Batum İçin Gürcü ve Türk Hazırlıkları

2.1.4.1. Gürcülerin Müdafaa Hazırlıkları

Türklerin Batum‟u alma konusundaki kararlılıklarını gören Gürcüler, Tiflis civarındaki Gürcü birliklerini peyderpey Batum havalisine sevk ederek Batum‟daki tahkimatı güçlendirmeye başlamışlardı. Batum ve civarındaki Gürcü askerlerin miktarı 23 Mart 1918‟de 4.000 iken, 26 Mart‟ta 5.000‟e çıkmıştı (Kafkas Cephesi, c. II/2, 1993:471, 474). Bu birliklerin yeterli olmadığını düşünen Gürcülerin tahakkümündeki Maverâ-yı Kafkasya hükümeti, 4 Nisan 1918‟de seferberlik ilan etmişti (The Washington Post, April/Nisan 3, 1918, s. 1; Badjelidze, 1973:154-155). Seferberlik sonucunda, Batum‟daki Gürcü birliklerinin sayısı 10.000-12.000 civarına ulaşmıştı (Kadişev, 1960:50; Kafkas Cephesi, c. II/2, 1993:484). Fakat bunların sadece 5.000‟i düzenli olup, kalanı gönüllü birlikleriydi. Gürcülerin dışında Batum‟da Rum ve Ermenilerden kurulan birer tabur ile üniversite öğrencilerinden meydana getirilen 800 mevcutlu bir tabur bulunmaktaydı. Gürcülerin ayrıca 800 kişilik bir süvari birliği vardı. Bu kuvvetlerin yanında Batum‟da Bolşevik tehlikesi nedeniyle Rusya‟ya dönemeyen ve kale hizmetinde kullanılan birkaç Rus subayı ile 500 Rus eri vardı. Batum‟daki düzenli birliklerin yeterli olmadığını düşünen Gürcüler1, Kütayis ve Ozurgeti‟den yeni birlikler getirmeye çalışmaktaydılar. Bu hazırlıklar sonucunda Batum‟da dört alaylı bir Gürcistan tümeni kurulmuştu. Bu tümendeki alaylar dörder taburlu, taburlar dörder bölüklü ve bölükler ise 150 mevcutluydu (Kafkas Cephesi, c. II/2, 1993:485). Buna göre taburlar 600, alaylar 2400, Gürcistan tümeni ise 9.600 askerden oluşmaktaydı. Bu çalışmalarla

1

Batum‟daki Rus Generali Liyahof, 20.000 kadar Kazak askeri getirmek maksadı ile Tiflis‟e gitmiş fakat Maverâ-yı Kafkas hükümeti buna izin vermemişti (Kafkas Cephesi, c. II/2, 1993:485).

Gürcüler, Batum‟daki düzenli birliklerin sayısını 5.000‟den 10.000‟e kadar çıkardıkları görülmektedir.

Batum, Ruslar tarafından 1878‟den sonra en yeni askeri teknoloji kullanılarak mükemmel bir askeri üs haline getirilmişti. Ayrıca Batum‟un savunmaya oldukça müsait bir coğrafî konumu vardı1

