Senaryo

Đtalyanca kökenli573 olan dilimize bu günkü manasıyla Fransızca’dan geçen senaryo kısaca; “Tiyatro oyunu, piyes, film, dizi film vb. eserlerin sahnelerini ve akışını gösteren yazılı metin” anlamındadır574. Đletişim bilimleri ve reklamcılık açısından ise senaryo: “Sinema filmi, televizyon gösterisi, radyo oyunu ya da radyo/televizyon

lisans vermesi yoluyla elde edebileceği muhtemel gelire TTK m. 58 hükmünce maddi tazminat olarak hükmolunmalıdır, [11. HD., E. 1996/6796, K. 1996/7173, T. 22.10.1996 (Suluk/Orhan, s. 32–33, 481- 482)].

571

Bu tipi, 27 yaşında reklam ajansına kaydolan Alev Gündoğdu, 18 yıldır canlandırmaktadır. (Radikal Gazetesi, 28.01.2008, “Ömür Boyu Aynı Rol: Ayşe Teyze” başlıklı röportaj, son erişim tarihi: 21.04.2011, http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=245684). Ayşe Teyze karakteri, temizlik ve hijyen konusunda uzman bir dramatik tiplemedir. Aynı tip reklamlarda aynı marka için sürekli kullanıldığından, zamanla oluşmuş ve halkın hafızasında yer etmiş bir tipleme olduğu söylenebilir.

572 _{Üstün, bu konu hakkında; “Popüler bir yerli dizideki “alaturka bir tip”i canlandıran bir sanatçının}

görüntüsünün aynı giysilerle bir gazete veya televizyon reklamında, dizide kullandığı anahtar sözcüklerle birilikte kullanılması, eserdeki “ifade tarzının taklidini” yani bir tür “iltibas unsurunu” oluşturmaktadır;

şöyle ki, gazete ya da televizyon reklamlarında “dizi”deki ifade tarzının kullanılması, halkın diziye gösterdiği ilgiden “çağrışım” yoluyla haksız olarak yararlanılması demektir ve kanımızca, “tipleme”nin oluşturulduğu bağımsız esere ilişkin işleme hakkı ihlal edilmiş olmaktadır” demektedir (Üstün, Đşleme Eserler, s. 16, ayrıca dn. 50). Yine benzer bir örneğe, “karakter ticareti” bahsinde yer veren Ateş’in açıklamaları için bkz.: Ateş, Eser, s. 246.

573 _{Đtl.: “scenario”; Commedia dell'Arte türünün sahnedeki oyunu için metinsiz ama bir konuya göre}

hazırlanan taslağa verilen ad (http://tdkterim.gov.tr/bts/).

reklamının sahnelerini, akışını, çekim veya kayıt talimatlarını içeren metin”575 yahut; “Reklamda, filmde ya da dizilerde, gösterilerde, akışın ya da çekimin nasıl olduğuna ilişkin bilgilerin bulunduğu metin” şeklinde tarif edilmektedir576.

Senaryo yazımına geçmeden önce, reklam filmine çıkış noktası oluşturacak sağlam ve özgün bir durum bulunur577. Reklam filmi hazırlanırken, ortaya çıkan imgenin yani yaratılan, canlanan düşüncenin yazılı olarak bir metin haline dönüştürülmesi, filmin plan ve sahnelere bölünmesi gereklidir. Đşte bu reklam filmi senaryosu ile gerçekleştirilir. Bu aynı zamanda metin üzerinde müşterilerin (reklam veren) onayının alınması, yapımın bütçelendirilmesi işlevini de görür578. Yönetmenin nasıl çekim yapması gerektiği ile teknik ekibin istenilen ekipmanları oluşturmasına da olanak sağlayan senaryo bazı aşamalardan geçer579. Bu aşamaları kısaca açıklayıp “eser” nitelikleri üzerinde durmakta fayda vardır.

