2.2. Trabzon’da 1912 Seçimleri
2.2.3. Seçim Şubeleri ve Tartışmalar
Seçim süreci karşılıklı suçlamalar, çekişmeler arasında devam ederken, Trabzon’da Heyet-i Teftişiye’nin belirlemiş olduğu seçim şubeleri ve bu şubelere bağlı mahallelerin listesi açıklanmıştır. Daha önce Hürriyet ve İtilafçıların bazı mahallelerin birleşmesine dair
322 Tanin, 15 Mart 1328/28 Mart 1912, No: 1283, s. 3; Rahmi Çiçek, “Osmanlı Taşra Kenti Trabzon’da Siyaset (1908-1914)”, s. 553-554.
323
100
itirazları ise dikkate alınmayarak, seçim bölgeleri Heyet-i Teftişiye’nin kararına göre şekillenmiştir. Elimizde olan bilgiler ışığında bu seçim şubelerini ve şubelere bağlı mahallelerin nereleri olduğunu tablo hâlinde belirtelim:
Tablo 11: 1912 Seçimlerinde 7 şubeye ayrılan Trabzon ve Mahalleleri ve Bağlı Köy Şubeleri
Birinci Şube İkinci Şube
İskenderpaşa Mahallesi Boztepe-i Bala İslam Mahallesi Aya Filibo İslam Mahallesi Boztepe-i Zir İslam Mahallesi Yeni Mahalle Ermeni Mahallesi Muhyiddin İslam Mahallesi
Katolik Mahallesi Kasım Ağa İslam Mahallesi
İskender Paşa Rum Mahallesi Boztepe-i Bala Rum Mahallesi İskender Paşa Ermeni Mahallesi Boztepe-i Zir Ermeni Mahallesi
Aya Filibo Ermeni Mahallesi Muhyiddin Rum Mahallesi
Aya Filibo Rum Mahallesi Muhyiddin Ermeni Mahallesi
Protestan Mahallesi Kasım Ağa Rum Mahallesi
Kasım Ağa Ermeni Mahallesi Tekke İslam Mahallesi
Üçüncü Şube Dördüncü Şube
Kemerkaya İslam Mahallesi Çarşı İslam Mahallesi
Tuzlu Çeşme Rum Mahallesi Debbağhane İslam Mahallesi
Frenkhisar Rum Mahallesi Ayvasıl Rum Mahallesi
Kemerkaya Ermeni Mahallesi Yenicuma İslam Mahallesi
Kemerkaya Rum Mahallesi Pazarkapısı İslam Mahallesi
Frenkhisar Ermeni Mahallesi Ayvasıl Ermeni Mahallesi
Yenicuma Rum Mahallesi Yenicuma Ermeni Mahallesi
Beşinci Şube Altıncı Şube
Saray-ı Atik Mahallesi Kavak Meydan Mahallesi
Camii Kebir Mahallesi Ayasofya Mahallesi
Amasya Mahallesi Faros Mahallesi
Bayram Bey Mahallesi Zağnos Mahallesi
Şirin Hatun Mahallesi Musa Paşa Mahallesi
İç Kale Mahallesi İmaret Mahallesi
101 Kindinar Mahallesi
Mağara Mahallesi Tekfur Çayır Mahallesi
Yedinci Şube Sekizinci Şube
Saçlı Hoca Mahallesi Kireçhane Rum Karyesi
Molla Siyah Mahallesi Kanlika Rum Karyesi
Hoca Halil Mahallesi Polite Rum Karyesi
Hasan Ağa Mescidi Mahallesi Soğuksu İslam Karyesi
Eksotha İslam Mahallesi Soğuksu Rum Karyesi
Eksotha Rum Mahallesi Zulmera İslam Karyesi
Zulmera Rum Karyesi
Dokuzuncu Şube Onuncu Şube
Anifa İslam Karyesi Kalcıya İslam Karyesi
Anifa Rum Karyesi Mağlavita İslam Karyesi
Anifa Ermeni Karyesi Kalcıya Rum Karyesi
Munde İslam Karyesi Kisarna İslam Karyesi
Munde Rum Karyesi Kisarna Rum Karyesi
Munde Ermeni Karyesi Holomana İslam Karyesi
Kalemen İslam Karyesi Holomana Rum Karyesi
Kalemen Rum Karyesi Argaliya İslam Karyesi
