Rus İhtilallerinin Batum’daki Yansımaları

Kafkasya‟da Bakû ve Tiflis‟ten sonra üçüncü büyük sanayi merkezi olan Batum‟da, Rusya‟daki ilk büyük gösteri olan 1902 olaylarından beri, ihtilal hareketleri meydana gelmekteydi. Maverâ-yı Kafkasya‟nın diğer bölgelerinde olduğu gibi Batum‟da da Menşevikler ön plana çıkmaktaydı (Kazemzadeh, 1951:37). Fakat Bolşevik organizasyonları Kafkasya‟nın diğer yerlerine göre Bakû‟deki kadar olmasa da güçlüydüler. Nitekim Burevestnik (Rusça), Working Truth (Gürcüce) ve Work and

Soldiers (Ermenice) isimli gazeteler, şehirde Bolşevik yayın organları olarak faaliyet

göstermekteydiler (Badjelidze, 1973:147). Şubat İhtilali meydana geldiğinde, Kafkasya Genel Valisi Grandük Nikola Nikolayeviç‟in yardımcısı General Prens Orlov, ihtilalden iki gün sonra 14 Mart 1917 tarihinde Batum Askeri Valisi Romanovski Romankov‟a bir telgraf göndererek, Kafkasya‟da herhangi bir kargaşanın çıkmasını önlemek için hazırlık yapması gerektiğini belirtmiş ve halkın ihtilalcilere katılmasını önlemesini söylemişti (BPSVADM, belge no: 1, s. 31). Fakat Kafkasya Genel Valiliği gibi Batum Askeri Valiliği de çok kısa bir süre sonra ilga edilmişti.

İhtilal sonrası Petrograd‟da kurulan Geçici Hükümet, Kafkasya Genel Valiliği‟nin yerine Kafkasya‟yı idare etmesi için Ozakom‟u kurmuş, fakat buna rağmen çeşitli şehirlerde İşçi ve Asker Sovyetleri de kurulmuştu. Batum‟da da Batum İşçi ve Asker Temsilcileri Sovyeti kurulmuştu (BPSVADM, belge no: 4, s. 34). Bunun yanında daha sonra Batum Asker Temsilcileri Sovyeti de oluşturulmuştu (BPSVADM, belge no: 19, s. 56). Ayrıca, ilga edilen Batum Askeri Valiliği‟nin yerine 1917 Nisan ayı içerisinde şehirdeki işleyişi devam ettirmek için valiliğin görevini ifa edecek Şehir Yürütme Komitesi teşekkül edilmiştir. Bu komite 26 Mayıs‟ta Bölgesel Yürütme Komitesi kurulana kadar devam etmiştir (Badjelidze, 1973:148).

İhtilal sonrası her şehirde olduğu gibi Batum‟da da Sosyalist Partiler faaliyetlerini artırmışlar yeni birlikler vücuda getirmeye çalışmışlar, toplantılar ve kongreler düzenlemişlerdir.

Petrograd Geçici Hükümeti savaşa devam etme kararı verdiğinde, Batum‟da Deniz ve Gemici Sendikaları toplantılar düzenleyerek, bireysel olarak ihtilalin düşmanlarına karşı bir şey yapamayacaklarını fakat birleştiklerinde çok şeyler yapabileceklerini dile getirmişlerdi. Batum Sovyeti de “Geçici Hükümet”in desteğinin alınması gerektiğini ilan etmişti (BPSVADM, belge no: 6, s. 36-37). Batum‟daki Sosyal Demokrat oluşumların Petrograd‟daki Geçici Hükümeti desteklediği açıkça görülmektedir. Bu da şehirde Menşeviklerin daha güçlü olduğuna işaret etmektedir.

