Mimari Yapılar, Heykel, Sahne Dekoru ve Minyatürler vb Üçboyutlu Eserler

Bir heykel, mimari eser veya bunların minyatürü ile sahne dekorunun ortak özellikleri üç boyutlu oluşlarıdır474.

a. Reklamda Yer Alan Üçboyutlu Eserlerin Güzel Sanat Eseri (FSEK m. 4/1) Sayılması

Đki boyutlu resim, grafik ve illüstrasyonların aksine üç boyutlu olan heykel, bina ve minyatürler475 vb., işin doğası gereği bizzat değil görüntü olarak TV reklamlarında yer alırlar. Örneğin bir reklamın çekimi sırasında Mimar Sinan’ın heykelinin kullanılması ya da estetik bir yapının (çeşme, mescit veya konut vb.) kendisinin veya minyatürünün kullanılması bu niteliktedir. Burada dikkat edilecek husus heykelin yahut mimari yapının boyutunun ve maddi değerinin önemli olmayışıdır. Herhangi bir parkın ortasına dikilen 5 metrelik bir heykel ile 10 cm boyundaki bir biblo

472 _{Đsviçre Federal Mahkemesinin (JDT) içtihadı için bkz.: Gökyayla, Telif Hakkının Devri, s. 194,}

özellikle dn. 611.

473 _{Burada dikkat edilmesi gereken husus, bir portrenin teşhiri veya kamuya sunumu için izin alınmış olsa}

dahi, MK.24 hükmü uyarınca tasvir edilenin kişilik hakkı koruma altındadır. Örneğin bir portrenin teşhiri için izin alınmasına rağmen bu portrenin bir genelevde duvara asılmakla teşhiri kişilik hakkının ihlali sayılabilir. Geniş bilgi için bkz. yukarıda: Đkinci Bölüm, III, 5, a, cc.

474 _{Gökyayla, Telif Hakkının Devri, s. 96.} 475

Đki çeşit minyatür vardır. “Birincisi, ‘resim’ (FSEK m. 4/1-b.1) kavramı içinde yer alan, Çoğunlukla eski yazma kitaplarda görülen, ışık, gölge ve hacim duygusu yansıtılmayan küçük, renkli resim sanatı; ikincisi ise, Bir şeyin küçük ölçekte kopyası veya benzeri (FSEK m. 4/1-b.4)” olarak kısaca açıklanabilir (http://tdkterim.gov.tr). Üç boyutlu olan ve bizim de burada bu anlamıyla kullandığımız “bir eşyanın küçük numunesi” anlamındaki minyatür, resim değil; el işleri veya küçük sanat ürünleri kategorisinde yer alır. Aynı yönde bkz.: Ateş, Eser, s. 234. Kanunda ayrıca bir de maketlerden bahsedilmektedir (FSEK m. 2/3 ve 4/II). Kanaatimizce kanunda bahsedilen maketler ile minyatürler arasında küçük bir fark vardır. Minyatürler insan yapısı eserlerin, belli bir orana bağlı kalınarak, mümkün olduğunca aslıyla aynı özellikleri gösterecek şekilde ayrıntılara sahip olan; birer (eğer ortada korunan bir eser mevcutsa “işlenme” niteliğindeki) kopyalarıdır. Maketler ise daha çok konunun uzmanlarınca çizilen plan, proje yahut tasarıma sadık kalınarak yapılan; ilerde oluşması muhtemel aslını yansıtması bakımından bir öngörü sağlayan veya doğal oluşumları (coğrafi alanlar, dağlar, vadiler gibi) belli bir kesit ve ölçeğe uyarak (harita ölçekleri vs.) küçültüp incelemeye müsait ve üçboyutlu hale getirilmekle oluşturulan fikri mahsullerdir. Aradaki küçük fark, minyatürlerin, var olan asıllarına nispetle (küçülterek) oluşturulan birer eser olmalarına karşın; maketlerin, nispet edilecekleri böyle bir asıl kaynağa ihtiyaç duymaksızın da oluşturulabilir olmalarıdır (mimari maketler gibi). Karş.: Ateş, Eser, s. 234.

arasında, güzel sanat eseri sayılmak bakımından bir fark yoktur476. Diğer taraftan sanat eserinin tek bir parçadan oluşması da zorunlu değildir, çeşitli parçaların bir araya getirilmesi ile oluşan bahçe ve peyzaj mimarisi yahut tiyatro dekoru gibi tasarımlar da güzel sanat eseri olarak korunurlar477. Reklam çekimleri için hazırlanan platolar, dekorlar ve çevre düzenlemeleri de bu kapsamda değerlendirilmelidir.