Kalemen Ermeni Karyesi Argaliya Rum Karyesi
Argaliya Ermeni Karyesi
On Birincİ Şube On İkinci Şube
Karluk Gozemya İslam Karyesi Çukurçayır İslam Karyesi
Karluk Şumerya İslam Karyesi Çukurçayır Rum Karyesi
Karluk Şumerya Rum Karyesi Çukurçayır Ermeni Karyesi
Nefs-i Karluk İslam Karyesi Divranos İslam Karyesi
Nefs-i Karluk Rum Divranos Rum Karyesi
Tirzik İslam Karyesi Divranos Ermeni Karyesi
Mahmat İslam Karyesi Mesarya İslam Karyesi
Mahmat Rum Karyesi Mesarya Rum Karyesi
Mahmat Ermeni Karyesi Tus İslam Karyesi Tus Ermeni Karyesi
102
Hos Dimasya İslam Karyesi İstali İslam Karyesi
Hos Dimasya Rum Karyesi İstali Rum Karyesi
Hos Konak İslam ve Ermeni Kilat İslam Karyesi
Hos Konak Rum Karyesi Kilat Rum Karyesi
Hos Kastamoni İslam Karyesi Kilat Ermeni Karyesi
Hos Kastamoni Rum Karyesi Zurha İslam Karyesi
Hos Balavrak İslam Karyesi Zurha Rum Karyesi
Hos Balavrak Rum Karyesi Kilat Hortokop İslam Karyesi
Hos Kirasya İslam ve Ermeni Karyesi Zanbur İslam Karyesi
Hos Kirasya Rum Karyesi Zanbur Rum Karyesi
Zefanos-i Zir İslam Karyesi Zefanos-i Zir Ermeni Karyesi Zefanos-i Bâlâ Ermeni Karyesi
Kaynak: Trabzon’da Meşveret, 29 Şubat 1327/13 Mart 1912, No: 360, s. 3; 3 Mart 1328/16 Mart 1912, No: 361, s. 3.
Seçimlere yönelik olarak şubelerin belirlenmesinin ardından, müntahib-i evvellerin, yani birinci seçmenlerin oy vermesi işlemleri başlamıştır. Trabzon’da bu seçimler Mart ve Nisan ayları içerisinde gerçekleştirilmiş, oy verme hakkı olan her vatandaş oyunu kendisi için belirlenen zaman diliminde ilgili sandıklara giderek kullanmıştır. Bu dönemde oy verme gün ve saatlerinin belirlenmesine yönelik yapılan çalışmalara örnek olarak merkez için hazırlanmış cetveli aşağıda veriyoruz:
Birinci Şube dört müntahib-i sânî intihab edecektir.
― Aya Filibo İslam Mahallesi Mart’ın yedinci Çarşamba günü, saat ikiden on bire kadar.
― Protestan Mahallesi: Mart’ın Yedinci Çarşamba günü, saat on birden on bir buçuğa kadar.
― İskender Paşa ve Aya Filibo Rum: Mart’ın Sekizinci Perşembe günü, saat ikiden on bire kadar.
― İskender Paşa İslam: Mart’ın Dokuzuncu Cuma günü, saat ikiden on bire kadar. ― Katolik Mahallesi: Mart’ın Onuncu Cumartesi günü, saat ikiden dokuza kadar. ― Aya Filibo İskender Paşa Cedid Ermeni Mahallesi: Mart’ın On Birinci Pazar günü, saat dörtten on bire kadar.
103
İkinci Şube dört münthib-i sânî intihab edecektir.
― Boztepe-i Zir İslam: Mart’ın yedinci Çarşamba günü, saat birden on bire ve
sekizinci Perşembe günü, birden yediye kadar.
― Tekke: Mart’ın sekizinci Perşembe günü, saat yediden on bire kadar.
― Boztepe-i Bala İslam: Mart’ın dokuzuncu Cuma günü, saat birden on bire kadar. ― Boztepe-i Bala Rum: Mart’ın onuncu Cumartesi günü, saat birden on bire kadar. ― Muhiddin İslam: Mart’ın on birinci Pazar günü, saat birden sekize kadar.
