Hz. Eyyûb

Hz. Eyyûb çektiği bütün dert ve sıkıntılara rağmen hiçbir zaman Allah’a isyan etmemiş, her zaman sabır göstermiştir. Bu yönüyle Hz. Eyyûb divan edebiyatında

sabrın timsali olarak gösterilmiştir²⁰⁸. Süleymân-nâme’de de Hz. Eyyûb bu özelliğiyle anılmıştır:

Ĥüzn ile derdi çeken YaǾķūb içün

Derdüñe śabr ķılan Eyyūb içün (65b, 17) 2.3.1.5.7. Hz. Hızır-İlyâs

Peygamber mi yoksa velî mi olduğu konusunda farklı rivâyetler olan Hızır, efsâneye göre İlyâs ve İskender ile birlikte âb-ı hayâtı bulmak için Zulümât ülkesine gider. Uzun aramalardan sonra Hızır ve İlyâs, âb-ı hayâtı bulup içerek ölümsüzlüğe kavuşurlar.

İskender’e suyu bulduklarını haber vermişlerse de İskender bu sudan içememiştir.

Ölümsüzlüğe kavuşan Hızır ve İlyâs’ın darda kalan insanlara karada ve denizde dâima yardım ettiği inancı yaygındır. Divan edebiyatında Hızır, çoğu zaman âb-ı hayât, İskender, İlyâs, Zulümât ülkesiyle berâber anılmakla birlikte kelime anlamının yeşillik olmasından dolayı sevgilinin ayva tüyleri için de benzetilen olarak kullanılmıştır.²⁰⁹ Süleymân-nâme’de Hızır ve İlyâs, peygamber olarak anılmıştır. Benî İsrâil enbiyâsı ya da evliyâsı bu iki peygamberi görmek istediğinde mesciddeki mihrapta asılı biri Hızır’a diğeri İlyâs’a âit iki yeşil alemin altına gelerek iki rekât namaz kılıp dilekte bulunurlar. Bu dilekler Allah tarafından kabul edilir; Hz. Hızır ve Hz. İlyâs, dilekte bulunanlara görünürmüş:

…ve daħı miĥrābuñ iki ŧarafında (19) iki yeşil Ǿalem var idi śaġındaġı Ħıżruñ śolındaġı İlyās peyġāmberüñ Ǿaleyhimeǿs-selām vaķtį ki (20) Benį İsrāǿįl enbiyāsından veyāħūź evliyāsından birisinüñ Ħıżır nebiyi veyā İlyās peyġāmberi Ǿaleyhimeǿs-selām (21) görmek murād idinse Ǿalemi dibinde gelüp iki rekǾat namāz ķılup ĥācet dilese dergāh-ı Ĥaķda [86b] (1) müstecāb olup gelüp ol kişiye görinürler idi… (86a, 18-21; 86b, 1)

Sevgili için “Hızır-sûret” ibaresinin kullanıldığı aşağıdaki beyitte sevgilinin dudakları insana hayat veren âb-ı hayâttır:

İy Ħıżır-śūret ĥayāta leblerüñ virür ĥayāt

Çeşmüñ öldürse ne ġam laǾlüñdurur çeşme-i cānı (71a, 16)

208 Zavotçu, a.g.e., s. 225-226.

Sevgilinin dudağı insana hayat veren âb-ı hayât olunca dudağının çevresindeki ayva tüyleri de Hızır olur:

Leblerüñdür āb-ı ĥayvān o ħıżır sebzu kenār

Yāħū sebzüñ ŧūŧidur laǾlüñ śunar ķand-i şeker (112a, 9)

Aşağıdaki örnekte Hızır ve İlyâs’ın Zulümât ülkesinde âb-ı hayâtın bulunması için İskender’e rehberlik etmesi hâdisesine telmih yapılmıştır:

Ħaŧardan śaķlasun Allāh TeǾālā Seferde Ħıżr İlyās ola rehber (2b, 20)

2.3.1.5.8. Hz. Hûd

Ȃd kavmine peygamber olarak gönderilen Hz. Hûd, kavmine putlara tapmaktan vazgeçerek Allah’a îmân etmeleri için çağrıda bulunmasına rağmen kavmi bu çağrıya olumsuz cevap vermiştir. Bunun üzerine kendisine inanmayanlar helâk olmuştur.²¹⁰ Hz. Hûd’un adı aşağıdaki örneklerde kendisine inanmayanların helâk olması dolayısıyla anılmıştır:

Ħaśmını ĥarķ eyleyen ol Hūd içün

ŦāǾat içre bulduġı maķśūd içün (65b, 15)

Nāķa-i Śāliĥ ĥaķı buldı vücūd

Ħalķa āteş yaġduran çün adı Hūd (78b, 2)

2.3.1.5.9. Hz. İbrâhim

Halîl sıfatıyla da anılan Hz. İbrâhim, divan edebiyatında putperestliğe ve Nemrûd’a karşı verdiği mücâdele, Nemrûd tarafından atıldığı ateşin gül bahçesine dönüşmesi, oğlu İsmâil’i Allah’a kurban etmek istemesi, sofrasının bereketli olması ve Kâbe’yi yapmasıyla anılmıştır.²¹¹

Hz. İbrâhim puthanedeki bütün putları kırdıktan sonra halkı îmâna dâvet eder, fakat halk bu dâvete olumlu cevap vermez. Nemrûd, Hz. İbrâhim’in putları kırmasına çok öfkelenir ve onu cezalandırmak ister. Meydanda büyük bir ateş yaktırıp Hz. İbrâhim’i

210 Zavotçu, a.g.e., s. 345.

211 Bk. Pala, a.g.e., s,.224-226; Zavotçu, a.g.e., s. 368-370.

o ateşin içine attırır. Allah’ın emriyle ateş bir gül bahçesine dönüşür.²¹² Eserde Hz.

İbrâhim’in ateşe atılması ve Allah’ın ateşi gül bahçesine dönüştürmesi hâdisesine telmih yapılmıştır:

Ħalįlüñ āteşin gülzār iden Ĥaķ

ǾAśāsın Mūsānuñ eyledi ejder (1b, 13)

Hz.İbrâhim, Nemrûd’u Allah’a îmâna dâvet eder, fakat Nemrûd bunu kabul etmez.

Bunun üzerine Hz. İbrâhim ailesi ve kendisine inananlarla birlikte önce Kudüs’e oradan da Şam’a gider ve burada Sârâ ile evlenir. Şam’da yaşanan kıtlık dolayısıyla Mısır’a geçer. Burada Hacer ile evlenir. İkisinden de çocuğu olmamaktadır. Hz.

İbrâhim, Allah’a yalvarıp kendisine bir evlât vermesini dileyip eğer evlâdı olursa onu Allah’a kurban edeceğini söyler. Allah, Hz.İbrâhim’in duâsını kabul eder ve kendisine İsmâil’i evlât olarak verir.²¹³ Aşağıdaki iki örnekte Hz. İbrâhim’in, oğlu İsmâil’i Allah’a kurban etmek istemesi hâdisesine telmih vardır:²¹⁴

Ol Ħalįle ķılduġuñ ferman içün

Śoñra yine virdügüñ ķurbān çün (42b, 5)

İbrāhįm celįl İsmāǾįl ķurbān eylemege çıķdı Cebrāǿįl Ǿaleyhiǿs-selām İbrāhįme ķurbān getürdi…(115b, 14)

2.3.1.5.10. Hz. İdrîs

Kendisine otuz sayfalık İlâhî emir inen Hz. İdrîs, ilk defa yazı yazan ve elbise diken peygamberdir. Bu yüzden kendisi terzi ve kâtiplerin piri olarak anılır. Allah tarafından göğe çekilmiştir. Tıp ve yıldız bilgisine vâkıf olduğu ve bunları yeryüzüne yaydığına inanılır.²¹⁵

Yıldızlarla ilgilendiğine dâir yaygın bir inanış olan Hz. İdrîs’in bu vasfına aşağıdaki örnekte telmih vardır. Muabbir, mühendis ve müneccimlerden oluşan bir heyet, Hz.İdrîs’ten yâdigâr kalan usturlâbı kullanarak takvim çalışmaları yaparlar:

212Agâh Sırrı Levend, Divan Edebiyatı Kelimeler Mazmunlar ve Mefhumlar, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2015, s. 112-113.

