Sarbanes-Oxley Yasası ile Getirilen Düzenlemeler

Sarbanes-Oxley 2002’de dünyanın saygın ve önde gelen kurumlarının sayısız başarısızlığına tepki olarak kurulmuştur. SOX Yasası şirketlerin finansal açıklamalarda bulunmasını ve muhasebe dolandırıcılığını önlemek için katı reformlar yapılmasını zorunlu kılmıştır. SOX Yasası, Enron Corporation , Tyco International Plc ve WorldCom gibi kamu skandallarının yatırımcı güvenini sarstığı ve düzenleyici standartların revize edilmesini talep ettiği 2000’li yılların başında muhasebe hilelerine karşı oluşturmuştur342_.

Yıllarca temel iç kontroller üzerine odaklanan, başarısız kurumların yöneticileri kişisel hedeflerini ilerletmek için bir fırsata sahip olmuştur. 2002 tarihinde SOX’in ortaya çıkmasıyla birlikte, halka açık işletmelerin odağı ve kaynakları, geleneksel operasyonel incelemelerden, yeni raporlama gereksinimlerini karşılamak için tam kapsamlı uyum çabalarına yönlendirdiler. SOX, halka açık şirketlerin finansal raporlama ve açıklamaları üzerindeki iç kontrollerinin tasarımı ve işletme etkinliği konusunda bir iddiada bulunmalarını zorunlu kılmıştır343.

2002’de SOX'in başlangıcında halka açık şirketlerde hemen hemen tüm çabaları finansal raporlama güvenilirliği hedefine odaklanmıştır. Sarbanes-Oxley üzerindeki genel algı, Sarbanes-Oxley'in yatırımcı riski ve endişelerini hafifletmeye yardımcı olması bakımından değer yarattığına inanmakla birlikte, bir bakıma genel gayretin var olan durum hale geldiği de iddia edilmektedir344_.

SOX 2002’de yürürlüğe girmesiyle finansal uygulama ve kurumsal yönetişim düzenlemesinde büyük değişiklikler yapılmıştır. Sarbanes-Oxley Yasası onbir başlık halinde düzenlenmiştir. Bunlar içindeki en önemli bölümlerin 302, 401, 404, 409, 802 ve 906 olarak kabul edilmektedir.

Bölüm 302’ye göre, raporlanan finansal tabloların doğruluğunu onaylamak için üst düzey yönetime ihtiyaç duymaktadır345_{. Bölüm 401’e göre; finansal tablolar, ihraç}

edenler tarafından doğru olarak verilmekle birlikte yanlış beyanlar içermeyen veya maddi bilgileri devlete kabul etmeyecek şekilde sunulmuştur. Bu finansal tablolar, bilanço dışı yükümlülükleri veya işlemleri de içermektedir. Komisyon, şeffaf

342 _{http://www.investopedia.com/terms/s/sarbanesoxleyact.asp, 23.01.2017} 343 _{http://www.s-ox.com/dsp_getFeaturesDetails.cfm?CID=2176, 19.03.2017} 344 _{http://www.sox.com/dsp_getFeaturesDetails.cfm?CID=2176, 19.03.2017} 345 _{http://www.investopedia.com/terms/s/sarbanesoxleyact.asp, 23.01.2017}

100 raporlama ile sonuçlanan bilanço dışı işlemlerin kapsamını incelemek ve raporlamakla yükümlüdür. Bölüm 404’e göre ihraççılar, iç kontrol yapısının kapsamı ve yeterliliği ile finansal raporlama prosedürleri hakkında yıllık raporlarında bilgi yayımlamalıdır. Bu beyan, bu tür iç kontrol ve prosedürlerin etkinliğini de değerlendirecektir.

Kayıtlı muhasebe, kuruluşun aynı raporda, iç kontrol yapısının etkinliği ve finansal raporlama prosedürlerine ilişkin değerlendirmeyi tasdik eder ve raporlar. Bölüm 409’a göre ihraç edenler, finansal durumlarında veya operasyonlarında maddi değişiklikler meydana geldiğinde acil bir şekilde kamuya açıklamak zorundadırlar. Bu açıklamalar, niteliksel bilgileri grafik sunumları şeklinde ve değişiklikler anlaşılması kolay terimlerle sunulacaktır. Bölüm 802’de ise yasal soruşturmayı engellemek veya etkilemek amacıyla kayıtları, belgeleri değiştirmek, yok etmek, sakatlamak, gizlemek, kusurlu hale getirmek amacıyla yapılan her türlü faaliyetler cezalandırılmaktadır346_.