1. Sinopsis

Kökeni Yunanca olan sinopsis, kelime manası olarak; “bir bakışta okunabilen” demektir580. Reklam filmi hakkında kısa bir bilgi vermek için hazırlanan; içinde diyalogların yer almadığı; olayların ve kişilerin 1–3 sayfalık bir özetinin sunulduğu kısa metinlerdir.581 Reklam ajansları, genellikle müşterilerine ön bir bilgi için bir veya birkaç sinopsis hazırlar ve sunarlar. Kısa bir öykü niteliğinde oluşan sinopsis, sahibinin özelliğini (hususiyetini) taşıması şartıyla, FSEK m. 2/1 kapsamında yazı ile ifade edilen ilim ve edebiyat eseri sayılabilir.

2. Gelişim Senaryosu (Treatment- Tretman)

Filmdeki hareketin ayrıntılı bir betimlemesini içeren uzun öykü şeklinde tanımlanabilir582. Tretman bazen diyalog içerebilirse de temelde diyalogsuz bir senaryodur. Sinema terimlerinin kullanılmadığı, şimdiki zamanda ve üçüncü kişi

575 _{Đng. “script”, “screenplay”; bkz.: Gülsoy, s. 471.}

576 _{Nükhet Güz; Etkili Đletişim Terimleri, Đstanbul 2002, s. 260.} 577 _{Akbulut/Balkaş, s. 109.}

578 _{Yolcu, s. 342.} 579

Yolcu, s. 344.

580 _{Michel Chion; Bir Senaryo Yazmak, (Çev. Nedred Tanyolaç), Đstanbul 1987, s. 246.} 581 _{Chion, s. 246; Yolcu, s. 344.}

ağzından anlatılan, konu özeti şeklindedir583. Reklam verenin beğenisine sunulan öykü niteliğindeki bu metin de sinopsis gibi FSEK m. 2/1 kapsamında hususiyet taşımak şartıyla eser olarak korunacaktır. Senaryo taslakları hakkında Bozgeyik; yer, zaman ve kahramanlar ile bunların özellikleri gibi temel noktalara ilişkin bilgiler içeren bir taslak, eseri şekillendirecek esaslı unsurları içerdiğinde korunur; demektedir584.

3. Çekim Senaryosu (Master Scene Script)

Teknik dekupaj585 haricinde reklam filminde yapılması planlanan her şeyin oluşturulduğu senaryonun gerçek biçimidir586. Hareketin, kişilerin ve metnin betimlemeleri ve diyaloglar yer alır587. Çekim senaryosu sahnelere bölünür ve her sahnenin başında bazı bilgiler verilir. Đç/dış, gece/gündüz gibi mekân betimlemeleri bulunur588. Her ne kadar şekil olarak teknik bir metin olarak görünse de içinde bir hikâye, diyalog barındırması ve kendine mahsus diğer özellikleriyle, hususiyet taşımak kaydıyla FSEK m. 2/1 kapsamında eser olarak değerlendirilecektir.

4. Diyalog

Filmler için diyalog kavramı, daha önce kaleme alınmış olan ve filmde yer alan icracı sanatçıların-oyuncuların- birbirlerine söyledikleri cümleleri ifade eder589. Film boyunca filmde yer alan oyuncuların birbirlerine sarf ettikleri cümlelerin kurgulanışı, filmin akıcılığının ve izlenebilirliğinin artmasında en azından senaryo kadar önemlidir590.

Bir senaryonun yazımında diyaloglar karakterlerin ve kahramanların oluşturulmasında, anlatılmak istenen psikolojik durumun aktarılmasında, jest ve mimiklerle birlikte önemli bir anlatım yükünü sırtlarlar. Bu önemi nedeniyle

583 _{Chion, s. 248.} 584 _{Bozgeyik, s. 179.}

585 _{Bkz. ileride: Đkinci Bölüm, III, B, 9, e.} 586 _{Yolcu, s. 344.}

587 _{Çekim senaryso çoğunlukla iki sütun şeklinde yazılır. Soldaki sütuna görsel bilgiler (hareketler,}

nesneler, görüntü, varlıklar), sağa ise, senaryonun sesli bölümü (diyaloglar, efektler) yazılır (Chion, s.248).