213 Pala, a.g.e., s. 225.

214 Bk. Köksal, a.g.e., s. 186-190.

…ve daħı serįr-i Süleymānį üzerinde nübüvvet taħtınuñ śaġ (7) ŧarafında üçünci ŧabaķa altı biñ altı yüz altmış altı müneccįmin remmāl u muǾabbir ve mühendis ü Ǿilm heyǿetde (8) māhir aĥkām-ı eflāke ķādir feylesūf zamānlar ile Cāmasb-ı Ekber oturmış idi aķ billūrdan ve yeşil (9) yeşimden sidreler üzerinde ķarār ķılmışlardı ve İdrįs peyġāmber yādgārı ķılmış (10) suŧūrlābı ellerine alup baǾżı taķvįm çıķarup ve baǾżı Ǿilm-i hendese oķuyup ve baǾżı remil çizüp (11) żamįr beyān idüp edvār-ı eflākdan baĥŝ iderlerdi… (56a, 6-11)

Akrep burcunun anlatıldığı örnekte “nakl-i İdrîs” ibaresi kullanılarak Hz. İdrîs’in akrep burcu hakkındaki görüşlerine yer verilmiştir:

naķl-i İdrįs budur ki (13) her kimüñ ki ŧāliǾi Ǿaķreb ve yılduzı Merrįħ olsa delālet ider ol kişi uzun boylu ve büyük (14) başlu küçcük ķulaķlu ve küçcük ķızıl gözlü ve ķumral śaçlu ve uzun barmaķlu ve geyik adımlu (15) ħışmnāk Ķāhir Cābir ķopa ve ekŝeri kāźib ola ve temerrüd ve ehl-i fesād ola ve baǾżı Ǿavān aǾvānı (16) bir emįrüñ ser-firāzı tįġ-zeni kįne-sāzı ola ammā ki baǾżısı yā segbān yā Ǿases yā śayyād (17) veyā ħˇūn-ħōr cellād ola (143b, 12- 17)

Hz.İdrîs Allah tarafından göğe çekilmiş, burada meleklere ders vermekle görevlendirilmiş ve kendisine göğün sırları açılmıştır.²¹⁶ Hz. Süleymân vefat ettiğinde Hz. İdrîs dördüncü kat cennetten inip diğer peygamberlerle berâber Hz. Süleymân’ın cenâze namazını kılmıştır:

…Beytüǿl- Muķaddis (4) tamām olduķdan śoñra aġaç ķurdı Ǿaśāsın yiyüp Süleymān düşüp oldu ki maǾlūm olsa gerek (5) andan müvekkil-i ervāĥ melāǿikeyle Süleymān meyyitin Mekketuǿllāha iledüp dördünci ķat cennetden (6) İdrįs peyġāmber inüp namāzın enbiyālarıla ķılsa gerek andan götürüp bu mezār içinde melāǿike defn (7) ķılsa gerekdür…(77b, 3- 7)

2.3.1.5.11. Hz. Îsâ

Hz. Îsâ, Cebrâil’in Meryem’e üflediği ruh sonucu dünyaya gelmiştir.²¹⁷ Bundan dolayı Hz.Îsâ “neye dokunsa ona can verir, ölüleri diriltir. Körlerin gözünü açmak, çamurdan kuşlar yapıp can vererek uçurmak, bebekken konuşmak, su üstünde yürümek” ²¹⁸ gibi mûcizeler göstermiştir.

216 Zavotçu, a.g.e., s. 377.

217 Köksal, a.g.e., s. 306-309.

218 Pala, a.g.e., s. 235.

Ölülere nefesiyle hayat vermesi Hz. Îsâ’nın önemli mûcizelerindendir. Eserdeki pek çok örnekte Hz. Îsâ’nın bu mûcizesine telmih yapılmıştır:

Seng-i Mūsādan revān iden revān Nefħ-i ǾĪsįden dirilen zen ricāl (54b, 7)

Remįmi ǾĪsįveş diri ķılupdur

Behişti İdrįsveş eyledi mesdūd (70b, 6)

Âşık, sevgiliye “Îsâ-nefes” diye seslenerek yaşam kaynağının sevgili olduğunu ifâde etmiştir:

Śanma ki iy ǾĪsį-nefes sensüz ĥayātum var benim Cismümüz cān meyyitinedür kefen yir eylerem (4a, 5)