SOX, denetim, doğrululuk ve kontroller gibi bir işletmenin maddi yanına ek olarak elektronik kayıtlarla ilgili bilgi teknolojisi departmanlarının gereksinimlerini de özetlemektedir. SOX Yasası bu konuda bir takım iş uygulamaları ortaya koymaz, bunun yerine hangi şirket kayıtlarının dosyada saklanması ve ne kadar süreyle saklanması gerektiğini tanımlar. SOX Yasası'nda belirtilen standartlara göre bir işletmenin kayıtlarını nasıl saklayacağını belirtmemektedir; yalnızca BT departmanının bunları depolamasından sorumlu olduğu belirtilmektedir347_{. Ayrıca}

kuruluş yöneticilerin sorumluluklarını, kamuya açıklanan finansal tabloların kapsamının genişletilmesi, yönetimi, denetimi ve gözetim sorumluluklarının artırılması ve denetim kuruluşlarının bağımsızlığının sağlanması ve işlevlerinin daha etkin hale getirilmesi konularında düzenlemeler yapmaktadır348. Bu yasa ile birlikte finansal raporlamaların ve faaliyette bulunan denetçilerin doğruluğu, dürüstlüğü ve kalitenin artırılması, geliştirilmesi ve aynı zamanda yatırımcı ve diğer bilgi kullanıcılarının güvenliğinin sağlanması amaçlamaktadır349_.

346 _{http://www.soxlaw.com, 23.01.2017}

347 _{http://www.investopedia.com/terms/s/sarbanesoxleyact.asp, 23.01.2017} 348 _{Aksoy, 166.}

349 _{Ülkü Turan ve Nizamettin Bayyurt, Kurumsal Yönetim, Mülkiyet Yapısı ve Performans, Finans}

101 SOX yatırımcıların çıkarlarını korumak amacıyla Halka Açık Şirketler Muhasebe Gözetim Kurulu’nu (PCAOB) oluşturmuştur. PCAOB halka açık işletmelerin denetim raporlarını hazırlayan bağımsız denetim kuruluşlarını tescil etmek ve işletmelerin denetim raporlarının hazırlanması için gerekli faaliyet ve standartları belirlemiştir350_{. Ayrıca Sarbanes-Oxley Yasası ile yeni oluşturulan PCAOB’a,}

denetçi bağımsızlığını, nesnelliği ve mesleki şüpheciliği teşvik etmek için kullanılacak üç ek araç vermiştir. PCAOB, bağımsızlık ve kalite kontrol standartlarını kabul etme yetkisini de içeren standart belirleme yetkisine sahiptir. PCAOB’a, denetim eksikliklerinin düzeltilmesini talep etme yetkisi verilmiştir. Para cezaları verme ve kayıt iptal etme yetkisini de içeren PCAOB icra yetkisine sahiptir351.

SOX, bir şirketin finansal raporlamasını kolaylaştırmak için şirketlerin görevlerini yerine getirmelerinde kendilerine yardımcı olacak bağımsız danışma ve danışmanlarla çalışmak için kaynakları ve yetkileri olan denetim komitelerine ihtiyaç duymaktadır. SOX ayrıca, muhasebe, denetim ve iç kontrol usulsüzlükleri ile ilgili şikâyetlerin alınmasına yönelik usuller oluşturmak ve bu konularda çalışan sikayeti gizli ve isimsiz bir şekilde ele alınmasını sağlamak için denetim komitelerine ihtiyaç duymaktadır. Bu ihtiyacı karşılamak amacıyla dış denetçilerin işletmelerin denetim komiteleriyle gerekli olan iletişimini kuvvetlendirme yoluna gitmiştir. Bunun sonucunda; Denetim Kalitesi Merkezi tarafından rapor edilen 2008 denetim komitesi anketinde, araştırmaya katılan denetim komitesi üyelerinin% 90’ı, SOX sonrası “bağımsız denetçi ile daha yakından çalıştıklarını” belirtmiştir. Bu artan odaklanma, etkileşim ve gözetim, denetim komiteleri, dış denetçiden sadece resmi toplantılar sırasında değil, yıl boyunca denetim kuruluşlarının konu uzmanlarıyla ve kıdemli liderleriyle daha fazla soruşturma ve toplantı yapma fırsatı bulmuştur. Toplu olarak, bu reformlar denetim kalitesinde önemli gelişmelere katkıda bulunmuştur352_.

350 _{Mustafa Yavuz, Bağımsız Denetim Kuruluşları ve Bağımsız Denetçiler Üzerinde Kamu Denetimi} ve Gözetimi, Mali Çözüm, İSMMM Yayını, Eylül-Ekim 2011, 149.

351 _{PACOAB, (2012), The Sarbanes-Oxley Act Ten Years Later: Auditor Independence, Objectivity} and Professional Skepticism. https://pcaobus.org/News/Events/Documents/03282012_IAGMeeting /Independence_Objectivity_ Working_Group_Report.pdf, 23.01.2017

352 _{http://www.ey.com/Publication/vwLUAssets/The_Sarbanes-Oxley_Act_at_10_-_Enhancing_the_} reliability_of_financial_reporting_and_audit_quality/$FILE/JJ0003.pdf, 23.01.2017.

102