Marka, Logo ve Amblem

Marka, bir teşebbüse ait belirli bir ürün ya da hizmeti diğer ürün ya da hizmetlerden ayırmaya yarayan işaretlerdir505. Logo ve amblem ise, bir işletmeyi ya da malı temsil eden sembolik harf ya da şekillerdir. Marka çizimle görüntülenebilen veya benzer biçimde ifade edilebilen, sözcük, şekil, harf, sayı vb. her türlü işaretleri kapsayan geniş bir muhtevaya sahiptir. Mülgâ 551 sayılı Markalar Kanunu506 m.4/b markalara ilişkin bazı sınırlamalar getirmişti. Buna göre markalar 5 kelimeden fazla olamadığı gibi yabancı sözcük de içeremiyordu. Ancak 556 sayılı KHK507 ile bu sınırlamalar kaldırılmıştır. Böylelikle slogan markaların kullanımı daha da yaygınlaşmıştır.

Ticari hayatı yeni başlayan veya artık yeni bir marka ve logo ile yoluna devam etmek isteyen işletmeler reklam ajanslarından kendilerine reklamlarda kullanılmak üzere sürekliliği olan bir marka, logo (imlek-tanıtaç)508 ya da amblem (belirtke)509 tasarlamalarını isterler. Gündelik dilde, marka, logo ve amblem çoğunlukla aynı anlama gelecek şekilde kullanılırlar510. Đşlev olarak da aynı amacı güden işaretlerdir. Yani mal, hizmet ve işletmeleri birbirinden ayırmak ve tanıtmak için kullanılırlar. Fikri hukuk açısından bu ayrımın pratik bir sonucu yoktur. Bu nedenle başat kavram olan marka için anlatacaklarımız logo ve amblemler için de geçerli olacaktır. Pratik açıdan markanın

505 _{556 Sayılı KHK m. 5: “Marka, bir teşebbüsün mal veya hizmetlerini bir başka teşebbüsün mal veya}

hizmetlerinden ayırt etmeyi sağlaması koşuluyla, kişi adları dâhil, özellikle sözcükler, şekiller, harfler, sayılar malların biçimi veya ambalajları gibi çizimle görüntülenebilen veya benzer biçimde ifade edilebilen, baskı yoluyla yayınlanabilen ve çoğaltılabilen her türlü işaretleri içerir” demektedir.

506 _{RG. 12.03.1965, S.11951.}

507 _{RG. 27.06.1995, S. 22326. Kararname, 89/104/EEC (OJ L. 40, 11.02.1989, p. 392) sayılı AB}

yönergesi gözetilerek hazırlanmıştır.

508

Logo, iki ya da daha fazla tipografik karakterin sözcük halinde okunacak biçimde bir araya getirilmesi ile oluşturulan ve bir ürün, kuruluş ya da hizmeti tanıtan marka ya da amblem özelliği taşıyan simgelere denmektedir (Becer, Grafik, s. 195).

509 _{Amblem, ürün ya da hizmet üreten kuruluşlara kimlik kazandıran, sözcük özelliği göstermeyen}

soyut ya da nesnel görüntülerle ya da harflerle oluşturulan simgelere denilmektedir ( Becer, Grafik, s. 194).

510 _{Marka, logo ve amblem kelimeleri dilimizde birbiri yerine kullanılabilen yakın anlamlı sözcüklerdir.} Logo, Đngilizce kökenli olup; “1. Başlık, gazete adını gösteren yazı. 2. Marka, alâmetifarika 3. Bir kelime, hece veya birkaç harften oluşan klişe” anlamına gelen “harf temelli” işaretlerdir. Amblem ise, Fransızca kökenli olup, “1.Soyut bir şeyin, bir kavramın sembolü olan varlık veya eşya, belirtke 2.Marka, Alâmetifarika” anlamında olup harf temelli olması gerekmeyen; hayvan, eşya gibi varlıkların figürleri dâhil her türlü şekli unsur olarak barındırabilin işaretlerdir. Tanımlar için bkz.: http://tdkterim.gov.tr/bts/.

sözle söylenen kısmına “marka ismi”, göze hitap eden şekline de “marka işareti” diyebiliriz511.