Hz. Îsâ, Cebrâil tarafından, Meryem’e ruh üfürülmesiyle dünyaya gelmiştir. Annesi Hz. Meryem ile birlikte anıldığı beyitte bu hâdiseye telmih vardır:

Ĥükm-i Tevrāt źāt-ı Mūsā ĥaķķı çün

Nefħ-i Meryem rūĥ-ı ǾĪsā ĥaķķı çün (42b, 7) 2.3.1.5.12. Hz. İshâk

Hz. İbrâhim’in oğlu olan Hz. İshâk, eserde “hink-i İshâk” tamlaması içinde geçmekte ve Hz. Süleymân’ın bindiği atın Hz. İshâk’tan yâdigâr kaldığı zikredilmektedir:

…Süleymān nebį Ǿaleyhiǿs-selām ħink-i İsĥāķdan (16) aşaġa inüp server-i selāŧįnlerserver-i ŧaşra ķoyup Nāŝen peyġāmberle ve Ķāź peyġāmberle ve Evyāŝer peygāmberle (17) ve Loķmān Ĥakįm ve Āśaf bin Berħıyā ile maġāradan içerü girdiler… (14a, 15-17)

Hz.İshâk bir beyitte oğlu ‘Ays ile birlikte anılmıştır:

Anuñ ceddi durur ǾĪyś ibn İsĥāķ Anuñ ecdādıdur şāhān-ı kişver (2b, 4) 2.3.1.5.13. Hz. İsmâil

Hz. İbrâhim’in ilk oğlu olan Hz.İsmâil, divan edebiyatında babası Hz. İbrâhim tarafından Allah’a kurban edilmek istenmesi, babasıyla birlikte Kâbe’yi inşâ etmeleri

ve ayağını yere vurmasıyla zemzem suyunun çıkması hâdiseleriyle anılmıştır.²¹⁹ Süleymân-nâme’de Hz. İsmâil, babası Hz. İbrâhim tarafından Allah’a kurban edilmek istenmesi hâdisesi dolayısıyla zikredilmiştir:

ve onuncı gün (14) İbrāhįm-i Ħalįl İsmāǾįl ķurbān eylemege çıķdı Cebrāǿįl Ǿaleyhiǿs-selām İbrāhįme ķurbān getürdi (115b, 13- 4)

2.3.1.5.14. Hz. İşmûyîl

Kaynaklarda adı Hz. Şemûyel olarak da geçen Hz. İşmûyîl İsrâiloğullarındandır.²²⁰ Hz. İşmûyîl’in adı eserde bir yerde zikredilmiştir:

…İşmūyįl peyġāmber Ǿaleyhiǿs-selām neye geldügüñ maǾlūmumuz oldı var bizden (20) Süleymāna selām it eyit ki.. (14a, 19-20)

2.3.1.5.15. Hz. Lût

Hz. Lût kavmini doğru yola dâvet etmesine rağmen kendisini dinleyen olmamıştır.

Bunun üzerine Allah bu kavmi cezalandırmak üzere Cebrâil, Mîkâil ve İsrâfil’i görevlendirmiştir. Melekler, Hz. Lût’a durumu bildirerek şehri terk etmeleri ve asla arkalarına bakmamaları konusunda uyarılarda bulunmuşlardır. Hz. Lût âilesiyle birlikte şehri terk ederken eşi meleklerin uyarılarını dikkate almayarak arkasına bakınca gökten inen bir taşın kafasına çarpmasıyla ölmüştür.²²¹ Hz. Lût’un adı eserin bir beytinde geçmektedir:

Zecr-i Lūŧı ĥüzn-i YaǾķūbuñ ĥaķı

Derdine śabr iden Eyyūbün ĥaķı (78b, 3) 2.3.1.5.16. Hz. Muhammed (s.a.v.)

