Dünyada yaşanan gelişmeler dikkate alınarak Türkiye’de Kamu Gözetim Kurumu’nun oluşturulmasıyla birlikte denetimde kalite değerinin artmasına imkân sağlanmıştır. Katma değerli denetim, sürekli kalite iyileştirme için en güçlü araçlardan biri olarak ortaya çıkmaktadır. Tüm denetim sistemleri, katma değerli denetim teması etrafında bir araya gelmektedir ve kalite yönetimi alanında en önemli ticari araçlardan biri olarak yaygın olarak kabul edilmektedir. Denetçiler, katma değerli denetimlerde önemli rol oynamaktadır ve “katma değer yaratan denetçiler” olarak adlandırılmaktadır. Katma değer denetimi, bu nedenle ek denetçi becerileri gerektirmektedir531.
Denetim kalitesi muhasebe araştırmalarının önemli bir konusunu oluşturmaktadır. Denetim kalitesinin anlaşılmasını ve geliştirilmesi için birçok çalışmanın yapıldığı ve bu çalışmaların temelinde denetim kalitesi ile diğer değişkenler arasında ilişkinin algılanmasına yönelik olduğu görülmektedir. Fakat gerçekleştirilen pek çok çalışmaya rağmen denetim kalitesinin gözlemlenmesinin zor olduğu bilinmektedir. Bu bölümde denetim kalitesini belirleyen ve açıklayan çalışmalara değinilmiştir. Algılanan denetim kalitesi ve gerçek denetim kalitesi farklı kavramlar olduğu görülmektedir. Gerçek denetim kalitesi sorunlarını araştırmak daha önemli olmasına rağmen, amaç daha gerçek denetim kalitesini anlamaktır. Çünkü denetim kalitesini doğrudan ölçmek oldukça güçtür. Gerçek denetim kalitesi gözlemlenemez ve sadece denetim faaliyetlerinin gerçekleştirilmesinden sonra değerlendirilebilir.
530 Katherine A. Gunny ve Tracey Chunqi Zhang, PCAOB Inspection Reports and Audit Quality, J.
Account. Public Policy, Vol. 32, 2013,135-136.
531 Türkay Dereli, Adil Baykasoğlu ve G. Sena Daş, Fuzzy Quality-Team Formation for Value Added Auditing: A Case Study, J. Eng. Technol. Manage, Vol.. 24, 2007, 370-371.
172 Gerçek denetim kalitesini ölçmek zor olsa da, denetim kalitesinin piyasa algılamalarının ölçümü daha uygundur. Muhasebe bilgilerini denetlemek için piyasa tepkileri önemli bir ölçüttür. Piyasa tamamen verimli olması durumunda, piyasa algılanan denetim kalitesi her zaman gerçek denetim kalitesine yaklaşacaktır. Bir denetim faaliyeti gerçekleştirilmeden önce denetim kalitesi gözlemlenemediğinden dolayı, gerçek denetim kalitesi ve diğer faktörler arasındaki ilişkilerin araştırılması gerekmektedir532.
Denetim kalitesine etki eden içsel ve dışsal unsurlar mevcuttur. İçsel unsurlar işletme içerisinde denetim hizmetinin yürütülmesine etki eden faaliyetler olarak bilinmektedir. Genellikle bu faaliyetler müşteri işletme seçiminden başlayarak personelin eğitimine kadar olan süreçten bahsedilmektedir. Dışsal unsurlar ise düzenleyici kurumlar, kamuoyu ve müşterilerden oluşmaktadır. Dışsal unsurlar özellikle denetim kalitesinin belirlenmesinde önemli rol oynamaktadır.
İşletmelerin gerçekleştirdiği faaliyetler sonucunda oluşturulan finansal tabloların bağımsız denetimden geçmesi işletme yatırımcıların güvenebileceği temel bilgi kaynağıdır. Ayrıca faaliyet süreçleri ve teknolojik altyapıların gözden geçirilip iyileştirilmesi sağlanan faklı katma değerlerdir. Bununla birlikte bağımsız denetim sonucunda oluşturulan raporlarının yatırımcı kararlarını pozitif yönde etkilemesi için denetim raporlarının yeniden düzenlenmesi gerekmektedir. Raporlar, yatırımcılar dışındaki bilgi kullanıcılarını da göz önünde bulundurularak hazırlanmalı ve işletmelerin gelecekteki faaliyetlerine ilişkin pozitif fikirler verme niteliğini taşıması denetimin değerini artıracaktır533.