Bir heykelin, mimari yapının veya minyatürün, fotoğrafının çekilmesi veya filme alınması, “kopya” sayılacak ve bu itibarla çoğaltma hakkının ihlal edildiği sonucuna varılacaktır478. Bu nedenle televizyon reklamlarında kullanılacak bir heykelin veya sahne dekoru gibi diğer bir üç boyutlu eserin resimlenmesi eser sahibinin iznini almayı gerekli kılar (FSEK m. 22)479.

b. Reklamda Yer Alan Üçboyutlu Eserlerin Đlim ve Edebiyat Eseri (FSEK m. 2/3) Sayılması

Üç boyutlu olan eserlerin ilim ve edebiyat eseri sayılmaları ancak bunların iki boyutlu tasarım, plan ve eskizlerine ilişkin olabilir480. Bir heykelin eskizi, eğer sahibinin hususiyetini gösterecek kadar şekillenmişse, teknik ve ilmi bir muhtevaya da sahipse, FSEK m. 2/3 kapsamında ilim ve edebiyat eseri olarak; estetik nitelikte ise m. 4/1- b.1’de geçen “her türlü resimler” ifadesi kapsamında güzel sanat eseri olarak değerlendirileceklerdir. Aynı şekilde mimari eserlerin proje, plan ve modelleri teknik ve ilmi niteliğe sahipse ve özgün bir “yapı tasarımı” mevcut ise yine mezkûr madde (2/3) kapsamında değerlendirileceklerdir. Sahne dekorlarına ilişkin çizimler ise açıkça FSEK

476

Gökyayla, Telif Hakkının Devri, s. 95.

477 _{Erel, Fikir ve Sanat, s. 70.}

478 _{Öztrak; güzel sanat eserlerinde taklidin, ancak ya fotoğraf ve benzeri araçlarla aynen kopya halinde ya}

da cetvel, pergel vb. gibi özel ölçü ve araçlara başvurarak bir güzel sanat eserinin (mimarinin) aynısının yapılması halinde söz konusu olabileceği, görüşündedir (Öztrak, s. 27). Belgesay ise, bir terzinin diktiği orijinal bir elbiseden veya güzel bir mobilyadan kopya alınabileceğini; bu nedenle, güzel bir entarinin eser olarak telakki olunamayacağını ifade ederek; üç boyutlu moda tasarımlarını ve modelleri güzel sanat eseri saymamakta, bu hususu mimari eserlere mahsus bir olanak telakki etmektedir (Gelgesay, Şerh, s. 30). Fakat 4110 sy kanunla değişik FSEK m. 4/1-b.4’de “tekstil ve moda tasarımları” açıkça güzel sanat eseri olarak sayılmışlardır. Gökyayla, terzi tarafından dikilen elbiselerin de tekstil ve moda tasarımına dâhil edilebileceği, görüşündedir (Gökyayla, Telif Hakkının Devri, s. 98).

479 _{Burada kastedilen üç boyutlu eserin reklam filminde özellikle ve dikkat çekecek şekilde}

kullanılmasıdır. Zira reklam çekimi sırasında üçboyutlu bir eserin yahut bir kişinin kadraja tesadüfen girmesi çoğu kez izni gerektirmeyecektir.

480 _{Gökyayla, Telif Hakkının Devri, s. 85, 95. Bu kuralın tek istisnası, maketlerdir. Mimari ve coğrafyaya}

m. 2/3’de ifade edilen “sahne tasarım ve projeleri” kavramına dâhil olduklarından bu madde kapsamında yer alırlar.

c. Reklamda Yer Alan Üçboyutlu Eserlerin Haksız Rekabet (FSEK m. 84) ve Kişilik Hakları (FSEK m. 86) Bakımından Değerlendirilmesi

Heykel gibi üçboyutlu eserlerin herhangi bir teknik aletle resmini alan eseri çoğaltmış sayılacağından ve m. 84 de aslında çoğaltmaya karşı eserin ilk tespitini yapanı koruma amacı taşıdığından bu üçboyutlu eseri filme almakla eseri ilk tespit edenin, sonraki çoğaltmalara karşı korunduğu sonucuna madde hükmünün yorumu ile ulaşmak mümkündür. Kaldı ki m. 84/3’de eser niteliğinde olmayan her nevi fotoğraf ve resimlerin de bu madde kapsamında olduğunu açıkça ifade etmiştir.

Diğer taraftan kişilik haklarına ilişkin FSEK m. 86 metni sadece “resim ve portreler”den bahsetse de öğretide müellifler bu kavramın geniş yorumlanması gerektiğini, büst şeklindeki heykellerin de bu maddenin kapsamında olduğunu ifade etmişlerdir481. Büst şeklinde olsun ya da olmasın herhangi bir kişiyi tasvir eden heykellerin bu madde kapsamında olduğu kanaatindeyiz. Önemli olan heykelle tasvir edilenin, heykele bakıldığında anlaşılabilmesidir.

Bu maddelerin uygulanmaları bakımından resmin ya da hakka konu mahsulün “eser” niteliğinde olması önem taşımamaktadır482.