― Kasım Ağa İslam: Mart’ın on birinci Pazar günü, saat sekizden on bire kadar. ― Muhiddin Rum: Mart’ın on ikinci Pazartesi günü, saat birden on bire kadar. ― Kasım Ağa Rum Mart’ın on üçüncü Salı günü saat birden dokuza kadar. ― Kasım Ağa Ermeni: Mart’ın on üçüncü Salı günü, saat dokuzdan on bire kadar. ― Muhiddin Ermeni: Mart’ın on dördüncü Çarşamba günü saat birden sekize kadar.
― Boztepe-i Zir Ermeni: Mart’ın on dördüncü Çarşamba günü, saat sekizden on bire kadar.
Üçüncü Şube iki müntahib-i sânî intihab edecektir.
― Frenk Hisar Rum: Mart’ın yedinci Çarşamba günü, saat üçten dokuza kadar. ― Frenk Hisar Ermeni: Mart’ın yedinci Çarşamba günü, saat dokuzdan on bire kadar.
― Kemerkaya Rum: Mart’ın sekizinci Perşembe günü, saat üçten dokuza kadar. ― Kemerkaya İslam: Mart’ın sekizinci Çarşamba günü, saat dokuzdan on bire kadar.
― Kemerkaya Ermeni: Mart’ın sekizinci Perşembe günü, saat dokuzdan on bire kadar.
― Tuzlu Çeşme: Mart’ın dokuzuncu Cuma günü, üçten on bire kadar.
Dördüncü Şube dört müntahib-i sânî intihab edecektir.
― Yeni Cuma İslam: Mart’ın yedinci Çarşamba ve sekizinci Perşembe günleri, saat üçten on bire kadar.
― Yeni Cuma Rum: Mart’ın dokuzuncu Cuma günü, saat üçten dokuza kadar. ― Yeni Cuma Ermeni: Mart’ın dokuzuncu Cuma günü, saat sekizden ona kadar. ― Ayvasıl Ermeni: Mart’ın dokuzuncu Cuma günü, saat ondan on bir buçuğa kadar.
104
― Çarşı İslam: Mart’ın onuncu Cumartesi günü, saat sekizden on bire kadar. ― Pazar Kapı: Mart’ın on birinci Pazar günü, saat üçten on bire kadar. ― Debbağhane: Mart’ın on ikinci Pazartesi günü, saat üçten on bire kadar.
Beşinci Şube üç müntahib-i sânî intihab edecektir.
― Cami-i Kebir: Mart’ın yedinci Çarşamba günü, saat üçten altıya kadar. ― Saray-ı Atik: Mart’ın yedinci Çarşamba günü, saat altıdan dokuza kadar. ― Amasya: Mart’ın yedinci Çarşamba günü, saat dokuzdan on bire kadar.
―Tekfur Çayırı: Mart’ın sekizinci Perşembe günü, saat üçten on bire ve dokuzuncu Cuma günü, saat üçten beşe kadar.
― Musa Paşa Mahallesi: Mart’ın dokuzuncu Cuma günü, saat beşten altıya kadar. ― Şirin Hatun Mahallesi: Mart’ın dokuzuncu Cuma günü, saat yediden on bire kadar.
― İç Kale: Mart’ın onuncu Cumartesi günü, saat üçten altıya kadar.
― Kindinar: Mart’ın onuncu Cumartesi günü, saat altı buçuktan on bire kadar. ― İmaret: Mart’ın on birinci Pazar günü, saat üçten on bire kadar.
― Bayram Bey: Mart’ın on ikinci Pazartesi günü, saat üçten altıya kadar. ― Mağara: Mart’ın on ikinci Pazartesi günü, saat yediden on bire kadar.
Altıncı Şube üç müntahib-i sânî intihab edecektir.
― Faros: Mart’ın yedinci Çarşamba ve sekizinci Perşembe ve dokuzuncu Cuma günleri, saat üçten on bire kadar.
― Kavak Meydanı: Mart’ın onuncu Cumartesi günü, saat üçten on bire ve on birinci Pazar günü saat üçten yediye kadar.