Son peygamber ve kendisine Kur’ân-ı Kerîm indirilen Hz. Muhammed aleyhisselâm, Allah’ın resûlü ve habibidir. Yaratılanların en şereflisi, nübüvvet mülkünün hâkan-ı

‘âzamı, risâlet tahtının sultan-ı serveridir. O, “levlâke” sözüne mazhar olan kâinatın yaratılış sebebidir. Bütün varlıkların övünç kaynağı, mahşer gününde ümmetinin günahlarının bağışlatıcısıdır. O’nun Mi‘râca çıkmasını güneş tastik ederken, mugan

219 Pala, a.g.e., s. 238.

220 Bk. Köksal, a.g.e., s. 163-179.

221 Levend, a.g.e., s. 114.

içindeki ejder de şâhitlik eder. Hz Muhammed’in âlemlere gelmesiyle Tâk-i Kîsrâ²²² yıkılmıştır. Ebû Leheb Hz. Muhammed’in peygamberliğini inkâr ederken, bütün kâinat onun peygamberliğine şahitlik etmiştir (2a, 15-19).

Pek çok manzumede Hz. Muhammed’e salât ve selâm getirmek gerektiği ifâde edilmiştir:

Cennet-i Firdevsi isterseñ mekān

Vir śalāvat Muśŧafāya hem selām (13b, 4)

Vir śalavāt cān u dilden ol Muĥammed Aĥmede Söze girüp tā ki bu Firdevs ķıla ķıśśa āġāz (107b, 6)

Firdevsȋ, Allah’a seslenerek Hz. Muhammed’in nuru için günahlarının affını dilemiştir:

Nūr-ı Aĥmed ĥürmeti çün yā İlāh

ǾAfvuñ eyle her ne kim itdüm günāh (26a, 2)

Hz. Muhammed’in, yüzü suyu hürmetine, yaşanılan afetten kurtulmak için duâ edilmiştir:

Ol Muĥammed yüzi śuyı ĥürmeti Üstimüzden sen götür bu āfetį (78b, 7)

Şeytanın Hz. Ȃdem’e secde etmeyi kabul etmeyip dergâhtan kovulduğu hâdisenin anlatıldığı örnekte Hz. Ȃdem’in Hz. Muhammed’in nurudan²²³ yaratılmış olduğu ifâde edilmiştir:

…illā ki iblįsi pür teblįs Ǿinād ķılup Ādem-i Śafį alnındaġı nūr-ı Muĥammedįye secde (19) ķılmadısa laǾnet olıp dergāhdan sürüldise ol vaķtden berü cemįǾ melāǿike ħaŧardadur diyüp (20) cevāb virdi… (72b, 18- 20)

222 “İran hükümdârlarından Nûşirevân’ın kasrıdır. Hz. Peygamber’in dünyaya geldikleri gece çatlamış, yıkılmıştı. İhtişamından dolayı edebiyatımıza girmiştir.” Ahmet Talât Onay, Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, haz. Cemal Kurnaz, H yayınları, İstanbul, 2009, s. 450.

223 “Hakikat-i Muhammediyye. Hak Teâla önce Hz. Peygamber’i yarratı sonra diğer varlıkların tümünü onun nurundan yarattı.” Süleyman Uludağ, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kabalcı Yayınevi, İstanbul,

2.3.1.5.17. Hz. Mûsâ

Tevrat’ın kendisine indirildiği peygamber olan Hz. Mûsâ, Tûr dağında Allah ile konuşması sebebiyle “Kelîm ve Kelîmullah” sıfatlarını almıştır.²²⁴Divan edebiyatında Hz. Mûsâ,

“Ejderha olabilen asâsı, yed-i beyzâsı, Firavunla mücadelesi ve Firavun’u suda boğması, Kızıldeniz’i yarması, Hızır ile arkadaşlığı, karanlıkta ateşe koşması, ağaçtan çıkan ateşin Allah’ı (c.c.) tecellisi olduğunu öğrenmesi ve Allah ile konuşması, onun Allah’ı görme isteğine karşı Allah’ın tecellisi ile dağın parçalanması hadiseleri ve mucizeleri”²²⁵

çerçevesinde anılmıştır.

Süleyman-nâme’de Hz. Mûsâ’ın mûcizelerine çokça telmihte bulunulmuştur. Hz.