Bolşeviklerin lideri Lenin meşhur “Nisan Tezleri” ile Menşeviklerden ayrı politika takip edilmesini istemesi üzerine, Batum‟da da Bolşevikler kendi yollarını çizmişler ve organizasyonlarını buna göre şekillendirmişlerdi. 1917 Mayıs ayında Sosyalistlerin yaptığı toplantılarda bu ayırım gün yüzüne çıkmaktaydı. 31 Mayıs‟ta Sendikaların Batum Merkez Bürosu kurulmuş ve yapılan seçimlerde Bolşeviklerden sadece bir kişi seçilmiş, geri kalanlar Menşevik, Sosyal Devrimciler ve diğer burjuvalardan çıkmıştır. Bolşeviklere göre, bazı sendikaların dışında Batum‟daki sendikalar ihtilalin amaçlarına uygun olarak çalışmamaktaydılar. Batum‟da Bolşeviklerin ilk kez çoğunluğu sağladığı sendika, Başkanlığını M. Kahiaki‟nin yaptığı Kasaplar Sendikası olmuştur (Badjelidze, 1973:149-150). Batum‟daki Bolşevikler, işçilerin dışında en büyük desteği askerlerden görmüştür. Bir an önce evlerine dönmek isteyen askerler Bolşeviklerin “barış” sloganlarına cevap vermişlerdir. Fakat Menşevik idare, Batum‟da tertip edilen Bolşevik toplantılara katılan 221. Alay‟dan 640 askeri tutuklamıştı (BPSVADM, belge no: 17, s. 54-55; BPSVGDM, belge no: 36, s. 42).

Batum‟da örgütlenmeye devam eden Sosyal Demokratlar, Şubat İhtilali‟nden Haziran ayına kadar Batum‟da 15 sendika kurmuşlardı. Bu sendikalar Kobuleti, Chakvi, Tsihisdziri, Mahindzheuri bölgesinde yoğunlaşmıştır. 21 Haziran tarihinde de Batum‟daki Bolşevik Organizasyonları büro olarak hizmet eden ve Bolşevik hareketin ve işçilerin haklarını koruyan bir kurul kurmuşlardır (Badjelidze, 1973:150). Diğer bir faaliyet olarak, 17 Haziran 1917‟de Sendikaların Merkez Bürosu R. Krasevich başkanlığında bir toplantı tertip etmişti. Toplantıya 14 sendikanın temsilcileri katılmıştı. Kültürel ve eğitimsel aktivitelerin tartışıldığı toplantıda, sekreterlik seçimi ve para tedavülü işleri de konuşulmuştu (BPSVADM, belge no: 18, s. 55-56).

Temmuz ayında Galiçya cephesinde başarısızlık haberleri geldiğinde Petrograd‟da Bolşevikler tarafından Lenin‟in Finlandiya‟ya kaçması ile sonuçlanan büyük eylemler gerçekleştirilmişti. Bu eylemlerin bir benzerleri de Batum‟da gerçekleştirilmiştir. 26 Temmuz 1917 tarihinde Bolşevikler, Batum‟da Aziz Meydanı‟nda büyük bir toplantı düzenlemişlerdi (Badjelidze, 1973:150). Toplantıya Sosyal Demokratlar‟ın yanında Geçici Hükümet‟in politikalarını beğenmeyen köylüler de katılmışlardı. Toplantıda Sovyetlerden destek alınmasına karar verilmiş ve toplantıdan sonra ilk önce Asker Temsilcileri Sovyeti‟ne, daha sonra da İşçi Temsilcileri Sovyeti‟ne gidilmiştir (BPSVADM, belge no: 19, s. 56). Eylemlerine devam eden Batum Sendikaları, aynı gün bir sanayi eylemi gerçekleştirmek amacıyla 150 kadar kişinin katıldığı bir toplantı tertip etmişlerdir. Toplantıda standartlara göre günlük çalışma saatinin sekiz olması; grevlerin zamanında yapılması; çalışanların haklarının en iyi bir şekilde karşılanması; Uzlaştırıcı Temsilciler Meclisi‟nin işlerinin daha itinalı bir şekilde yapılması (BPSVADM, belge no: 20, s. 56-57) gibi kararlar alınmıştı.