― Aya Sofya: Mart’ın on birinci Pazar günü, saat yediden on bire ve on ikinci Pazartesi günü, saat üçten beşe kadar.
― Zağanos: Mart’ın on ikinci Pazartesi günü, saat beşten on bire kadar.
Yedinci Şube üç müntahib-i sânî intihab edecektir.
― Eksotha: Mart’ın yedinci Çarşamba ve sekizinci Perşembe dokuzuncu Cuma günleri, saat üçten on bire kadar.
― Eksotha Rum: Mart’ın onuncu Cumartesi günü, saat üçten on bire kadar. ― Saçlı Hoca: Mart’ın on birinci Pazar günü, saat üçten on bire kadar. ― Molla Siyah: Mart’ın on ikinci Pazartesi günü, saat üçten on bire kadar.
105
― Hoca Halil: Mart’ın on üçüncü Salı günü, saat altıdan on bire kadar.324
Bu cetvelden de anlaşılacağı üzere, her bölgenin seçim işleri Heyet-i Teftişiye’ce düzenlenmiş ve seçimlerde oy verme işlemlerinin tamamlanması haftaları bulmuştur. Üstelik burada sadece merkez şubeler söz konusudur. Vilayetin diğer sancak, bağlı kaza ve köyleri düşünüldüğünde seçimlerin tamamlanması daha uzun bir süreyi bulmuştur.
Oy verilmeye başlanmasıyla seçimi kazanabilmek için var güçleriyle çalışan iki fırka mensuplarının karşılıklı çekişmeleri yeniden hız kazanmıştır. Örneğin İttihatçılar, Hürriyet ve İtilafçıların, intihabat şubelerine ellerinde bu fırkaya mensup olduklarına dair birer vesika bulunan ikişer kişiden oluşan kontrol heyetleri gönderdiğini ifade etmiştir. Buna karşılık “reyler kullanılırken şubelerde Heyet-i Teftişiye azalarıyla mahalle ihtiyar heyetlerinden başkası bulunamayacağı ve ancak bunların seçim işlemlerini denetleyebileceğinin” kanunda açıkça belirtildiği üzerinde durmuşlardır. Bu sebeple, kontrol heyeti adında hareket eden bu gibi kimselerin, seçim mahalle ve sandıklarından uzak tutulması amacıyla hükûmetin gerekli tebligatları yapmış olduğu vurgulanarak Trabzon’daki yetkililer göreve çağrılmıştır.325
İttihatçıların suçlamaları bununla da bitmemiş, iddialarına şu sözlerle devam etmişlerdir:
Tevzi ettikleri müteaddit beyannamelerle ilan nameleri herkesin hanesine bırakacak kadar esir-i faaliyet ve işgüzarlık gösteren, müntahib-i evvelleri kendilerine rey verdirmek için teşvik eden, İttihadın namzetlerine verilecek reyleri parçalatmak için kendi namzetleri arasında İttihada mensup olanların isimlerini kayıt ve memleketin tabaka-i evveliyesindeki zevatı muvaffakiyetlerini istihsal etmeksizin namzet ilan eyleyen İtilâfçılar mahalle ikinci seçmenlerinin levay-ı ittihat altında kemal-i şevkle şubelere gelerek ita-i rey etmelerini bir türlü çekemeyerek bütün gayz ve kinleriyle iftiraya başladılar.
