Süleymân-nâme-i Kebîr

Fâtih Sultan Mehmed, II. Bâyezid ve Yavuz Sultan Selîm dönemlerinde yaşayan Firdevsî, bu padişahlar devrinde yazdığı Süleymân-nâme-i Kebîr eseri ile tanınmıştır.

Firdevsî, Süleymân-nâme-i Kebîr’i yazmak için ömrünün elli altmış yılını harcadığını Süleymân-nâme-i Kebîr’in 61. Cildinde ifâde etmiştir:

Elli altmış yıl ki çekdüm ben kemįne zaĥmeti Tā kitābum ħalķ-ı Ǿālem oķur oldı bāb bāb (59a, 1)

Elde mālum ħarc idüben coķ ġarāǿib cemǾ idüp Ķalmadı tārįħ eśaĥ kim almadum söz kāmyāb (59a, 2)

Varca ʽömrüm ħarc idüben söyledüm bunca kitāb Fātiĥayla yād ide Firdevsiyi cümle śıĥāb (59a, 3)

Firdevsî’nin eserini hangi padişah döneminde yazmaya başladığı ile ilgili muhtelif görüşler vardır. Orhan F. Köprülü, eserin II. Bâyezid’in cülûsundan sonra yazılmaya

39 Firdevsî-i Rûmî, Kalem ile Kılıcın Münâzarası Münâzara-i Seyf ü Kalem, s. 52.

40 Firdevsî-i Rûmî, Satranç-nâme-i Kebir, s. 113.

41 Köprülü, a.g.m., s. 128.

42 Bursalı Mehmed Tahir, a.g.e., s. 105-106.

başlandığını söylerken, İbrahim Olgun ve İsmet Parmaksızoğlu eserin Fâtih Sultan Mehmed adına yazılmaya başlandığını, padişahın ölümüne kadar yedi cildinin yazıldığını söylerler.⁴⁴ M. Atâ Çatıkkaş’a göre ise Firdevsî, eserin ilk beş cildini Fâtih Sultan Mehmed devrinde, altıncı ciltten sekseninci cilde kadar olan kısmını II. Bâyezid devrinde, seksen birinci cildini ise Yavuz Sultan Selîm devrinde kaleme almıştır.⁴⁵ Oldukça hacimli bir eser olmasından dolayı Süleymân-nâme-i Kebîr⁴⁶ adı verilen eserin cilt sayısı ile ilgili de farklı görüşler vardır. Eserin cilt sayısını Latîfî⁴⁷ ve Gelibolu Mustafâ Âli⁴⁸ 360, Kınalı-zâde Hasan Çelebi⁴⁹ ve Beyânî⁵⁰ 380 olarak belirtmişlerdir. Bursalı Mehmed Tâhir⁵¹, Nihat Sâmi Banarlı⁵² ve Franz Babinger⁵³ ise eserin 366 cilt olduğunu söylemişlerdir. Vasfi Mahir Kocatürk, eserin cilt sayısı ile yürütülen farklı görüşlerin yanlış olduğunu; eserde bu hususa dâir açık ifâdelerin bulunduğunu şu cümlelerle dile getirmiştir:

“Mücellet sayısı yılın günleri kadar olmak üzere üç yüz altmış altı ve meclis bin sekiz yüz otuz altıdır. Eserin cüz sayısının yılın günleri sayısında olması ayrıca enteresandır. Bu, Şark’ta yedi, on iki, yirmi dört gibi, saat, gün, hafta ve ay gösteren ananevi rakamlar cinsinden olmakla beraber, başka bir sebep de göstermektedir: Bu devirlerde Türk halkı arasında toplu okuma âdeti vardır. Bilhassa destan cinsinden büyük eserler evlerde, konaklarda, daha sonra kahvelerde toplanan meclislerin huzurunda bir kişi tarafından okunur ve meclisçe dinlenir. Eserin küçük kısımlarına meclis denilmesi de buradan gelir. Bu şekilde büyük kitapların okunması günlerce sürer. Sanatkârlar da eserini buna göre yazarlar. Türk Firdevsî’si eserini bir yılda okunmak üzere yazmış ve her akşam bir

‘mücellet’ aşağı yukarı yirmi sayfa tutan bir fasıl düşürmüştür.”⁵⁴

Firdevsî, Süleymân-nâme’yi 366 cilt olarak planladığını çalışmaya esas alınan 62.

Ciltte belirtmektedir:

Ol sebebden bu Süleymān-nāmesin Firdevsi pes

44 Köprülü, a.g.m., s. 128.

45 Bk. M. Ata Çatıkkaş, “Türk Firdevsî’si ve Süleymânnâme-i Kebîr”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S. 25, Ağustos 1983, s. 169-178.

