketi olarak aç•lm••, bu •irketi Hand in Hand ve Lombard House izlemi•tir (Ererdi, 1998: 10).

Hayat sigortalar•nda ise ilk örnekler 15.yy’de ortaya ç•km••t•r. Bu dönemde hayat sigortalar• daha çok nakliyat esnas•nda ta••nan köle ya da yolcular•n ölmesi riskine kar•• kendilerini teminat alt•na alma ihtiyac• ile kendini göstermi•tir. Daha sonralar• ça••n en ölümcül hastal••• veba için yap•lmaya ba•lanan hayat sigortalar•, kendini güvenceye almaktan ziyade ba•kalar•n•n hayat• üzerine oynanan kumar oyunlar•na ve ba•ka yasad••• i•lere dönü•tü•ü için hükümetler taraf•ndan yasaklanm••t•r. Bu dönemde hayat sigortas• olarak sadece fidye sigortas• uygulamas•na izin verilmi•tir. Bu sigorta türü ise; seyahat esnas•nda korsanlar taraf•ndan ele geçirilen tutsaklar•n özgürlü•ü için ödenecek fidyeler için prim toplanmas• prensibine dayanmaktayd• (Akbay, 2011: 48). Hayat sigortalar•na verilebilecek bir ba•ka örnek ise •talya’da Tonti isimli bir banker taraf•ndan 17. yy da olu•turulan Tontines sistemidir. Bu sistemde, ki•ilerden belli bir süre sonuna kadar toplanan fonlar vade sonunda sa• olanlar aras•nda da••t•lmaktayd•. Sonralar• bu sisteme vade içinde ölenlerin vasilerine de bir ölüm primi verilmesi kural• dahil edilmi•tir (Akbay, 2011: 47).

•lk ba•larda bireysel •ah•slar taraf•ndan yap•lan sigortac•l•k faaliyetleri ilerleyen y•llarda yerini profesyonel •irketlere devretmi•tir. 18. yy itibariyle kurulan profesyonel sigorta •irketleri ise •unlard•r. The Sun Insurance Office (1710) Royal Exchange (1720), The London Assurance (1720), The Society for Equitable Assurances on Lives and Survivorships(1762), Friendly Society(1752). Sanayi devrimi ile birlikte sigorta türleri ve •irketlerinin say•s• da art•• göstermi•tir. 20. yüzy•lda motorlu araçlar•n icad•yla otomobil kullan•m• artm•• ve zorunlu trafik sigortalar• dünya genelinde yayg•nla•maya ba•lam••t•r (Akbay, 2011: 48).

20