İttihat ve Terakki Cemiyeti tarafından hiçbir intihab şubesine memur-ı mahsus gönderilmediği halde, intihaba başlanıldığı günden beri İtilâfçılar bütün şubeleri devir ve teftiş ederek her tarafta intihabata müdahale etmek istediler. Okuma yazma bilmeyen müntahib-i sânîlerin, Heyet-i Teftişiye’nin ihtarı üzerine ve kendi hak ve muvaffakiyetleriyle mahalleleri ahalisinden olup orada hazır bulunanlardan emin oldukları kimselere reylerini yazdırmalarını İtilâf memurları protesto ettiler. Bu gayr-i kanuni olan taarruz ve müdahaleleri Heyet-i Teftişiyeler tarafından kemal-i nezaket-i vicdaniyetle reddedilmesi üzerine fırka muharrirleri altında hükûmete protesto nameler yağdırdılar… İtilâfçılar gayz ve kinleri teskin edememiş olmalıdır ki, dün çıkan Tarık Gazetesi’nde (Buna intihab denilmez rezalet denilir) tabiri pek büyük bir cüret-i cehalet ile istimal ediliyor. İntihabı icra eden millettir. Bu milletin hakkında bu derece mütecavizine bir lisan istimal etmek ise hiçbir zaman geçiştirilemez. Heyet-i Teftişiye’yi teşkil eden zevatın her biri intihab ile tayin edildiklerinden bunlar milletin itimadını kazanmış kimselerdir. Zira belediye azaları, vilayet meclis idaresi ve ihtiyar heyetinin intihab-ı ahali ile tayin edildiği bilinmeyecek bir keyfiyet değildir. O yüzden bir kanunsuzluk görürlerse İtilâfçılardan önce bu şahıslar müdahale eder. Ayrıca polis ve jandarma da kanuna aykırı usulsüz bir uygulama gördüklerinde müdahale etmeye memurdurlar.
324 Trabzon’da Meşveret, 7 Mart 1328/20 Mart 1912, No: 362, s. 4.
325
106
Azaları seçimle tayin edilmiş Heyet-i Teftişiyelere kanunsuzluk isnat etmek, kendi arzusuyla rey varakasını emin olduğu bir kimseye yazdıran bir müntahaba karşı ziyandarazlıkta bulunmak pek çirkin ve şayan-ı teessüf bir çılgınlıktır.
Mademki Heyet-i Teftişiyeler bu güne kadar verilen reylerde bir usulsüzlük, bir kanunsuzluk görmüşlerdir, şu halde intihabata rezalet diyenlere bu sözleri iade etmek iktiza eder. Hükûmet, intihabcıların haysiyet ve namusu muhafaza olunmalı ve bu mütecavizlere milletin hiçbir zaman tahkir edilemeyeceği lisan-ı hükûmetle anlatılmalıdır.326
İttihatçılar meydana gelen olayları bu şekilde ortaya koyarken, İtilafçıların seçimin usulsüzlüğüne dair hükûmete protestoname göndermelerini tenkit etmişlerdir. Aslında seçimin doğal sürecine İtilafçıların müdahalede bulunmaya çalıştıklarını, dolayısıyla İtilafçıların milletin vatanperver hislerle ve serbestçe icra ettiği seçimlere rezalet demesinin gerçeği yansıtmadığını vurgulamışlardır. Ardından hiçbir kişi ya da kuvvetin seçimin vicdanına nüfuz edemeyeceği, düşüncesinin aksine rey verdiremeyeceğini belirtmişlerdir.327
Dolayısıyla İttihatçılar, seçimlere kanunsuz demenin halkın iradesine ve onun seçimine müdahale olduğunu ortaya koymaya çalışmışlardır. İtilafçıların amacı, İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne iftira ile onu halk nazarında gözden düşürmek olarak görülmüştür.