46 Banarlı, a.g.e., s. 503.

Üç yüz altmış altı cilde yazmaġa itdi heves (98b, 6)

Süleymân-nâme, Hz. Süleymân’ın yer yer efsâneleşmiş hayatı ve kıssalarını esas almakla birlikte “hemen bütün tarihten ve her türlü ilimlerden bahsedilmiş, pek çok hikâye ve fıkra anlatılmış, bütün bunlarda dinî, hayâtî ve ahlâkî telkinlere ve öğütlere yer vermiş”⁵⁵ ansiklopedik mahiyette bir eserdir. Firdevsî eserini yazarken Şeh-nâme, Binbir Gece Masalları, Mantıku’t-Tayr ve İskender-nâme’den, Kur’ân-ı Kerîm ve Kitâb-ı Mukaddes’ten de yararlanmıştır.⁵⁶

Süleymâme-i Kebîr manzum ve mensur karışık yazılmış bir eserdir. Araya serpiştirilen manzum kısımlar, mensur kısımların özeti ya da tekrarı şeklindedir.⁵⁷ Manzum kısımların sanat değeri azdır. Mensur kısımlar ise çok sade, halk söyleyişine çok yakın ve Dede Korkut hikâyelerini hatırlatan bir üslûp ile yazılmıştır. Çatıkkaş’a göre Süleymân-nâme’nin Dede Korkut’tan ayrılan yönü eserde özellikle Arapça ve Farsça olmak üzere pek çok dilden yabancı sözcüklerin kullanılması, özel isimlerin çok olmasıdır.⁵⁸ Nihad Sâmi Banarlı, Süleymân-nâme’nin Dede Korkut Kitabı ile açık bağının bulunduğunu; daha “İslâmlaşmış” ve “Osmanlılaşmış” olduğunu düşünmektedir.⁵⁹

Süleymân-nâme’nin yurt içinde daha çok Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde, yurt dışında ise birçok kütüphanede olmak üzere pek çok nüshası bulunmaktadır. Bu nüshaların adları, bulunduğu kütüphaneler, kayıt numaraları ve varak sayıları şu şekildedir⁶⁰:

 Cilt 1, Gotha, Nr. 111 (357 yk.), 208 (253yk.) 242 (48 yk.) (bk.kaynakça Pertsch, W.)

 Cilt 2-4, Süleymaniye, Hacı Mahmud Ef. Nu. 4863, 188 yk.

 Cilt 3-5, Vaticano-Turco, Nr. 28, 183 yk. XVI. yy.

 Cilt 5-13, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi H. 1525, 388 yk.

55 Kocatürk, a.g.e., s. 264.

56 A.g.e., s. 264.

57 Firdevsî-i Rûmî, Kalem ile Kılıcın Münâzarası Münâzara-i Seyf ü Kalem, s. 14.

58 Fîrdevsî-i Rûmî, Süleymân-nâme-i Kebîr, haz. M. Atâ Çatıkkaş, Türk Dil Kurumu, Ankara, 2009, s.

18.

59 Kocatürk, a.g.e., s. 264.

60 Bu tablo İlhama Jafaroma’nın “Firdevsî-i Rûmî’nin Süleymân-nâme-i Kebîr’i (63. Cilt), İnceleme-Metin-Dizin” adlı doktora tezinden yararlanılarak oluşturulmuştur. Bk. İlhama Jafaroma, Firdevsî-i Rûmî’nin Süleymân-nâme-i Kebîr’i (63. Cilt), İnceleme-Metin-Dizin, Yayımlanmamış Doktora Tezi,

 Cilt 7-13, Macaristan İlimler Akademisi Kütüphanesi Török F.2,360 yk.

 Cilt 8-15, Macaristan İlimler Akademisi Kütüphanesi Török F.1,406 yk.

 Cilt 14-20, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi H. 1526, 321yk.

 Cilt 17-18, Macaristan İlimler Akademisi Kütüphanesi Török F.3,100 yk.

 Cilt 25-30, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi H. 1527,951,306 yk.

 Cilt 25-30, Macaristan İlimler Akademisi Kütüphanesi Török F.4, 307 yk.

 Cilt 30-36, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi H. 1528, 378 yk.

 Cilt 31-32, İstanbul Belediyesi Kütüphanesi M. Cevdet B. 26

 Cilt 33-36, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi TY. 9884, 264 yk.

 Cilt 37-42, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi H. 1529, 384 yk.

 Cilt 43-48, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi H. 1530, 382 yk.

 Cilt 43-48, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi H. 1531, 367 yk.

 Cilt 49-54, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi H. 1532, 459 yk.

 Cilt 49-54, Macaristan İlimler Akademisi Kütüphanesi Török F.5-10, 460 yk.

 Cilt 55-60, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi H. 1533, 488 yk.

 Cilt 57-59, Macaristan İlimler Akademisi Kütüphanesi Török F. 14, 221 yk.

 Cilt 61-66, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi H. 1534, 500 yk.

