ROMA’DA ASKLEPIOS KÜLTÜ

Asklepios’un yükseliş çağı olan MÖ 323-MÖ 33 yılları arasında süren Hellenistik Dönem ve sonrasında Roma dini orijinal olmaktan uzaktı. Topraklarına kattığı çevrelerin dini geleneklerinden oluşan kozmopolit bir yapıya sahipti. Bu nedenle imparatorluğun zirvesinde ele geçirilen bölgelerdeki dini uygulamalar ve kültler bazen aynen bazen de değişerek Roma’ya gelmiş ve yeniden yorumlanmıştır.349

Örneğin; kökeni Pers geleneğine dayanan “Mithra Kültü” 350 ve aslı kadim Eski Mısır topraklarında yer alan tanrıça “İsis Kültü” zaman içerisinde Roma’ya gitmiştir.

346 Hamilton, a.g.e, s. 9.

347 Paus., III. 26. 1.; Gil Renberg, Where Dreams May Come: Incubation Sanctuaries in the

Greco-Roman World, Brill, Leiden, 2017, s. 316.

348 Haydar Akın, “Asklepios Kültü ve Tanrısal Şifa-The Myth Of Asclepius And Divine Healing”, s. 4.

349 Patacı, a.g.e., s. 174.

350Mitra Kültü, Pers’ten gelmekte olup Roma’ya sonradan girmiştir. Mithra, barışı sağlayan bir tanrıdır ve güneşle de ilişkilendirilmektedir. Özellikle lejyonerlerin benimsediği kültün 25 Aralık Sol İnvictus gibi bazı bayramları Hristiyanlığa da geçmiş ve Zerdüştlükte Ahura Mazda’ya dönüşmüştür. Bonnefoy,

Grek panteonundaki pek çok tanrı ve tanrıça farklı isimlerle Roma’da kabul görmüştür.351

Yine kökeni Eski Mısır’a dayanan Osiris Kültü’nün değişmiş bir şekli olarak Serapis kültü üzerinden Romalılaşmıştır. İlginç olan hikmet ve verimlilik tanrılarının senkretik bir yorumu olduğu düşünülen Serapis’in özelliklerinden birisi de hastalıkları rüya ile iyileştirmesidir ki; bu özelliğin kaynağı da Asklepios’tur.352

Serapis Asklepios’a olan benzerliği sayesinde Eski Mısır’da farklı bölgelerde Asklepios ile beraber tapınım gören bir tanrı haline gelmiştir. Sarapieionlar içerisinde Asklepios heykelleri ya da Asklepieionlarda Sarapis kültlerine rastalnması bunun bir örneğidir. Bu iki tanrının da özelliği inkübasyon kültlerine sahip olmalarıdır. 353

Ayrıca Asklepios’un Romalılar tarafından tapımının sürdürüldüğü zaman diliminde Serapis adına inşa edilen Serapiumların var olması ve bu kültün Hıristiyanlığın yayıldığı zamana kadar devam etmesidir. Açıkçası bu durum Roma dininin kapsayıcı yapısı ile yorumlanmaktadır. Roma dininin Yahudilik ve Hıristiyanlık gibi doğruluk iddiası yoktur; yerine, sosyal bir işlev yürütmüştür. Roma gibi kozmopolit bir devlette dinlerin toplumu bir arada tutmak gibi bir işlevi her zaman söz konusu olmuştur.354

Epidauros Kentinden başlayıp Roma’ya kadar yayılmasına rağmen Asklepios Kültü de birtakım değişikliklere uğramıştır. Eski Yunan’da Delphi kâhinleri Asklepios kültlerinin kuruluşunu ve geçerliliğini onaylayan bir kurumken Roma’da bu özellik ortadan kalkmıştır. Helenistik Dönem kralları kadar Roma imparatorları kült konusunda bu kâhinlere danışmamışlardır.355

Roma’nın ilk dönemlerinde Asklepios Kültüne dair bilgi yok denecek kadar azdır. MÖ 510-MÖ 27 yılları arasında süren Roma Cumhuriyet Dönemi’nde ise; Asklepios Kültünden pek bahsedilmemiş olup kaynakların çoğu Doğu’daki Eski Yunan kentlerinden gelmektedir. Bu dönemde İtalya’da sadece bilinen 3 adet tapınak

351 Patacı, a.g.e, ss. 170-176.

352 a.g.e, ss. 170-176.