Bolşeviklerin Batum‟daki bu faaliyetlerine rağmen Menşevikler hâlâ güçlüydüler ve Bolşeviklere karşı önlemlerini artırmışlardı. 2 Ağustos 1917‟de Bolşeviklerin büyük çoğunluğu Menşevik idare tarafından tutuklanmış, cepheden kaçan Bolşeviklere karşı ölüm cezaları yeniden düzenlenmiş ve hükümet böylece kendi konumunu sağlamlaştırmıştı. Bu tutuklamalara rağmen Bolşeviklerin protestoları devam etmiştir (BPSVADM, belge no: 21, s. 57-58). Ağustos-Eylül 1917‟de başkent Petrograd‟da Kornilov darbe teşebbüsünde bulunduğunda, Batum‟da bu olay şiddetli bir şekilde protesto edilmişti. Kornilov‟un yenilgisinden sonra, Petrograd‟da burjuva ve Menşevikler yeni bir koalisyon kurmuşlardı. Batum İşçi ve Asker Temsilcileri Sovyeti Petrograd‟daki bu yeni hükümeti desteklediklerini açıklamışlardı. Fakat 1917 Eylül ayı sonlarında Batum İşçi ve Asker Soyyetleri ve diğer örgütler bir konferans tertiplediklerinde, Bolşevikler, Menşevikleri burjuva ile işbirlikçiliğiyle suçlamışlar ve bu işbirliğini durdurmaları konusunda zorlamışlardır (Badjelidze, 1973:151-152). Faaliyetlerine bu şekilde devam eden Batumlu Bolşevikler, Kafkasya‟daki gelişmeleri yakından takip etmek için Tiflis‟te 15 Ekim 1917‟de toplanan Bolşeviklerin ilk Maverâ-yı Kafkasya Bölgesel Kongresi‟ne1

ve 18 Ekim‟de yine Tiflis‟te toplanan Kafkasya

1

Bolşeviklerin ilk Maverâ-yı Kafkasya Bölgesel Kongresi Makharadze başkanlığında toplanmıştı. Bolşeviklerin Kafkasya‟daki lideri olan Stepan Şaumyan, işçiler ve köylülerle birlikte Bolşeviklerin

Bölgesi Rusya Sosyal Demokratları Partisi‟nin ilk toplantısına birer delege göndermişlerdir1

.

Maverâ-yı Kafkasya‟yı yönetmesi için oluşturulan Ozakom, özellikle toprak alanında başarılı bir politika izleyememişti. Maverâ-yı Kafkasya‟nın diğer bölgelerinden olduğu gibi Batum bölgesinde de Ozakom‟un bu uygulamalarına çiftçiler tepki göstermişler ve isyan etmişlerdi. Batum‟da da 1917 baharında Chakvi yakınlarında 12 köy isyan etmişti. Köylüler Kurucu Meclis‟in kurulmasını beklemeden hemen toprakların dağıtılmasını, günlük çalışma süresinin sekiz saat olmasını ve ücretlerin artırılmasını istemekteydiler. Ozakom‟un çözemediği diğer bir konu yanlış tarım uygulamaları sonunda meydana gelen iaşe problemiydi. Bahar aylarından itibaren bu problem artık kıtlık noktasına gelmişti (Badjelidze, 1973:149). Batum İaşe Komitesi Nisan ayında toplanarak savaşın neden olduğu kıtlığın Batum bölgesindeki zararları yok etmek için çaba sarf etmişti (BPSVADM, 1958, belge no: 8, s. 39). Bu çabalara rağmen iaşe sıkıntısı Ekim 1917 sonlarına doğru iyice kendisini hissettirmişti. Batum Şehir Meclisi İaşe Birimi Başkanı, 29 Ekim 1917‟de iaşe problemini çözmek için bir toplantı tertip etmişti. Başkan toplantıda, fiyatların ve satışların daha düzenli hale getirilmesi için gıda ürünleri için kartlı sistem geliştirildiğini ifade etti. Bunun yanında şehir yönetiminin gıda malzemeleri depolaması üzerinde durulmuştur (BPSVADM, belge no: 32, s. 73). Rusya‟nın diğer yerlerinde olduğu gibi Batum‟da da İhtilal sonrasında büyük fiyat değişiklikleri olmuştur. Batum‟da 1914 yılına göre 1917‟de ekmek fiyatları 3 katına çıkarken, et 6, tereyağı ise 7 katına çıkmıştı. Giyeceklerde de durum bundan farksız silahlı ayaklanma yaparak iktidarı ele geçireceklerini söylemişti. Toplantıda Menşeviklerin tekrar birleşme teklifleri kesinlikle reddedilmiş, Dumaya 4 temsilci gönderilmesine karar verilmişti. Toplantıya 8.626 üyeden 29 delege katılmıştır (BPSVADM, belge no: 27, s. 65-66).