Bilgi kullanıcılara değer sağlayan, kaliteli denetim faaliyetlerinden söz edilebilmesi, bu faaliyetlerin sürdürülebilir olması için “İç Denetim - Bağımsız Denetim ve Denetim Komitesi” işbirliği ve birlikte hareket etmeleri esastır. Denetimin değeri, bir iş alanından diğerine, bilgi kullanıcılarının beklentilerine ve değer algılarına göre farklılık göstermektedir534. Finansal tablo bilgilerine ihtiyaç duyanların denetim
kalitesinden bekledikleri finansal tablolarda yer alan bilgilerde önemli derecede
532 Li Dang, Assessing Actual Audit Quality, A Thesis Submitted to the Faculty Of Drexel University,
In Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Doctor of Philosophy, May 2004, 2.
533 Ünal ve Arkaya, 15.
534 Bülent Bozdoğan, Denetim Komitesi Gözüyle Denetimin Kalitesi ve Değeri, KPMG Denetim
173 yanlışlıkların bulunmaması iken, denetçiler açısından müşterilerin denetimden beklentilerine cevap verme derecesi olarak tanımlanmaktadır535.
Çalışmanın ilk üç bölümünde bağımsız denetimin faaliyetleri ve katma değeri üzerine teorik açıklamalara yer verilmiştir. Dördüncü ve beşinci bölümde araştırmanın kapsamına uygun olarak belirlenen örneklem üzerinde uygulama yapılmıştır. Gerçekleştirilen uygulamalar analiz edilerek yorumlamaya çalışılacaktır.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
BAĞIMSIZ DENETİMİN KALİTESİ AÇISINDAN DENETİMİN
KATMA DEĞERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA
Çalışmanın araştırma bölümü iki kısımdan oluşmaktadır. Araştırmanın ilk kısmında yatırım kuruluşlarının anket sorularına verdiği cevapların frekans analizlerine yer verilmiştir. Ayrıca yatırım kuruluşlarının denetimin kalitesini artırdığı düşünülen on adet kriterin denetimin kalitesi ve katma değeri ile ilişkileri parametrik testler yapılarak incelenmeye çalışılmıştır. İkinci kısımda ise kaliteyi artırıcı üç ktirer ile bağımsız denetimin katma değeri olarak belirlenen dört kriter arasında belirlenen hipotezlerin test edilmesi sağlanmıştır. Bu amaçla, hipotezlerin testi için yapısal eşitlik modelleme uygulamasından yararlanılmıştır. Ayrıca, araştırmanın amacı, araştırmanın konusu ve önemi, araştırmanın kapsamı ve kısıtları belirtilerek araştırma kapsamındaki veri ve bilgi toplama yöntemi, araştırma problemleri, araştırmanın hipotezleri ve araştırmada yer alan ölçeğin güvenilirlik ve geçerlilik analizine yer verilmiştir. Son olarak araştırma sonucunda elde edilen bilgilerin analizleri yapılarak sonuçların yorumlanması gerçekleştirilmeye çalışılacaktır.
4.1. Araştırmanın Konusu ve Amacı
Bağımsız denetim faaliyetleri, pek çok işletmenin sunmuş olduğu finansal bilgilerin doğruluğu ve güvenilirliliği açısından önem arz etmektedir. Özellikle yatırım faaliyetleriyle ilgilenen işletmelerin bağımsız denetimden geçmiş finansal bilgi ve tablolara büyük değer vermektedir. Çünkü bağımsız denetim faaliyetlerinin yatırımcı kararlarını olumlu yönde etkilediği görülmektedir.
175 Aracı kurumlar ve aracı bankalar (yatırım kuruluşları) ekonomik piyasalarda oldukça büyük bir öneme sahiptir. Özellikle yatırım kuruluşları ile yatırımcılar arasındaki faaliyetlerde güven ortamının sağlanması, hem yatırımcıların sağlıklı birikim imkânına sahip olmasına hem de yatırımların güvenilirliliği açısından büyük önem teşkil etmektedir.
Bu çalışmada, Türkiye’deki SPK’ya tabi yatırım kuruluşlarının (aracı bankalar ve aracı kurumlar) bağımsız denetim faaliyetlerinde kalite ve bağımsız denetimin katma değeri konusundaki algılarının belirlenmesi amaçlamaktadır. Ayrıca yatırım kuruluşlarının bağımsız denetim faaliyetlerinde kalitenin artırılması için gerekli faktörler ve katma değer sağlanmasında önem arz eden faktörler üzerindeki algıları tespit edilmeye çalışılmıştır.