ASKLEPIEION ADAKLARI

Asklepieionlara danışmaya giden kişilerin inkübasyon sürecinde yaptığı bir takım adak türleri bulunmaktadır: 589

1. İnkübasyon öncesi hayvan adakları

2. İnkübasyon öncesi rastgele sunulan, farklı adaklar 3. Kek şeklindeki adaklar

Asklepieionlara gelen hastaların inkubasyon sürecinde Klasik ya da Helenistik Dönem’de, hayvan kurban ettiğine dair bir adak kalıntısı ya da yazılı bir tanıklık bulunmamaktadır. Ancak MÖ IV. yüzyıla ait Oropos’tan bir rölyef bir aileyi “bir domuz ve öküz” kurban ederken tasvir etmektedir.590

MS II. yüzyılda yaşamış yazar Pausanias, Oropos’taki Amphiaraos kâhinine şifalanmak için danışmaya gelenlerin önce arınarak tanrıya adaklar vermeleri gerektiğini yazmaktadır. Ayrıca Amphiaraos’a ait altarın 5 köşesi farklı tanrılara ayrılmış olup bunlara da adaklar istenmektedir. Bu isimler arasında “Zeus”, Paion sıfatıyla “Apollon”; ölümlü kahramanlar ve eşleri; tanrıça “Hestia”, “Hermes”, “Amphiaraos” ve oğlu şifacı kahraman “Amphilokhos”, “Aphrodite”,“Panakeia”, “Iaso”, “Hygieia”, “Athena Paion” ve “Pan” bulunmaktadır. Bir öküz altardaki bu tanrılara, diğeri ise “Amphiaraos” için kurban edilmektedir.591

Öküz ve domuz kurban edilmesinin sebebi konusunda farklı fikirler ortaya atılmıştır. İnkubasyon ritüeline katılan kişiye öküzün postunun, uykudayken döşek olabileceği iddia edilmiştir. Domuzun ise sadece adak amaçlı kullanıldığı düşünülmektedir.592

588 Edelstein, a.g.e., 1945, 1:296-306.

589 Ehrenheim, a.g.e., ss. 45-70.

590 Athens, National Archaeological Museum 1395.; Ehrenheim, a.g.e., s. 37.

591 Paus. 1.34.3-5; Ehreinheim, a.g.e., s. 38.

MÖ 300 civarında Epidauros ve Trikka kentlerinde ilk Asklepieion kurulmadan önce de hayvan kurbanı edilmektedir. Bu kurbanın, tanrı “Apollon Maleatas” adına yapıldığı ve tapınağın “adyton” adlı uyku bölümüne girmeden önce uygulandığı bilinmektedir. Apollon’un oğlu şifacı Asklepios’a da bu dönemde aynı zamanda kurban verildiği muhtemeldir. 593

Eski Yunan’da herhangi bir kültün din görevlileri hayvan kurbanı gerçekleştirmeden önce daire biçiminde altar etrafında sıralanmaktaydılar. Aynı durum Asklepios için de geçerlidir. Atina Asklepieion’unda bulunan bir rölyef hayvan adağını tasvir etmektedir.594

Atina Asklepieion’unda kek adaklarına dair bilgiler edinilebilmektedir. Burada bulunan bir rölyefte Asklepios’a tapınan kimseler ellerinde “kanoun” adı verilen bir ritüel sepeti taşıyan hizmetçiyle beraber tasvir edilmiştir. Muhtemelen bu ayin sepetinin içerisinde adanacak kekler bulunmaktaydı. Rölyefin kırık bölümünde bir hayvan kurban yoktur; yerine, kült masasının üzerine meyveleri ve bu adak keklerini yerleştiren insanlar tasvir edildiği düşünülmektedir.595

Bu mucizevi tedavinin gerçekleşebilmesi için, örneğin; Pergamon’da toplu kurban şölenlerinde tapınak, görkemli bir şekilde süsleniyor ve altarlar Asklepios ile kızı tanrıça Hygeieia’nın figürleriyle bezenerek adakların konulması maksatlı masalar yerleştiriliyordu.596

Asklepios Kültü gibi şifa ile ilgili kültlerde masalar üzerinde sunular yapılması olağan bir durumdu. Bunun nedeni üzerine ortaya atılan görüşlerden biri ise şudur: İlahi varlığın iyileştirmek için olay yerine gelmesi bu adaklarla sağlanıyordu.597

Asklepeieionlarda sunulan adaklar çeşit çeşitti. Bergama Asklepieionu’nda genelde “zeytin dallarıyla süslenmiş koyun veya horoz”, Atina’da ise “adak çörekleri” sunulurdu.598

593 IG IV2,1 128.3.29-31; Epidaurian iama B 18(38).

594 Ehrenheim, a.g.e., s. 60.

595 Athens, N.M. 1335 , Gilberg, a.g.e., s. 250.

596 Sayram, a.g.e, s. 71.

597 a.g.e.,s. 71.

