Japonya

Japonya 19. Yüzy•l•n sonuna kadar içe kapal•, kültürüne a••r• derecede ba•l• bir •ekilde varl•••n• sürdürmü•tür. Bu tarihten sonra ise Japonya kendi kabu•undan ç•karak dünyaya aç•lm••t•r. Bu süreç çerçevesinde yurt d•••na ö•renciler gönderilmi•, yurt d•••ndan uzmanlar ülkeye davet edilmi•tir. Tüm bu faaliyetlerin amac•, Japonya’n•n askeri, ekonomik, hukuki ve di•er yönlerden ça•a ayak uydurmas•n• sa•lamakt•r. Yurt d•••nda uygun görülen sistemler ülkeye entegre edilmi•tir. Genel itibariyle ABD, Hollanda, Fransa gibi ülkelerin modelleri incelenmi•tir. Tek bir ülkenin yap•s• tamamen entegre edilmesinden ziyade her alanda farkl• ülkelerin sistemleri incelenmi•tir (Hunter, 2002: 40). Bunlardan bir tanesi de Ticaret Kanunudur. Ticaret Kanunu olarak Japon kültürüne en yak•n olan Alman Ticaret Kanunu benimsenmi• ve 1890 y•l•nda yürürlü•e girmi•tir. Alman Ticaret Kanunu k•ta Avrupas• sistemine göre haz•rlanm••, kapsaml•, nihai amac• vergi toplama ve kreditörlere bilgi vermek olan bir kanundur. Alman kanunlar•n•n Japonya üzerindeki etkisi "kinci Dünya Sava••na kadar sürmü•tür (Choi ve Meek, 2011: 98).

Japonya'da muhasebecilikle ilgili ilk kanunlar ise "kinci Dünya Sava••n•n ard•ndan yay•nlanm••t•r. Sava•• kaybeden Japonya’da ticari ve hukuki i•lemler Amerika’n•n himayesinde gerçekle•tirilmeye ba•lanm••t•r. Ç•kart•lan yasalar genellikle ABD’nin ulusal yasalar•yla ilgiliydi. Bu yüzden de Japonya k•ta Avrupas• sisteminden ziyade Anglo-Sakson sisteme göre haz•rlanm•• kanunlar ile tan••m••t•r. Japonya, 1948 y•l•nda Yeminli Mali Mü•avirlik Kanununu (CPA: Certified Public Accounting) yasala•t•rm••t•r. Bu kanunla birlikte Japonya Yeminli Mali Mü•avirler Enstitüsü kurulmu•tur (JICPA: Japanese Instutute of Certified Public Accounting). Ayr•ca ticari i•ler için tamamen özerk olarak muhasebe sistemi ara•t•rma komisyonu kurulmu• ve

109

muhasebe standartlar• olu•turma görevi bu komisyona verilmi•tir. Bu kurulu• 1949 y•l•nda i•letmeler için Finansal Muhasebe Standartlar• (Ticari Muhasebe !lkeleri) ve Finansal Tablo Haz•rlama Kurallar• ad• alt•nda iki rapor yay•nlam••t•r. Bu raporlar 1938 y•l•nda Amerika’da yay•nlanan muhasebe ilkeleri ile ilgili aç•klama raporundan büyük oranda etkilenerek haz•rlanm••t•r (Roberts, Weetman ve Gordon, 2005: 489). !kinci dünya sava••na kadar olan süreçte ticaret ve hukuki sistem kamu otoritesinin s•k• kontrolündeyken sava• sonras•nda ABD güdümündeki Japonya’da kurulu•lar kamu otoritesinden ba••ms•z özerk kurulu•lar olarak te•kilatlanm••t•r. Örne•in 1948 y•l•nda Menkul k•ymet ve borsa komisyonu özerk bir kurulu• olarak kurulmu•tur. Ama ABD ve müttefik güçlerin Japonya’y• terk etmesinden k•sa bir süre sonra 1952 y•l•nda bu kurulu•, Maliye Bakanl•••na ba•lanarak ba••ms•z yap•s•na son verilmi•tir. Ayr•ca ismi Ticari Muhasebe Dan••ma Konseyi (BADC: Business Accounting Deliberation Council) olarak de•i•tirilmi•tir. Bu noktadan sonra muhasebe standard• olu•turma yetkisi ba••ms•z bir kurulu•tan hükümete geçmi• olup konsey kamu yetkisini kullanarak standartlar olu•turmaya ba•lam••t•r. Kurulu•lar•n tamam• özerk kurulu•lar olarak kurulmu• olsa da günümüz itibariyle tamam• maliye bakanl•••na ba•l• kamu destekli kurulu•un niteli•indedir (Ergüden, 2008: 160).