. Karadan Batum‟a ulaşılabilecek, Çoruh vadisi ve Çürüksu‟ya doğru oldukça iyi tahkimat yapılmıştı. Kale tahkimatının dışında Batum ve etrafında sekiz adet güçlü tabya inşa edilmişti. Denizden gelebilecek saldırılara karşı da sahilde oldukça güçlü tabyalar mevcuttu. Sahil tabyaları üç tane olup bulundukları yerde bütün bir daireyi dönebilen toplara sahipti. Yani güneyden gelebilecek taarruzlara karşı karadaki tabyaları müdafaa edebilecek vaziyette idi. Karadaki tabyalar ise beş tane olup, en yeni sistem sahra istihkâmatına göre inşa edilmişti (Tanin, 2 Haziran 1334/1918, n. 3405). Bu tabyalar ayrıca beş sıra tel örgü engelleri ile çevrilmiş (Tanin, 24 Mayıs 1334/1918, n. 3396, s. 1) ve hepsi denize karşı da ateş edebilecek durumdaydılar (Kafkas Cephesi, c. II/2, 1993:484). Tabyalarda 28 cmlik² ve 30 cmlik toplar vardı. Bu tabyalarının en önemlisi en uzun menzilli toplar bulunduğu Çernomonski tabyasıydı (Kafkas Cephesi, c. II/2, 1993:484). Diğer önemli bir tabya ise Mahmudiye tabyasıydı³. Kale tahkimatı da dahil olmak üzere Batum‟daki toplam topların miktarı 100 civarındaydı (Kadişev, 1960:50). Bunun dışında 88 makineli tüfek de mevcuttu (Kafkas

Cephesi, c. II/2, 1993:485).

Batum‟daki Gürcü yetkilileri deniz gücünü artırmak için, Batum limanında bulunan Bolşevik Rus gemilerine el koymuşlardı (The Washington Post, April/Nisan 3, 1918, s. 1; The Manchester Guardian, April/Nisan 3, 1918, s. 5)⁴. Kara ve deniz gücünün

1

Batum dağları dik sarp ve hücum istikametleri yönünden mahrumdu. Bundan başka dağlar arasında gayet derin vadiler vardı (Tanin, 24 Mayıs 1334/1918, n. 3396, s. 1).

2

28 cmlik toplar Japonya‟dan getirilmiştir (Tanin, 24 Mayıs 1334/1918, n. 3396, s. 1).

3

Mahmudiye tabyası, Batum‟un 5 km kadar güneydoğusundaki hâkim bir tepenin üzerine inşa edilmişti. Tabyaya giden şose yolun değişik yerlerinde cebel topları vardı. Tepenin yukarısında bir beton çember duvar asıl tabyayı meydana getirmekteydi. Bu beton çember mitralyöz tüfeği ateşi altında yakın taarruzları dağıtmak için kullanılmaktaydı. Aynı dairenin içinde tabyayı müdafaa ve civardaki dağları tehdit veya himaye eden toplar vardı. Bütün tahkimatın ön tarafı birkaç sıra tel örgü ile çevrilmişti. Tabyanın zirvesinde gözetleme ve ikamet mevkii vazifesini görebilecek bir bina bulunmaktaydı (Tanin, 2 Haziran 1334/1918, n. 3405).

4

Aslında vazifesi Türklerin saldırılarına karşı Batum‟u korumak olan bu gemilerin (The Manchester Guardian, April/Nisan 5, 1918, s. 4), Gürcüler tarafından el konulmasının nedeni, Brest-Litovsk Antlaşması gereğince Sovyet Rusya‟nın silahsızlanma kararının neticesinde, Trabzon‟a Maverâ-yı Kafkas barış delegelerini taşıyan Kral Karl gemisinin Trabzon‟dan Batum‟a geri dönmesi ve Sivastapol‟a gitmeye karar vermesiyle, limanda bekleyen diğer Rus gemilerinin de Kral Karl ile birlikte hareket etmeleriydi (DMZG, belge no:88, s. 189; BPSVADM, belge no: 63, s. 112; BPSVGDM, belge

dışında Batum‟daki Gürcülerin hava kuvvetleri ikisi deniz uçağı olmak üzere altı uçaktan ibaretti. Gürcü hükümeti ayrıca, memurlarla subay ailelerinin Batum‟dan içerilere gönderilmesini emretmiştir. Gürcülerin yaptıkları diğer bir tedbir de, Batum‟un Türklerin eline geçme ihtimaline karşılık şimdilik işe yaramayacak bütün malzemenin Tiflis ile Kütayis taraflarına gönderilmesiydi. Müslümanlar ise Türk ordusuna yardım etmemeleri için sıkı gözetim altına alınmışlardı (Kafkas Cephesi, c. II/2, 1993:484-485). Batum böylece kara, deniz ve hava kuvvetleriyle Türklerin saldırısına karşı hazır bir vaziyete getirilmişti.