Asklepios’a sunulan bir adak türü de “anatomik adaklar” idi. Anatomik adaklar iyileşen organın sembolik olarak bölümünün taştan, terrakotadan, ahşap veya mermerden yontulmasıyla yapılıyordu. Bu anatomik adaklar vücudun iyileşen kısmına karşı bir minnettarlık simgesi olarak Asklepios’a veriliyordu. (Şekil 4.19a. ve Şekil 4.19b.) 599

Asklepios’un hatrına bırakılan bu anatomik adakların temaları arasında “kanama”, “aşırı travma” gibi durumlar pek görülmemektedir. Asklepieionlardaki adanan anatomik adaklar, Girit Minoa dönemindekilere benzemekte olup ancak sonraki dönemde yapılanlar boyutça daha büyüktü. Anatomik adakların tümü asılmak için yapılmamıştır. Bazıları tören masalarının üzerine konulmak için yapılmaktaydı. Masalar için yapılanlar terakotadan olanlar olup bunlar ayin masaların üstlerine yerleştiriliyordu.600

Anatomik adakların verilmesinin altında yatan nedenler ise şunlardı:601

Adak için sembolik de olsa bir ayırma işlemi yapılıyordu. Vücudun bir parçasını ayırma işlemi hastalığın o bölgeden uzaklaştırılması anlamına gelmekteydi. İlk Çağ’da vücut bütüncül bir varlık olarak görülmemekteydi. İnsan vücudunun organların parça parça toplamından oluştuğu düşünülmekteydi Bu nedenle vücutta hastalığın bulunduğu bölgenin spesifik hale getirilmesi, adağı bağışlayan kişinin isminin zikredilmesi tedaviyi bölgeselleştirerek tedavi edilecek yeri göstermede yardımcı oluyordu. Bu sayede mucizevi tedavi gerçekleşmekteydi.

Bu tasvirler sadece Asklepios kültüne has değildi. Günümüze kadar ulaşan en erken hastalık tasviri, Girit Minos Medeniyeti döneminden kalma fil hastalığı olan bir kadın bacağı figürüdür. Travmanın en eski tasviri ise MÖ 1500’lü yıllara ait

599Steven M. Oberhelman, “Inscribing Votive Offerings and Tamata: Narratives, Artefacts, Asklepios and Panagia Megalochari”, Athens Journal of Humanities & Arts, Volume 7, Issue 1, s. 17.

600 Christine Morris and Alan Peatfield, “Health and Healing on Cretan Bronze Age Peak Sanctuaries”,

Medicine and Healing in the Ancient Mediterranean World, (Ed. Demetrios Michaelides), Oxbow

Books Oxford, 2014, s. 61.

601 Lindsay R. Morehouse, “Dismemberment and Devotion: Anatomical Votive Dedication in Italian Popular Religion”, Classics Honors Projects, Paper 17, 2012, s. 34.

Santorini’de bulunan bir freskte görülmektedir. Genç bir kız dans ederken ayağı ile taşa basmakta ve sol ayağındaki kanamadan endişe etmektedir. 602

Bunun haricinde çeşitli cücelik semptomlarını gösteren, gözlerde körlük ve şaşılık, baş kısmında saç kıran hastalık figürleri de bulunmaktadır. Tüm bunların ışığında İlk Çağ Dünyasının insanının da hastalıklar konusunda hayli endişeli olduğu ve gözlemde bulunduğu ortaya çıkmaktadır.603

Bu anatomik adakların ışığında, Asklepieionlardaki tapınakların her birinin vücudun belli bölgelerinde tedavi üzerine yoğunlaştığı konusunda bazı tezler öne sürülmüştür. Örneğin; “Korinth kentinde” yer alan tapınakta “göğüs, kollar ve

bacakları” tasvir eden anatomik şekilli adaklar fazlaca bulunmuştur. Bu durum,

tapınağın “kollar, bacaklar ve göğüs bölgesi” konusunda uzmanlaştığı fikrinin öne sürülmesine neden olmuştur.604

Buna örnek olarak Korinth’te bulunan merkezde “125 adet insan eli”, “38 adet

insan bacağı”, “65 kadın göğsü”, “35 erkek organı”, “17 kadın başı”, “4 erkek başı”,

“3 erkek gövdesi”, “5 insan kulağı”, “3 insan gözü” ve “1 adet dili” temsil eden ve bu organlara benzeyen anatomik adak bulunmuştur.605

Anatomik adaklar çerçevesinde göz hastalıkları, Atina’daki tapınağın başlıca ilgi ve uzmanlık alanı olabilme ihtimalindedir. Bulunan adakların “yüzde 40’ı” ve bunların içinde de “sayıca 154’ü göz” biçimindedir. Korinth bölgesinin ise; “kol,

bacaklar ve zührevi” hastalıklarda uzmanlaştığı ortaya atılırken benzer şekilde

anatomik adakların belli organlarca sayıca çokluğu nedeniyle Atina Asklepieion’un da göz ile ilgilendiği düşünülmektedir. Ayrıca çıkan adaklara bakılarak denilebilir ki; baş ile ilgili hastalıkların bütünü Asklepieionların hepsinin ortak noktası olup ilgi alanındadır. Atina’da “154 göz”, “25 kulak”, “17 yüz” biçimde adak ortaya

602 Stefanos Geroulanos, “Ancient Greek Votives, Vases and Stelae Depicting Medical Diseases”,

Medicine and Healing in the Ancient Mediterranean World, (Ed. Demetrios Michaelides), Oxbow

Books, Oxford, 2014, ss. 23-29.

603 Geroulanos, a.g.e., ss. 23-29.

604 Burford, a.g.e., s. 19.

605 K. Laios, G. Tsoucalas, M. Karamanou & G. Androutsos, “The Medical–Religious Practice of Votive Offerings and the Representation of a Unique Pathognomonic One Inside the Asclepieion of Corinth”,

çıkarılmıştır. Korinth’teki kadar görülmese de “erkek ve kadınlık organları” da bulunmaktadır. 606