1

Kafkasya Krai Sezda RSDRP‟nin Makharadze‟nin başkanlığı tarafından açılmıştır. Bolşeviklerin tek başına gelmesinden umut etmektedir. Liderleri Lenin‟i alkışlamışlardır. Başkan Makharadze‟nin dışında Yönetici Büro‟da şu şahıslar bulunmaktaydı: Kavtaradze, Korganov, Ivanitsky ve Shaverdov (BPSVADM, belge no: 102, s. 102-103). Bu arada, Batum‟da İşçiler ve köylülerin yanında öğrenciler de devrimci hareketlere katılmaktaydılar. 19 Ekim 1917‟de Batum Erkek Lisesi Öğrencileri Kafkas Öğretmen Birliği Konseyi‟nde kendilerinin temsil edilmesinin önlenmesi üzerine 21 Ekim‟de grev yapacaklarını duyurmuşlardır. Fakat gelen itirazlar üzerine grev 27 Ekim‟e ertelenmiştir (BPSVADM, belge no: 28, s. 67; BPSVGDM, belge no: 107, s. 110). Yine Batum‟da öğrencilerin kurduğu Genç Sosyal Demokrat örgütü 21 Ekim‟de bir toplantı gerçekleştirmişti. Toplantı sonunda Batum‟da bir sosyal demokrat organizasyon oluşturulmasına karar verilmiştir. Genç Sosyal Demokratlar, 25 Ekim 1917‟de ise bir bildiri yayınlayarak, genç sosyal demokratların eğitilmesi, hayata hazırlanması gerektiği, genç işçiler için de ayrı bir organizasyon oluşturulması zorunluluğundan bahsetmişlerdir (BPSVADM, 1958, belge no: 30, s. 72).

değildi. Bir elbisenin fiyatı yaklaşık 5 kat yükselirken, bir bot da neredeyse 10 katı artmıştı1

. Görüldüğü üzere İhtilalin etkileri kendisini iyice hissettirmekteydi.