353 Gilberg, a.g.e., 2017, ss. 344-347.

354 Patacı, a.g.e, ss. 170-176.

355 Ghislaine van der Ploeg, The Impact of the Roman Empire on the Cult of Asclepius, (Ed. Olivier Hekster), Vol 30, Leiden, Boston: Brill, 2018, ss. 46-47.

bulunmaktadır. Bunlar Campania Bölgesinde, “Pompeii” “Misenum” ve “Puteoli” kentlerinde yer almaktadır.356

Doğu’da ise bu dönemde Pergamon kentinde yer alan tapınak nedeniyle Asklepios Kültü önemli görülmüştür. Ancak popularitesine henüz ulaşmamıştır. Buna neden olan durum şunlardır. Kral III. Attalos ölümünden sonra kentin yönetimini Roma’ya bırakınca Pergamon kenti MÖ 133’te Roma hâkimiyetine girmiştir.357

MS 95-165 yılları arasında yaşayan İskenderiyeli Yunan tarihçi “Appianos”un anlatımına göre; MÖ 88 yılında Mithridates, topraklarında yaşayan tüm Romalılar’ın öldürülmesini emredince tapınak gözden düşmüştür. Bu süreçte yaklaşık 80.000 Romalı katledilmiş olup yerleşik halk olan Pergamonlular tapınağa sığınanları da katletmişlerdir. 358

MÖ 87-86 yılında Romalı General Lucius Cornelius Sulla, Mithridates’i yenmiştir; ancak kentin dokunulmazlık hakkı ortadan kalkmıştır. Bunlara ek olarak MÖ 85 yılnda kölesi tarafından General Gaius Flavius Fimbras’ın öldürülmesi ve akabinde kölenin tapınakta intihar etmesiyle tapınağın kutsallığının kirletildiği düşünülmüştür. 359

Epidauros’ta başlayıp sırasıyla Eski Yunan ve de Roma topraklarına yayılan Asklepios Kültü, özellikle MS II. Yüzyılda kadar Roma dininin en önemli öğelerinden biridir. Ancak aynı yüzyıl içerisinde Roma’da bilinir olmaya başlayan başka bir inanç olan Hıristiyanlık da gelişmektedir. İmparatorluğun pek çok baskı ve kovuşturmasına rağmen Hıristiyanlık gün geçtikçe inanan sayısını artırınca bu durum pagan Romalıları kızdırmıştır. Aynı şekilde paganları da Hıristiyan yazarlar eleştirmektedir. MS III. yüzyılın sonuna doğru MS 284-305 yılları arasındaki Roma İmparatoru Diokletianus’un döneminde Hıristiyanlar Asklepios’a tapınmaya zorlanmış olup, kült adına kurban sunmayanlar ise öldürülmüştür.360

356 a.g.e., s. 63.

357 Strabon, XIV.1.38; Hüseyin Üreten, Neşredilmiş Yazıtlar Işığında Hellenistik Dönem’de Pergamon

Kenti Tanrı ve Kültler, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara, 2010, s. 33-34.

358 Appianus, Historia Romana, XII.23, akt. Edelstein, a.g.e., 1945, s. 417.

359 App., His.Rom., XII. 60, akt. Edelstein, a.g.e., 1945, s. 417.

Asklepios Kültü’nün bu denli Eski Çağ’da etkili olmasının karşısında Erken Dönem Hristiyan yazarları Asklepios’u “henüz bir bebek olan Kiliseye karşı bir tehdit” olarak düşünmüşlerdir. Bu fikre örnek olarak “Revelation”u yazan İncil yazarı Vaftizci Yahya Pergamon kentindeki sağlık merkezini “Şeytanın Makamı” olarak nitelemiştir.361