2.1.4.2. Türklerin Taarruz Hazırlıkları

Gürcülerin, Batum‟u Türklere karşı savunmak için yaptıkları yoğun faaliyetleri yakından takip eden III. Ordu Kumandanı Vehib Paşa, Gürcülerin hazırlıklarını tamamlamadan önce Batum‟un işgal edilmesini uygun görmüştü. Bu nedenle 10. Kafkas Fırkası ve diğer birlikler gelmeden evvel sadece 37. Kafkas Fırkası‟nın ani bir hücumuyla Batum‟un işgalinin mümkün olup olmadığını, 23 Mart 1918‟de II. Kafkas Kolordusu Kumandanı Yakup Şevki Paşa‟dan1

sormuştu. Yakup Şevki Paşa ise 37. Kafkas Fırkası‟nın moral gücünün yüksek olduğunu ve yapılan son hareketlerle Gürcülerin moral güçlerinin zayıfladığına işaret ederek, Vehib Paşa‟ya olumlu yanıt vermişti2

.

Yakup Şevki Paşa, sadece 37. Kafkas Fırkası‟yla Batum‟un alınabileceğini söylese de, daha detaylı yapılan istihbarat çalışmaları neticesinde, Batum‟daki Gürcü birliklerinin no: 235, s. 235-236). Gürcü birlikleri gemilerin Batum‟dan ayrılmalarına engel olmak için, 18 Mart günü sabahleyin saat 6.00‟da harekete geçmişler ve limanda bekleyen bu gemileri kuşatmışlardı. Saat 9.00‟da, kaçmayı başaran bir torpidonun dışındaki bütün Rus gemileri Gürcülerin eline geçmişti. Gürcüler 300 esir, Kral Karl gemisi, bir torpido bot, birçok ateşli jet ve bot ile birçok mühimmat ele geçirmişlerdi. Fakat bu gemilere gemici ve topçu subayı gerekliydi. Bunun için N. Ramişvili, E. Gegeçkori‟den Batum‟a gemici ve en az 30 topçu subayı göndermesini istemişti (BPSVADM, belge no: 63, s. 112; BPSVGDM, belge no: 235, s. 235-236). Fakat Menşeviklerin Batum‟daki Bolşevik gemilerine el koyması, Bolşevik hükümetinin çok büyük tepkisini çekmiş ve Bolşevikler Maverâ-yı Kafkas hükümetini protesto etmişti (DMZG, belge no: 89, s. 189-190). Sonunda Maverâ-yı Kafkas hükümeti, ele geçirilen Rus gemilerinin gitmekte serbest olduklarını, kalanların ise büyük bir mükafatla ödüllendireceklerini belirterek (DMZG, belge no:88, s. 189) donanma gücünü muhafaza etmeye çalışmıştı. Maverâ-yı Kafkasya Meclisi Batum‟un savunulması için büyük yetki verdiği Ramişvili‟yi Batum‟a göndermişti (Kavkaz, Mart 25 (7 Nisan), 1918, n. 68, s. 2).

1

O zaman henüz Grup Kumandanlığı kurulmamıştı.

2

Yakup Şevki Paşa bu işin gerçekleştirilebilmesi için 37. Kafkas Fırkası‟na 10-15 günlük erzak ile birlikte, birliklerin beraberinde taşıdığı cephaneyi artırmak için fırkaya nakil araçlarının verilmesi gerektiğini de belirtmişti (Kafkas Cephesi, c. II/2, 1993:471).