7 Kasım‟da Petrograd‟da Bolşevik darbe sonucu iktidar Bolşeviklerin eline geçmişti. Daha önce bahsedildiği üzere, Kafkasya‟da Bolşeviklerin dışındaki bütün organizasyonlar Bolşevik iktidarına tepkilerini iletmişlerdi. Batum‟da ise 7 Kasım 1917‟de Batum Bolşevik Rusya Sosyal Demokrat Partisi genel toplantısı yapılarak Bolşevik iktidarı oybirliği ile kabul edilmişti. Toplantıda ayrıca Petrograd İşçi ve Asker Temsilcileri Sovyeti‟nin Kerensky hükümetine karşı mücadelesini destekleme, kapitalistlere karşı demokrasiyi savunma konusunda karar alınmış ve Bolşeviklerin programı benimsenmişti. Toplantı “barış, ekmek, toprak” sloganlarıyla bitmişti (BPSVADM, belge no: 33, s. 74; BPSVGDM, belge no: 122, s. 123). Parti daha sonra, Bolşevik iktidarına tebrik göndermiş ve tam sadakatlerini bildirmişti (Badjelidze, 1973:152). Ayrıca, Batum‟da Bolşevik Partisi üyesi 1.500 işçi ve köylünün katıldığı büyük bir toplantı düzenlenmiş ve oybirliğiyle Acaristan‟da Sovyet iktidarı için savaşma, Keresnky Hükümeti‟ne karşı yapılan Ekim Devrimini destekleme kararı alınmıştı. Toplantıya katılanlar memleketin açlık, kıtlık gibi kötü durumundan sadece Sovyetlerin kurtarabileceğini de belirtmişlerdi (BPSVADM, belge no: 42, s. 81-82; BPSVGDM, belge no: 148, s. 141).

1

Batum‟daki ürünlerin 1914 ve 1917 yıllarındaki fiyat değişimi: Yiyecekler:

1914 1917 Ekmek 4 kopek 13 kopek Et 15 kopek 80 kopek Lahana 2,5 kopek 20 kopek Krupa 5 kopek 40 kopek Patates 1,5 kopek 15 kopek Tereyağı 20 kopek 150 kopek Makarna 10 kopek 40 kopek Şeker 16 kopek 29 kopek Gazyağı 1,5 kopek 6 kopek Çay 200 kopek 460 kopek Giysiler:

1914 1917 Bot 6 ruble 50 ruble Elbise 18 ruble 100 ruble Gömlek 1,20 ruble. 6 ruble Çorap 25 k. 1,20 ruble Kapağı 1,10 ruble 7 ruble (BPSVADM, belge no: 15, s. 50).

Batum‟daki Bolşevikler bu şekilde faaliyetlerine devam ederlerken, Tiflis ise Bolşevik hükümetini tanımadığını açıklamış ve bağımsızlıklarını sağlamak için 3 Aralık 1917‟de Noy Jordanya‟nın başkanlığında Gürcü Milli Meclisi toplamıştı. Meclise seçilen 67 kişilik Yüksek Konsey‟e 3 Müslüman Gürcü de katılmıştı. Hıristiyan Gürcüler, Müslümanları kendi hareketlerine katmak için çok çaba harcamışlardı. Gürcü Milli Meclisi‟nin 24 Aralık‟taki toplantısında, kurulması düşünülen Gürcistan Millî Devleti içerisinde Batum yerel başkent olmak üzere Acaristan‟a geniş bir özerklik teklif edilmiştir. Bu özerk yapıda Müslümanlar okullarını, kooperatif topluluklarını, memurlarını ve dinî kurumlarını kendileri serbestçe kontrol edebileceklerdi1

. Bu şekilde Müslüman Acaristan bölgesi için Gürcistan‟ın içinde geniş muhtariyet fikirler doğmuştu. Fakat ileride daha detaylı inceleneceği üzere Acara halkı oyunu Türkiye lehinde kullanacaktı.

Bolşevik ihtilalinden sonra Rusya‟da iç savaş çıkmış ve dolayısıyla ülkedeki en büyük problemlerden birisi asayiş meselesi olmuştur. Bu kargaşa ve anarşiden Batum da nasibini almıştı. Bunun üzerine, Batum‟da 15 Kasım 1917‟de yerel partilerin ve demokratik organizasyonların katıldığı bir toplantı yapılarak devrimci bir koalisyon kurulmasına, asker işçi ve köylü temsilcilerinden bir Kamu Güvenliği Komitesi oluşturularak, iç savaşın Batum‟a girmesinin önlenmesine ve güvenliğin muhafazasına karar verilmişti. Komite, etkili bir otorite kurması için asker, işçi ve köylü temsilcilerinden oluşturulmuştu. Komite‟nin diğer bir görevi güvenli haberlerin alınmasını sağlayarak, toplumu kışkırtacak provakatif eylemlerin önüne geçmekti2