İttihat ve Terakki’nin zaman zaman bir savunma yapıyormuşçasına ileri sürdüğü bu düşüncelerin kaynağı Hürriyet ve İtilafçıların onlara yönelik eleştirileridir. İtilafçılar, seçimde baskı uygulandığını ve bu durumun herkes tarafından bilindiğini, Trabzon Hürriyet ve İtilaf şubesinin bunu protesto ettiğini, bu iddiayı her şekilde ispata hazır olduklarını açıkça ifade etmişlerdir. Ardından eleştirilerini şu noktalarda devam ettirmişlerdir:
Birçok şubelerde (seçim şubeleri) İttihat Cemiyeti’ne mensup müteaddid (birçok, çeşitli) kimseler bulunuyor. Bunlar, rey vermeye gidecek zevata sormadan pusulalarını imla ederek (yazarak) sandığa atıyorlar. Pusulalarını kendileri yazanlar ve başkalarına yazdıranlar dahi celp ile pusulaları görüldükten sonra sandığa attırılıyor. Hatta rey verecek bir kimsenin başına beş on kişi yığılarak ellerindeki pusulayı ibraz ile illa şunlara rey vereceksiniz diyorlar. Biz bunları yazıyoruz. Mahkemeye dahi müracaat ettik. Mahkeme tahkikata giriştiğinde yüzlerce şahitle ispat edeceğiz. Bütun bu ef’âlin failleri intihab kanununun 72. maddesi mucibince mecrumdurlar. Mezkûr madde diyor ki: herkesin serbestçe rey vermesine iras-ı nakîse edenler bir aydan bir seneye kadar hapis ile beraber, bir altından kırk altına kadar ceza-yı nakdi ile mücazat olunur. Kanunun bu emr-i sarihine karşı hükûmet mecrumlar hakkında bir muamele yapmadı…. Biz hükûmetten bu kanunun tatbikini istiyoruz. Eğer bu hüküm uygulanmazsa biz memlekette bütün kuvvetiyle kanunsuzluğun hüküm sürmekte olduğuna hükmederiz. Bununla beraber meyus olmayız. Çünkü eminiz ki, ileride vatanımızda bir devr-i huzur ve kanun açılacaktır. İşte o zaman bugünkü mecrumlar cezalarını göreceklerdir. Hem o ceza pek ağır olacaktır. İhtimal ki, bugün bu cürmü işleyenler –saika-i cehaletle- hizmet zannederek yapıyorlar. Lakin bilmelidirler ki, bu hal hizmet değil Meşrutiyete, vatana hıyanettir. Çünkü Meşrutiyet kanun ahkâmını muhafaza ile olur… Kanunun bahşettiği en büyük salahiyet olan intihaba
326 Trabzon’da Meşveret, 10 Mart 1328/23 Mart 1912, No: 363, s. 1
327
107
müdahale ediyorlar, binlerce kimseler vicdanları hilafına rey vermeye mecbur edilirse Meşrutiyet ölür.328
Tarık gazetesinin her sayısının ilk sayfasında yer alan “Hakikat Uğrunda” başlıklı köşesinde de yolsuzluklara değinilmeye devam edilmiş, ortalıkta alenen yolsuzluk yapıldığı konuşulurken Meşveret’in seçimlerin kanun dairesinde yapıldığını ileri süren yazıları eleştirilmiş ve bu durumun hayretle karşılandığı ifade edilmiştir. Ayrıca yolsuzlukları ve seçimin safhalarını anlatan bir kitap da çıkaracaklarının belirtildiği köşede, kitaba Vali Bey’in: “beni Trabzon’a vali yaparsanız İttihat namzetlerini mebus çıkarttırırım” sözünün eklenmesinin adı verilmeyen bir memur tarafından istendiği söylenmiştir.329
Görüldüğü üzere gerek İttihatçıların gerekse İtilafçıların birbirlerine yönelik suçlamaları seçime müdahale edildiği noktasındadır. Özellikle İtilafçılar, dönemin valisi Bekir Sami Bey’in İttihatçılar lehine seçime müdahalede bulunduğu konusunda oldukça yoğun mücadele etmişlerdir.330
Ancak burada bir değerlendirme yapmak gerekirse iktidarı elinde bulunduran güçlerin, bu gücü lehlerine kullanma yolunu seçtiklerinde muhalefette bulunanlara göre daha avantajlı oldukları, bu cümleden olmak üzere İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin 1912 yılının çalkantılı idarî ve siyasî ortamında, teşkilatçı yapıları da göz önünde bulundurulduğunda331
işi oluruna bırakmaya yanaşmayacakları düşünülebilir. Diğer taraftan Hürriyet ve İtilafçı kanat ise Trabzon özelinden olmak üzere yukarıdaki ifadelerden de anlaşılacağı gibi seçim yolsuzluklarına bulaştığına inandıkları kişileri durdurabilmek adına, kendisini tehditlerde bulunmak durumunda hissetmiştir. Bu noktada işin gerçeği Hürriyet ve İtilafçıların vali, mutasarrıf, kaymakam ya da diğer memur grupları üzerinde önemli gücü bulunan İttihat ve Terakki Cemiyeti’ni ve özellikle seçim sürecinde taraflı bir şekilde adı geçen Cemiyete çalışanları, ileriye dönük yaptıklarından