mevcudunun 10.000‟i geçtiği haberi alındığından, Türklerin Batum‟a taarruz için daha ciddi hazırlıklar yapması gerekli olduğu anlaşılmıştı. Daha önce belirtildiği gibi III. Ordu teşkilatı yeniden yapılandırıldı. Yakup Şevki Paşa kumandasında Grup Kumandanlığı kuruldu ve Batum‟u zapt etme görevi bu kumandanlığa bağlı VI. Kolordu‟ya verildi. VI. Kolordu, 37. Kafkas Fırkası, 10. Kafkas Fırkası ve 3. Kafkas Fırkası‟ndan meydana gelecekti. Yani Batum‟a sadece 37. Kafkas Fırkası ile değil diğer fırkaların da desteği alınarak taarruz edilecekti. Fakat 10. Kafkas Fırkası Romanya‟dan gelmek üzere henüz yoldaydı ve 3. Kafkas Fırkası ise daha yeni teşekkül ediliyordu. III. Ordu, Türk ileri harekâtını daha iyi kumanda edebilmek için, ilk önce karargâhını 30 Mart 1918‟de Erzurum‟a taşımıştı (Çakmak, 1936:268). Romanya‟dan gelerek Giresun‟a çıkan 123. Alay, Arhavi‟ye kadar gelmiş ve alayın buradan Binbaşı Hüseyin Avni Bey‟in komutasında iki makineli tüfek ve bir dağ topu takımı ile Ardahan‟a gönderilmesi düşünülmüştü. 123. Alay‟ın vazifesi buradaki milisleri teşkilatlandırarak cephe gerisini emniyete almaktı. Acara‟da Acaralı gönüllülerden oluşturulması tasarlanan Halit Bey kumandasındaki 3. Kafkas Fırkası ise henüz teşkilatını tamamlayamamıştı. 31 Mart 1918‟e kadar Hopa‟da kalan Halit Bey, 7. ve 8. Alayların ve fırka karargâhının kuruluşunu yapmış, fakat yeterli subay olmadığı için 11. Alay‟ı henüz kuramamıştı. Fırka‟da makineli tüfek, top, ulaştırma araçları ile muhabere malzemesi bulunmamaktaydı. Halit Bey, fırkanın çekirdeğini oluşturmak üzere 1.500 kadar nizamiye eri istemişse de bu talepleri yerine getirilememişti. Halit Bey, teşkilatını tamamlamak için 1 Nisan 1918‟de Hopa‟dan ayrılmış ve 3 Nisan 1918‟de Acara‟daki Geda‟ya gelmişti. Bu arada, 10. Kafkas Fırkası‟nın ise hareketini çabuklaştırması istenerek fırkaya 8 Nisan 1918‟de Hopa‟da bulunması emri verilmişti.

Gürcülerin savaş gemileri olduğunu öğrenen Vehib Paşa, bu harekâtın deniz kuvvetlerinden bir filo ile desteklenmesini, Başkumandanlık Vekâletinden istemişti. Enver Paşa ise Vehib Paşa‟ya gönderdiği cevapta herhangi bir deniz kuvvetinin gönderilemeyeceğini bildirmişti. Batum taarruzunda bulunacak Türk birliklerinin deniz gücünden yoksun olması harekât planında değişikliğe neden olacaktı (Kafkas Cephesi, c. II/2, 1993:477, 482-483, 486). Batum harekâtından sorumlu VI. Kolordunun karargâhı Romanya‟dan gelinceye kadar bu kolorduya 37. Kafkas Fırkası Kumandanı Miralay Kazım Bey kumanda edecekti. Bu nedenle 10. Kafkas Fırkası, 37. Kafkas

Fırkası Kumandanı‟nın emrine verilmişti. 37. Kafkas ve 10. Kafkas Fırkası‟nın toplam mevcudu 7.000 civarındaydı. 3. Kafkas Fırkası ise 420‟si nizamiye eri olmak üzere yaklaşık 3.000 civarındaydı (Kafkas Cephesi, c. II/2, 1993:485-486). Bu şekilde toplam 10.000 kişi toplayan 6. Kolordu birlikleri artık Batum‟u zapt edebilecek mevcuda ulaşmıştı1

.