Mûsâ’nın asâsının Allah tarafından ejdere dönüştürülmesi mûcizesi bu telmihlerden biridir:

Ħalįlüñ āteşin gülzār iden Ĥaķ

ǾAśāsın Mūsānuñ eyledi ejder (1b, 13)

Yed-i Beyzâ mûcizesine telmih yapılan aşağıdaki örnekte Hz. Mûsâ elini koynuna sokup çıkarınca eli bembeyaz olmuştur:

ecilden nārlıġumı maĥv idüp baña hem-nişįn olan kimsene-i yed-i beyżā-yı Mūsā gibi yüz nūr ve nūram (14) kuĥl birle nūr Ǿalā nūr iderem…(44a, 13-14)

Hz. Mûsâ, Tûr dağında Allah ile konuştuğu için “Kelîm” sıfatını almıştır. Aşağıdaki örnekte bu hâdiseye telmih yapılmıştır:

O kelįmüñ Mūsā çün sevdük anı

Ŧūruñ üzre söyleşüp ögdük anı (65b, 18)

Allah, Tûr dağında Hz. Mûsâ ile konuştuktan sonra ona peygamberlik verip Tevrat’ı indirmiştir²²⁶:

Ŧūr-ı Mūsā ĥucceti āyāt içün

Ĥaķķına nāzil olan Tevrāt içün (78b, 4)

224 Zavotçu, a.g.e., s. 518.

225 A.g.e., s. 520.

226 Pala, a.g.e., s. 335.

2.3.1.5.18. Hz. Nûh

Allah, Hz. İdrîs’ten sonra insanları doğru yola dâvet etmesi için Hz. Nûh’u göndermiştir. Hz. Nûh, kavmini Allah’a îmâna dâvet etmesine rağmen kavmi bu dâveti kabul etmemiş; bunun üzerine Hz. Nûh kavmine bedduâ etmiş ve bu duâsı Allah tarafından kabul edilmiştir. Allah, Hz. Nûh’a bir gemi yapmasını emretmiştir. Gemiyi yapan Hz. Nûh kendisine inananları ve her cins hayvandan bir çifti gemiye almış;

kopan tûfanda Hz. Nûh ve gemidekiler kurtulurken yeryüzündeki diğer insanlar ve hayvanlar yok olmuşlardır. Hz. Nûh divan edebiyatında genellikle gemi ve tûfan hâdisesiyle birlikte anılmıştır.²²⁷

Hz Nûh eserde daha çok tûfan hâdisesi dolayısıyla zikredilmiştir:

Ķavm-i Nūĥı ġarķ iden ŧūfān içün

Ol Ħalįl odında olan būstān içün (78b, 1)

Aşağıdaki örnekte kurtuluşun yegâne yolunun Hz. Nûh gibi dâima Allah’a ibâdet etmekten geçtiği ifâde edilmiştir:

Ĥaķķa ŧāǾat eyle dāǿim hem-çü Nūĥ

Keydi dünyādan ħalāśı böyle rūĥ (25a, 18) 2.3.1.5.19. Hz. Sâlih

Hz. Sâlih, Semûd kavmi “işi büsbütün azıtıp Allah’ın emrine aykırı olarak putlara tapmaya, yeryüzünde fesad çıkarmaya, taşkınlık etmeye başladıkları zaman”²²⁸ Allah tarafından bu kavme peygamber olarak gönderilmiştir. Semûd kavmi Hz. Sâlih’n tüm uyarılarına rağmen Allah’a îmân etmemiş, isyanlarına devam etmiştir. Bunun üzerine Allah tarafından Hz. Sâlih ve ona inananlar hâriç kavmin hepsi helâk edilmiştir.²²⁹ Semûd kavmi Hz. Sâlih’ten kendisine inanmaları ve Allah’a îmân etmeleri için bir mûcize göstermesini isteyince Hz. Sâlih bir kayanın yanında namaz kılıp Allah’a duâ eder ve duâsı Allah tarafından kabul edilir: “Kaya, sanki doğum sancısı gibi sancılandı.

Gebe bir kadının hareketi gibi, hareket etti. Titredi, sonra da, ikiye ayrılarak, içinden

227 Zavotçu, a.g.e., s. 569-572.

228 Köksal, a.g.e., s. 126.

istedikleri vasıfta bir deve çıktı.”²³⁰ Süleyman-nâme’de Hz. Sâlih’in kayanın içinden deve çıkarması mûcizesine telmihler vardır:

Nāķayı ŧaşdan çıķarup ĥay ķılan

Dürüden Śāliĥ nebį çün ħōş cemāl (54b, 7)

Śāliĥüñ çün muǾcizįdür key kebįr

Seng-i ħārādan çıķardı ol baǾįr (65b, 14)