Marka ismi, kişi veya aile adları ile anlamlı veya anlamsız, yerli veya yabancı kelime veya kelimelerden oluşabilir. Ancak marka isminin ürünü çağrıştıran; kısa; akılda kalıcı; tekrara, etiketlemeye ve ambalajlamaya uygun; seçkin ve özgün olması başarılı olması için tercih edilmektedir512. Örneğin; Omo, Uno, Sanyo, Kodak gibi. Bu şekil çoğu kez anlamsız bir veya birkaç kelimeden meydana gelen markaların telif hakkına konu olması imkânsız olmasa da pek uzak bir ihtimaldir513. Bir tümce veya cümleden mürekkep ve çoğunlukla bir slogan şeklinde tasarlanmış olan markaların ise hususiyet barındırmaları daha muhtemel görünmektedir514.Marka isminin kaligrafi veya tipografi usulleri kullanılarak yeniden tasarlanması ve “estetik” bir görünüme kavuşması halinde bir güzel sanat eserinin varlığından söz edebiliriz. Ancak bu halde de, sahibine ait hususiyetin esere (marka ismine) yansıması yani öncekilerden farklı bir formunun olması gerekir.

Marka işareti ise ajansın yaratıcı çabasının daha belirgin ve etkili olduğu kısımdır. Amblem ya da logo oluşturulurken dikkat çekici ve orijinal bir tasarım yapılmaya çalışılır. Hedef, ayırıcı vasfı olan, farklılık yaratan bir şekle ulaşmaktır. Bu nedenle çoğu kez bu tasarımlar bir özgünlük barındırırlar515. Ancak güzel sanat eseri olarak FSEK korumasından faydalanabilmeleri için ayrıca estetik niteliğe de sahip olmaları gerekir. Bu işaretler, reklam ajansının müşterisi adına marka olarak tescil edilse bile; grafik eser sayılabilen logo ve amblemlerin FSEK kapsamında “eser sahibi”, doğal olarak reklam ajansında çalışan yaratıcı kişi veya ekiptir516. Grafikerin marka veya logo üzerinde kural olarak kullanabileceği herhangi bir mali hakkı yoktur. Đşin

511

Kocabaş/Elden, s. 120.

512 _{Kocabaş/Elden, s.121; Ünsal, s. 300.}

513 _{Bu konuda Alman içtihadında, Adolf Hitler adından Folterhilda (işkenceci Hilda)’ya çevrilerek}

oluşturulan bir anagram (bir kelime veya cümledeki harflerin yeri değiştirilerek oluşturulan yeni kelime veya cümle) eser olarak korunmuştur. (Kammergericht, GRUR 1971, s. 370 - Aktaran, Suluk/Nal, s. 41).

514 _{Slogan markaların eser niteliği hakkında sloganlarla ilgili kısma bkz. yukarıda: Đkinci Bölüm, III, B, 4,}

c.

515

Figüratif çizimlerin (grafiklerin) eser niteliği ve izinsiz kullanımı hakkında hazırlanmış bilirkişi raporu için bkz.: Yasaman, Mütalaalar, s. 207-210.

516 _{Đnal/Baysal, s. 122. Ayrıca bkz.: 11. HD, E. 2002/9464, K. 2003/1754, T. 03.03.2003 (Suluk/Orhan,}

niteliği (hizmet akti-FSEK m. 18/2) gereği ajans veya sözleşme gereği ısmarlayan kişi, (reklam veren) mali hakların veya bunları kullanma hakkının sahibi olur517. Ancak eser sahipliği sıfatı gereği grafikerin tasarladığı marka veya logo üzerinde manevi haklarının olduğu ve gerektiğinde bunları kullanabileceği kabul edilmelidir518.