. Bu önlemlere rağmen Batum‟da güpegündüz cinayet, hırsızlık ve yağma olayları devam etmişti. Şehirde polisler suçlara karşı bir şey yapamamaktaydılar. Bunun nedeni polislerin çok iyi donanımlı olmamalarıydı. Halkın etkin bir şekilde güvenliğinin sağlanması için Batum Şehir Meclisi bir rapor yayınlamıştı. Yağmanın nedenini “bilinçlerin yozlaşması ile halkın teröre meyilli hale gelmesine” bağlayan raporda güvenliğin sağlanması için şu önlemlerin alınması önerilmekteydi: 1- Şehrin en azından, Tiflis, Petrograd, St. Michael, Marine, Dondukov-Korsakov caddeleri ve Türk marketleri gibi gerekli yerlerinin aydınlatılması; 2- Hırsızlarla kararlı bir şekilde

1

NA, CAB, 24/45, Weekly Report on Turkey and Other Moslem Countries (12 Mart 1918).

2

Kamu Güveliği Komitesi, A. Malkhaz, I. Dvoretsky, A. Bulgakov, G. Andjaparidze, K. Gogoladze, S. Ganshin, A. Levin, O. Marunyan ve N. Kipiani gibi kişilerden oluşmaktaydı (BPSVADM, belge no: 40, s. 79-80).

savaşılması ve her bir mahallede sabaha kadar bekleyen bekçiler bulundurulması; 3. Polisin daha etkin olması sağlanması için suçla ilgilenen bir büronun kurulması ve başkan, 3 yardımcı ve 8 ajanın bu büroda göreve atanmasının sağlanması; 4. Şehrin tamamında geceleri de devriye gezecek bir Gürcü müfrezesi hazırlanması; 5. Hiçbir ayırım gözetilmeksizin bütün suçluların yakalanarak şehir dışına çıkarılması gereklidir (BPSVADM, belge no: 52, s. 96-98). Batum‟daki idareciler bu gibi önlemlerle şehrin asayiş sorununu çözmek istemiştir.

İhtilallerle birlikte Rusya‟nın asayiş meselesinden sonra karşılaştığı en büyük problem kıtlık olmuştur (Wall Street Journal, November/Aralık 28, 1917, s. 9). Batum‟da da kıtlık meselesi baş göstermiş ve meseleyi çözmek için 5 Aralık 1917‟de Batum Şehir Meclisi‟nde bir toplantı yapılmıştı. Meclis üyesi Sogorov, şehirdeki kıtlık meselesi üzerine çarpıcı açıklamalarda bulunmuştur. Bölgesel İaşe Meclisi Başkanı Agnievym‟in teklifi ile günlük insan başına ekmek oranının ½ ruble düşürülmesi kararlaştırılmış ve bu karar ilgililere tebliğ edilmiştir. Fakat fırıncılar bu kararı beğenmemişler ve gizli bir grev kararı almışlardır. Çünkü şehirde sadece 58 fırın vardı ve bu da büyük kuyrukların oluşmasına neden olabilirdi. Buna önlem olarak, hâlihazırdaki değirmenlere ek olarak Bertman ve Karpovskogo‟ya yeni değirmenler kurulması düşünülmüştü. Meclis ayrıca Kuzey Kafkasya‟dan da un istemişti. Bu unun iki hafta içerisinde gelmesi beklenmektedir (BPSVADM, belge no: 47, s. 90-91).

1917 Rus İhtilallerinden sonra, Batum; Petrograd ve Tiflis‟teki olayların etkisi altında kalmıştı. Bunun yanında İhtilallerin getirdiği asayiş, iktisadî ve iaşe meselelerine etkili bir çözüm bulunamamıştı. Bu problemler ileriki aşamalarda Türk, İngiliz ve Gürcü idarelerinde de görülecekti.