328 Tarık, 13 Mart 1328/26 Mart 1912, No: 106, s. 2.
329 Tarık, 31 Mart 1328/13 Nisan 1912, No: 110, s. 1.
330 Hakkında bu yönde şikâyetler bulunan Vali Bekir Sami Bey, Halaskâr-Zabıtan hareketinin verdiği muhtıra sonucu istifa eden Sait Paşa kabinesinin yerine Temmuz 1912 yılında kurulan Gazi Ahmed Muhtar Paşa hükûmeti döneminde, “hükûmet-i merkeziyeye hilaf-ı vaki iş’aratta bulunmasından ve geçenki intihaba müdahale eylemesinden dolayı” görevinden azledilmiştir. Yerine Yanya‘da valilik görevinde bulunan Mehmet Ali Ayni Bey getirilmiştir. Ahmed Muhtar Paşa Hükûmeti bu tasarrufunun yanı sıra devlet memurlarının kesinlikle siyasete bulaşmaması, halkın tümüne tarafsızca hizmet etmesi ve dâhil oldukları fırkalardan ilgilerini keserek fırkalara devam etmemeleri gerektiği yönünde bir beyanname yayınlamış, bu beyannamenin hilafına hareket edeceklerin kesinlikle görevlerinden alınarak, yerlerine bütün vatandaşlara karşı metanet ve tarafsızlıkla muamele edecek kişilerin atanacağı belirtmiştir. İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne muhalif tavrıyla bilinen Ahmed Muhtar Paşa Hükûmetinin, iktidarı ele aldığında ilk yaptığı işlerden biri, İttihatçıları mümkün olduğu kadar devlet idaresinden uzaklaştırmak olmuştur. Onun döneminde Balkan Savaşları dolayısıyla ya da bahanesiyle Meclis-i Mebusan da feshedilmiştir. Bkz. Envar-ı Vicdan, 21 Ağustos 1328/3 Eylül 1912, No: 121-138, s. 1; 8.
331
108
dolayı mutlaka hesap verecekleri yönünde sıkıştırmak ve tehdit etmekten fazla bir manevra alanları da yoktu.
Bu siyasî çekişmelere yönelik dikkate değer bir girişim de Tarık gazetesi sahibi Hasan Hicabi Bey’in merkez Müdde-i Umumiliği’ne yaptığı ve seçimlerin birçok usulsüzlükten dolayı feshini isteyen ihbarnamesidir. İhbarnamenin sahibi İttihatçılara muhalefetin de sözcüsü konumunda olması dolayısıyla ihbarnameyi aşağıda naklediyoruz:
Saadetli Efendim Hazretleri,
İntihabatta ceza gerektiren birçok efal mebzulen icra edilmekte olduğundan bunları arz ile faillerinin tecziyesini ve intihabatın feshini talep eylerim.
1- İntihabat kanununun 9. maddesi mucibince bir mahalle ve karyede bir seneden ziyade ikamet eden - başka mahalle veya karyeden- kimsenin evvel mahalle veya karyede rey verebilmesi için intihab-ı mebusan hukukunu haiz olduğuna dair terk eylediği mahalle veya karye muhtarından, yeni kayıt olunacak mahalle veya karye muhtarına hitaben bir kıta ilmühaber getirmeye mecbur olduğu sarahaten emir ve beyan olmakta iken yalnız 1. Şubede yüzden mütecaviz gümrük hamalıyla birçok taşra hamalları ve 4. Şubede dahi Yenicuma’da ikamet eden birçok hamalların reylerinin kabul edildiğini kemal-i hayret ve teessüfle gördük. Bu şekilde oy kullanan hamalların İntihab Kanununun 63. maddesi mucibince müstelzem mücazat olduğundan faillerinin tedibini ve böyle gayri salahiyetdar kimselerle icra edilen kanunsuz intihabın feshini talep eylerim.
2- İntihab Kanununun ceza faslının 72. maddesi herkesin serbestçe rey vermesine, iras-ı nakısa edenlerin bir aydan bir seneye karib hapis cezasıyla mahkûm edilmelerini sarahaten emir eylemekte iken üç günden beri 1., 2., 4., 5., 6., 7., şubelerde vazifedar olmadıkları halde oturan birtakım kimseler intihaba giden zevatın reylerini kendilerine