Yukar•da yap•lan aç•klamalardan da anla••laca•• üzere kamu otoritesinin muhasebe sistemi üzerinde büyük etkisi bulunmaktad•r. Japon muhasebe sisteminin hukuki aç•dan üçaya•• bulunmaktad•r. Japonya’daki raporlama sistemi Ticaret Kanunu, Sermaye Piyasalar• Kanunu ve Kurumlar Vergisi Kanunu ve bu kanunlar ile ilgili düzenlemeler neticesinde olu•turulmu•tur (http://www.hp.jicpa.or.jp, Eri•im Tarihi: 12.06.2015). Sistem kamu otoritesi alt•nda olsa da kanunlar•n her biri birbirinden farkl• yap•lara sahiptir. Örne•in ticaret kanunu haz•rlan•rken k•ta Avrupa’s•ndaki sistemlerin etkisi alt•nda kal•nm••t•r. Sermaye Piyasalar• Kanununda ise Amerika ve Anglo-Sakson sistemin etkisi bulunmaktad•r. Do•al olarak muhasebe sistemi hem k•ta Avrupa’s•ndan hem Anglo-Sakson sistemden hem de Japon kültüründen etkilenmi• karma bir yap•ya sahip olmu•tur (Nobes ve Parker, 2004: 280).

Japonya, Büyük Britanya taraf•ndan olu•turulan muhasebe sistemlerine sahip Singapur ve Hong Kong gibi eski Asya kolonisi ülkelerinden farkl•l•k göstermektedir. Japonya’da tekdüzelik ve kamu denetimi yüksek düzeydedir. Japonya’da gizlilik kavram•, bat•n•n

110

benimsedi•i kavram olan !effafl"•a ve dipnotlara tercih edilmektedir. Bu tercih Japonlar"n muhasebe sistemine de yans"m"!t"r. Örne•in, Japon Bankac"l"k Krizi ç"kt"•" zaman hükümet bankalara kredilerden olu!an zararlar"n" aç"klamalar"na gerek olmad"•"n", bunun bankac"l"k sistemine olan güveni sarsaca•"n" belirtmi!tir (Buchanan, 2003: 66). Japonya’da muhasebe sisteminin birincil kullan"c"lar" bankalar ve kredi kurulu!lard"r, ikincil kullan"c"lar ise yat"r"mc"lar olarak görülmektedir. Banka ve kredi kurulu!lar" da !irketlere kredi vermek aç"s"ndan finansal tablolar"na direkt !irketlerden ula!abilmektedirler. Bu yüzden yap"lan i!lemlerle ilgili tam aç"klama yapma ihtiyac" duyulmamaktad"r. Japon muhasebe sistemindeki bu durum finansal tablo kullan"c"lar"n" yanl"! !ekilde yönlendirmektedir (Bloom ve Solotko, 2003: 34).

Japon muhasebe sisteminin geli!imi UFRS’ler ile uyumla!t"rma çal"!malar"n"n ba!lad"•" 2000 y"l"na kadar Tablo 14’te gösterilmi!tir. Uyumla!t"rmadan sonraki süreç ise bir sonraki bölümde aç"klanm"!t"r.

Tablo 14: Japonya Muhasebe Sisteminin 2000 Y"l"na Kadar Tarihsel Geli!imi

1890 Ticaret Kanununun Kabulü

1948 Sermaye Piyasalar" Kanununun Kabulü Mali Mü!avirler Kanununun Kabulü

1949 Ticari #!letmeler için Finansal Muhasebe Standartlar"n"n yay"nlanmas" Japonya Mali Mü!avirler Odas"n"n Özerk bir kurulu! olarak kurulmas" 1950 Terminoloji, Formlar, Finansal Tablolar" haz"rlama metotlar•, Denetim

standartlar• ve ilgili kurallar•n yay•nlanmas•

1951 Sermaye Piyasalar• Kanununa göre Mali Mü•avirler taraf•ndan denetimin zorunlu k•l•nmas•

Lisansl• Vergi Muhasebesi Kanununun yay•mlanmas• 1963 Halka aç•k •irketlerin denetime tabi tutulmas•

1965 Finansal Tablolarda hilelere kar•• önlem mekanizmas•n•n geli•tirilmesi 1966 JICPA kamuya ba•l" özerk kurulu! olarak yeniden düzenlendi. Tüm Mali

Mü!avirlere JICPA’ya üyelik zorunlulu•u getirildi. 1971 Özel Okullar için Muhasebe Standartlar" yay"mland". 1973 IASC kuruldu. JICPA kurucu üyelerden birisi oldu.

1975 Konsolide Finansal Tablolar için Muhasebe Standartlar" Yay"nland" Banka ve Sigorta !irketleri denetiminde Mali mü!avir zorunlulu•u getirildi

111

Tablo 14’ün Devam•

1977 Uluslararas• Muhasebeciler Fedarasyonu (IFAC:International Federation of Accountants) kuruldu. JICPA kurucu üyelerinden biri oldu.