588

Chion, s. 248.

589 _{Marie-Tehêrêse Journot; Le Vocabulaire du Cinema, Paris 2004, s. 33 (Aktaran, Yalçın Tosun;}

Sinema Eserleri ve Eser Sahibinin Hakları, Đstanbul 2009, s. 18).

diyalogların yazılması uzmanlık gerektiren bir alan haline gelmiş ve bu işte uzmanlaşmış kişiler aranır olmuştur. Bir senaryo yazılırken diyalogların senarist tarafından yazılması mümkün olduğu gibi, diyalog yazarına da bu iş havale edilebilir591. Bu nedenle sinema eser sahipliğini düzenleyen FSEK m. 8/3’e haklı olarak 21.02.2001 tarihli 4630 sy. Kanun’un592 5. maddesi ile “diyalog yazarı” da eklenmiş bu kişilerin sinema eserinin oluşturulmasındaki önemi teyit edilmiştir. Ancak reklam filmlerinde süre ve diğer olanaklar sınırlı olduğundan diyaloglar da kısadır. Bu nedenle diyaloglar senarist veya ajans yaratıcı ekibi tarafından oluşturulmaktadır. Çünkü reklam filmlerindeki diyaloglar reklam mesajını iletmek üzere tasarlandıklarından bu konuda karar vericiler büyük çoğunlukla ajansın yaratıcı ekibi olmaktadır.

Diyalogların edebiyat eseri niteliğinde olduğu kabul edildiği takdirde, eğer yabancı bir reklamın diyaloglarının Türkçe’ye tercüme edilerek yayınlanması söz konusu ise, diyaloglar bakımından bir işleme eser olduğundan bahsedilebilecektir.

5. Çevirim Senaryosu (Teknik Dekupaj-Shooting script)

Çekim ve mizansen için gerekli tüm bilgilerin var olduğu çekim senaryosudur593. Çekimler sayılar verilerek sahne sahne yazılmaktadır. Kamera açılarının ve kamera hareketlerinin neler olacağı, oyuncuların yerleri ve hareketleri bu senaryo üzerinde tek tek bulunur594. Teknik ölçekler ve numaralandırılmış planlar barındıran senaryo tekniği ile yazılmış bu metinler de alelâde olmamak kaydıyla FSEK m. 2/1 kapsamında yer alırlar.

Yukarıda dört başlık halinde sıralanan senaryo aşamaları görece bir öncelik sonralık ilişkisi içerisinde birbirinin devamı niteliğinde olan ve gittikçe hacim ve muhtevaca genişleyen fikir mahsulleri olduklarından; öncekilere nazaran sonrakilerin, hususiyet taşımaları ve eser olarak korunmaları daha bir kuvvetle muhtemel hale gelmektedir. Bu senaryo aşamalarının dışında outline ve suje gibi kavramlardan da bahsedilebilir. Outline; tüm öykünün hiçbir şeyi atlamadan sahnelerine göre 6–7

591 Tosun, s. 18. 592 _{RG. 03.03.2001, S. 24335.} 593 _{Chion, s. 249; Yolcu, s. 344.} 594 _{Yolcu, s. 344.}

sayfada yapılan geniş özetidir595. Suje (Tema) ise, senaryosu yapılacak bir konunun sinemaya uyabilecek biçimde yazılan ve 5–6 sayfayı geçmemesi gereken anlatımlarına verilen addır596. Sujenin ve diğer senaryo metinlerinin dili, edebi anlatımlardan uzak, kuru ve açık olmalıdır. Çünkü aksi, yönetmenin çalışma alanına müdahale olarak görülmekte ve yönetmenin uzmanlığını göstereceği imkânları yani özgür hareket alanını kısıtladığı belirtilmektedir.