 Cilt 64-66, Macaristan İlimler Akademisi Kütüphanesi Török F. 11, 276 yk.

 Cilt 67-71, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi H. 892, 470 yk.

 Cilt 67-72, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi H. 1535, 591 yk.

 Cilt 71-73, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili Edebiyatı Bölümü Kütüphanesi Nr. 4008, 125 yk.

 Cilt 73-76, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi H. 1536, 469 yk.

 Cilt 74-76, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi H. 1231, 357 yk.

 Cilt 75, Bibl. Nationale, II supl. 1293, Uppsala Nu. 196, Berlin Nr. 470, 49 yk.

 Cilt 77, Macaristan İlimler Akademisi Kütüphanesi Török F. 12, 118 yk.

 Cilt 77-80, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi H. 1537, 535 yk.

 Cilt 78-80, Macaristan İlimler Akademisi Kütüphanesi Török F. 13, 409 yk.

 Cilt 81, Fatih, Millet Kütüphanesi Ali Emiri Manzum Nu. 317, 123 yk.

 Cilt 82, varlığı bilinmekle birlikte elde mevcut nüshası yoktur.

Süleymân-nâme üzerine pek çok akademik çalışma yapılmıştır. Yapılan akademik çalışmalar şu şekildedir:

 Asuman AKAY, Süleyman-nâme (44.cilt), Metin ve Fiiller Üzerine Bir İnceleme, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1990.

 Gülnaz GENÇ, Süleyman-nâme (25 ve 26. ciltler), Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 1995.

 Halil İbrahim USTA, Süleyman-nâme-i Kebir, İnceleme-Metin-Sözlük, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi,1995.

 Hamdi GÜLEÇ, Firdevsî-i Rûmî’nin Süleyman-nâmesi (42.cilt) Dâsitânı Ceng-i Âheng-i Efrâsiyâb-ı Türk, Üzerinde Bir Metin İncelemesi, Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, 1994.

 Himmet BÜKE, Firdevsî-i Rumî, Süleymânnâme, (38.Cilt), Dil Özellikleri, Metin, Söz Dizini, Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 2015.

 Hulusi EREN, Firdevsî-i Rumî, Süleymân-nâme Kebîr-34-35.Ciltler (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin), Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2018.

 İbrahim KÖZ, Firdevsî-i Rûmî’nin Süleymân-nâme Yazmasının (81. cilt, 7a-54b yk.) Bilimsel Yayını ve Üzerinde Dil İncelemeleri, Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2004.

 İlhama JAFAROVA, Firdevsî-i Rûmî’nin Süleymân-nâme Yazmasının (81.

cilt, 54b-82a, 28 yk.) Bilimsel Yayını ve Üzerinde Dil İncelemeleri, Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2003.

 İlhama JAFAROVA, Firdevsî-i Rûmî’nin Süleymân-nâme-i Kebîr (63. cilt) inceleme-metin-dizin, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2010.

 M. Atâ ÇATIKKAŞ, Süleyman-nâme (72.cilt), Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1979.

 Mehmet Dursun ERDEM, Kitab-ı Kıssanâme-i Süleyman Aleyhisselam Üzerine Söz Dizimi Çalışması (Süleymân-nâme 74. cilt), Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 2005.

 Murat VANLI, Firdevsî-i Rûmî, Süleymân-nâme-i Kebîr (8.-9. ciltler) (inceleme-metin), Yüksek Lisans Tezi, Erzincan Üniversitesi, 2012.

 Mustafa AKSOY, Uzun Firdevsî’nin Süleyman-nâmesindeki Destan Unsurları, c. I-II Doktora Tezi, İzmir, 2000.

 Rabia AKSU, Firdevsî-i Rûmî, Süleymân-nâme-i Kebîr, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2016.

 Sezer ÖZYAŞAMIŞ ŞAKAR, Firdevsî-i Rûmî’nin Süleymân-nâme Yazmasının (81. cilt, 28 yk.) Bilimsel Yayını ve Üzerinde Dil İncelemeleri, Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2003.

 Yasemin ABUL, Süleymân-nâme-i Kebir (47.cilt) Metin Tenkidi ve İnceleme, Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi, 2004.

 Yaşar ŞİMŞEK, Firdevsî-i Rûmî Süleymân-nâme-i Kebîr (76.cilt) Giriş, Ses Bilgisi, Tenkitli Metin, Sözlük, Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 2013.

 Yusuf BABÜR, Firdevsî-i Rûmî, Süleymân-nâme-i Kebîr (6.-7. ciltler), (İnceleme-Transkripsiyonlu Metin),Yüksek Lisans Tezi, Erzincan, 2013.

 Zeynep ÇELİK, Firdevsî-i Rûmî'nin Süleymân-nâme yazmasının (81. cilt) (82b-123b yk.) Bilimsel Yayını ve Üzerinde Dil İncelemeleri, 2010.