Bir örnekte ise Hz. Sâlih doğrudan anılmamış, peygamber olarak gönderildiği Semûd kavmi anılmıştır:

Dutışsa ħışm odı yaķar Śemūdį

İrişse mihr-i būstān ola pür od (70b, 4) 2.3.1.5.20. Hz. Şît

Hz. Ȃdem’in oğlu olan Hz. Şît’e Allah tarafından ilâhî emirleri içeren elli sayfalık bir kitap indirilmiştir. Kâbe’yi ilk defa inşâ eden, kılıcı bulup kâfirlere karşı ilk defa savaşan da Hz. Şît’tir.²³¹

Hz. Şît, eserde kâfirlerle yaptığı gazâ dolayısıyla anılmıştır:

Şįŝ içün ki kāfire ķıldı ġazā

Ķābilüñ evlādına itdi cezā (65b, 12) 2.3.1.5.21. Hz. Ya‘kûb

Divan edebiyatında oğlu Hz. Yûsuf ile birlikte anılan Hz. Ya‘kûb, Hz.Yûsuf’u kaybettiğini zannederek uzun yıllar gözyaşı döküp gözlerini kaybetmesi, külbe-i ahzende (hüzün külübesi) yıllarca ağlaması, oğlunun gömleğini yüzüne sürdüğünde tekrar görmeye başlaması vb. hâdiselerle anılır.²³² Genellikle Hz. Yûsuf’la birlikte anılan Hz. Ya‘kûb Süleymân-nâme’de oğlunu kaybetmekten duyduğu hüzün münâsebetiyle söz konusu edilmiştir:

Ĥüzn ile derdi çeken YaǾķūb içün

230 Köksal, a.g.e., s. 128.

231 Pala, a.g.e., s. 433.

232 Zavotçu, a.g.e., s. 776-777.

Derdüñe śabr ķılan Eyyūb içün (65b, 17)

Dil perįşān oldı Ǿuşşāķ ol zülf-i śanem miŝāl

Çeşm-i YaǾķūb Ǿazįzān ĥasretünden dökdi ķan (71a, 14) 2.3.1.5.22. Hz. Yûsuf

Hz. Yûsuf, Divan edebiyatında güzellik timsali olarak anılmasının yanısıra, kardeşleri tarafından kuyuya atılması, bir köle olarak Mısır’da satılması, Zelihâ’nın kendisine âşık olması, uğradığı iftirâ sebebiyle zindana atılması, rüyâ yorumlaması, Mısır’a hükümdar olması, gömleğini babası Ya‘kûb’a gönderince babasının gözlerinin tekrar görmeye başlaması vb. kıssalar vesilesiyle anılır.²³³

Eserde Hz. Yûsuf, daha çok güzelliği dolayısıyla anılmıştır. Onun güzelliğine yalnızca insanlar değil ay ve güneş de hayrandır:

Ĥüsn-i Yūsuf ĥaķķı çün Kenǿāndur

K’ay u güneş ĥüsninüñ ħayranıdur (78b, 2)

Divan edebiyatında genellikle babası Hz. Ya‘kûb ile birlikte anılan Hz. Yûsuf, Süleymân-nâmede de babasıyla birlikte anılmıştır. Aşağıdaki örnekte Hz. Yûsuf güzelliğiyle, Hz. Ya‘kûb ise Hz. Yûsuf’tan ayrı düşmesi sebebiyle yaşadığı hüzün dolayısıyla ele alınmıştır:

Źāt-ı Śāliĥ derd-i Eyyūb ĥaķķı çün

Ĥüsn-i Yūsuf ĥüzn-i YaǾķūb ĥaķķı çün (42b, 6)

Hz. Yûsuf, yalnızca güzellik timsali değil aynı zamanda doğruluğun ve nâmusun da timsalidir. Mısır azizinin karısı Hz. Yûsuf’tan aşkına karşılık bulamayınca ona iftirâ atar.²³⁴ Aşağıdaki örnekte hem Hz. Yûsuf’un uğradığı iftirâya hem de rüyâ yorumlaması kıssalarına telmih vardır:

Yūsufuñ śıdķı ve rūyāsı ĥaķı

Çekdügi bühtān bālāsı ĥaķı [65b, 16) 2.3.1.5.23. Hz. Yûşâ bin Nûn

233 Pala, a.g.e., s. 483-484.

Hz. Yûşa b. Nûn, Hz. Mûsâ’nın vefatından sonra İsrâiloğullarına peygamberlik yapmıştır. O da, tıpkı Hz. Mûsâ gibi “İsrâiloğullarını, Tevrat hükümlerine göre yirmi dokuz ya da yirmi yedi yıl idare etmiştir.”²³⁵ Yûşa b. Nûn “Yahûdi kutsal kitabında hem askerî bir lider hem de peygamber olarak takdim edilir.”²³⁶ Süleyman-nâme’de Hz. Yûşa b. Nûn, din için yaptığı gazâ dolayısıyla anılmıştır:

YūşaǾ ibn Nūn içün çekdi Ǿalem

Çoķ ġazā ķıldı görüp derd ü elem (65b, 18)

YūşaǾ ibnü Nūn içün ki itdi ġazā Tįġ śalup kāfire ķıldı cezā (78b, 4) 2.3.1.5.24. Hz. Süleymân

Hz. Dâvûd’un oğlu olan Hz. Süleymân, babasının ölümünden sonra hem peygamberlik hem padişahlık yapmıştır. Hz. Süleymân, babası Hz. Dâvûd’a göre padişahlık ve kadılıkta öndeyken Hz. Dâvûd, ibâdette daha ilerideydi. Hz. Dâvûd, Hz. Süleymân daha on bir yaşında bir çocuk olmasına rağmen akıl ve ilim sâhibi olmasından dolayı onunla pek çok konuda istişârede bulunmuştur. ²³⁷

Hz. Süleymân, yaşamı boyunca mütevâzı biri olup her dâim Allah’a ibâdet etmiştir.

Bütün cihâna hükmeden peygamber, eşsiz bir güce ve saltanata, sınırsız bir zenginliğe sâhip olmasına rağmen geçimini ördüğü sepetler sayesinde sağlamıştır, kazandığı parayla un alıp, ekmek pişirip akşam iftârını onunla açmıştır.²³⁸

Hz. Süleymân, Kur’ân-ı Kerîm’de²³⁹ kendisine vahiy gelmiş peygamber olarak anılırken Tevrat’ta ise peygamber değil, bir padişah olarak anılmıştır.²⁴⁰ O, olağanüstü bir güce ve saltanata sâhip olmuş bir peygamberdir. Kuşlarla konuşması; insanlara, cinlere, devlere, yabanî hayvanlara, kuşlara ve rüzgâra hükmetmesi gibi mûcizeleri söz konusudur. Onun bu mûcizelere sâhip olması Allah’a ettiği bir duâ²⁴¹ sonucu gerçekleşmiştir. Allah’a duâ eden Hz. Süleymân, Allah’tan kendisine başka kimseye

235 Köksal, a.g.e., s. 122.

236 Ömer Faruk Harman, “Yûşa” DİA, XLIV. Cilt, 2013, s. 44.

237 Köksal, a.g.e., s. 206-207.

238 Tökel, a.g.e., s. 235.

239 Bk. Kurʼân-ı Kerîm, Nisâ sûresi, 4/163. âyet.

240 Metin And, Minyatürlerle Osmanlı-İslâm Mitologyası, 5. bs.,Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2015, s. 174.

241 Bk. Kur’ân-ı Kerîm, Sâd sûresi, 35-38. âyetler.

uygun olmayan eşsiz vasıflar vermesini dilemiştir. Duâsı kabul edilen Hz. Süleymân’a yukarıda saydığımız mûcizeler verilmiştir.²⁴² Hz. Süleymân’la ilgili birçok kıssa vardır. Hâtem, karınca, Belkıs ve Hüdhüd bu kıssaların başında gelmektedir.²⁴³ Bu

uygun olmayan eşsiz vasıflar vermesini dilemiştir. Duâsı kabul edilen Hz. Süleymân’a yukarıda saydığımız mûcizeler verilmiştir.²⁴² Hz. Süleymân’la ilgili birçok kıssa vardır. Hâtem, karınca, Belkıs ve Hüdhüd bu kıssaların başında gelmektedir.²⁴³ Bu

Belgede Firdevsî-i Rûmî Süleymân-nâme-i Kebîr – 61-62. ciltler inceleme – metin (sayfa 87-0)