1979 Yabanc• Para Çevrim Farklar• ile ilgili Muhasebe Standartlar• yay•nland•. 1981 Tokyo’da IASC’•n kurul toplant•s• gerçekle•tirildi

1987 13. Dünya Muhasebe Kongresi Tokyo’da Düzenlendi.

Bunun yan• s•ra muhasebe ile ilgili ba•ka kongrelerde Japonya da düzenlendi.

1995 Yabanc• Para Çevrim Farklar• ile ilgili Muhasebe Standartlar• güncellendi 1999 Ticaret Kanunu de"i•tirildi. Hisse senetleri ve hisse devirleri sisteme dahil

edildi.

Ticari Muhasebe Konseyi Finansal Araçlar için Muhasebe Standard•n• yay•nlad•

Konsey, Yabanc• Para Çevrim Farklar• ile ilgili Muhasebe Standartlar• güncellendi.

Kaynak: www.hp.jicpa.or.jp adresindeki veriler •••"•nda taraf•mca düzenlenmi•tir.

Tablo 14’ten görülece"i üzere Japonya’da muhasebe sisteminin olu!mas• #kinci Dünya Sava!•n•n sona ermesiyle ba!lam•!t•r. Öncelikli olarak özerk kurulan kurulu!lar, ABD’nin yönetimi Japonya’ya b•rakmas•yla kamu otoritesine girmi!tir. 1952 y•l•ndan itibaren kamu otoritesi alt•nda ticaret, sermaye piyasalar• ve vergi kanunlar• çerçevesinde geli!imini sürdürmü!tür. Özü itibariyle Japonya muhasebe sistemi kamu otoritesiyle düzenlenen, kural bazl•, vergi ve kreditör odakl• oldu•u için k•ta Avrupas• modelini benimsemi• bir yap•dad•r. 1973 y•l•nda IASC’•n kurucu üyelerinden olsa da 2005 y•l•na kadar standartlar• uyumla•t•rmaya ba•lamam••t•r.

Japon Muhasebe sistemini di•er sistemlerden ay•ran en büyük özellik finansal tablolar•n Japonca’ya göre düzenlenmi• olmas•d•r. Japonca bilmeyen finansal tablo kullan•c•lar•n•n Japon •irketlere ait finansal tablolar• ve dipnotlar• okumas•na olanak bulunmamaktad•r. Ayr•ca raporlar•n içeri•i Amerikan ve #ngiliz muhasebe sistemine göre farkl•l•k göstermektedir. Bu da uzman olmayan ki•ilerin raporlar• anlamas•n• zorla•t•rmaktad•r. Bu yüzden firmalar finansal tablolar•n• Amerikan muhasebe sistemine uygun halde •ngilizce olarak yeniden düzenlemektedirler. Bu durum kar/zararda de"i•im yaratmamakla birlikte düzenleme s•ras•nda pek çok hesab•n yeniden düzenlenmesi ya da yeniden s•n•fland•r•lmas• gerekmektedir. Hatta finansal tablolar•

112

inceleyecek yabanc•lar için yeni hesap plan• olu•turmak durumunda kal•nmaktad•r (Roberts, Weetman ve Gordon, 2005: 480).

Japon muhasebe sistemi, UMS ve US GAAP ile k•yasland•••nda yat•r•mc•lara yeterli bilgiyi sa•lamamaktad•r. Bu tarz bilgilerin ak•••n•n dü•ük olmas•, bilgilerin gizlenmesi yat•r•mc•lar•n finansal tablolara olan güveninin dü•ük olmas•na neden olmaktad•r. Japon muhasebe sistemi özellikle finansal tablo kullan•c•lar•na konsolidasyon, Ar-Ge maliyetleri, nakit ak••lar•n•n konsolide durumu, emeklilik faydalar•, i•tirak ve ba•l• ortakl•k tan•mlar•, finansal araçlar, i•letme birle•meleri ve varl•klar•n de•er dü•üklü•ü ile ilgili yan•lt•c• bilgiler vermektedir. Standartlar•n kullan•ma ba•lanmas•yla firmalar •effaf finansal tablolar olu•turmaya ba•layacakt•r. Bu durum Japon •irketlerine yat•r•m yapacak yat•r•mc•lar•n yanl•• yönlendirilmesi ihtimalini azaltacakt•r (Mizuno, 2004: 359).

2.4. UFRS’lerin Uygulanmad••• Ülkelerde Uyumla•t•rma ve Yak•nsama Çal••malar•

Bu k•s•mda, UFRS’leri muhasebe sistemlerine henüz entegre etmemi• olan ve kendi ulusal standartlar•n• kullanan ABD, Japonya ve Kanada’n•n uyumla•t•rma ve yak•nsama çal••malar•nda geldikleri son durum incelenmi•tir.