ASKLEPİOS VE AİLESİ

Tanrı Asklepios şifa verirken sadece kendi bu işi üstlenmemiş; aile üyeleri de bu özelliği zamanla kazanmışlardır. Tanrı Asklepios, Apollon ve Koronis’in oğullarıdır. Asklepios’un oğullarının isimleri “Makhaon”, “Podaleirios” ve “Aratos”; kızlarınkiler ise; “Iaso”, “Panakeia-Panacea” ve “Hygenia”dır. Eski Yunan ve Roma

308 Dio Cassius, Histories 77.15.5., içinde Cassius Dio, Dio's Roman History, (Trans. Earnest Cary. Herbert Baldwin Foster), William Heinemann Ltd., Harvard University Press, London; New York. 1914.

309 Homeros, İl. II.73.2

310 Patacı, a.g.e., s. 162.

Dönemi’nde Asklepios ve ailesi beraber insanlığa şifa dağıtmaktaydı. (Şekil 3.9., 3.10.)

2.4.1.HYGIENIA (HYGEIA)

Asklepios’un 3 kızından biri olan “Hygienia” ya da “Hygenia”, MÖ VII. yüzyıla kadar dayanan yerel bir kültün öğesiydi.312

“Hygienia”, figürü MÖ V. Yüzyıldan MS III. Yüzyıla kadar birçok metinde yer almaktaydı.“Hygienia” kavramı, hastalıkları önleyen ve genel olarak sağlıklı olmanın bir simgesiydi. 313

“Hygenia” terimi iki kategoride değerlendirilmekteydi: İlk sınıflandırma yalnızca tanrıça “Hygenia” için kullanılıyordu. İkincisi ise; 5 çeşit ifade türünü kapsamaktaydı: 314

1.“ὑγίεια- Hygenia”, sağlıklı bir beden demekti. 2.“ὑγίεια- Hygenia”, sağlıklı bir zihin demekti.

3.“Ὑγίεια- Hygenia” terimi aynı zamanda bir çeşit adak kekine verilen isimdi. 4. “ὑγίεια-Hygenia” tıbbı bir ürüne verilen isimdi.

5. “ὑγίεια-Hygenia” kelimesi MÖ 570- 495 yılları arasında yaşamış filozof ve matematkçi Pythagoras’ın 6 sayısı için kullandığı bir terimdi.

“Hygienia” ya “Hygenia”, çok çeşitli anlamları bünyesinde barındırmaktaydı. Homeros’un eseri İlyada içerisinde de geçen bu terim, vücut koşulundan farklı bir anlamda kullanılmıştır. Bu deyim, günlük hayatta “hem vücudun iyi olma ve uygunluk

hali” anlamında kulanılmakta “hem de metaforik olarak cümle içerisinde” de

geçmekteydi. İlyada’da Hektor, Troyalılara seslenirken şu şekilde bu deyişten bahsetmekteydi:315

Yiğit yürekli Troyalılar, olsun dediğim gibi.

312 Andreas N. Angelakis et al., “History of Hygiene Focusing on the Crucial Role of Water in the Hellenic Asclepieia (i.e., Ancient Hospitals)”, Water, 2020, No. 12, 754, s. 13.

313 Mark Beumer, “Hygenia, Identity, Cult and Reception”, Kleio-Historia, No. 3, 2015, s. 5.

314 Beumer, a.g.e., s. 7.

Şu sıra denecek “en uygun” söz bu. Başka sözüm de var, gün ağarsın hele.

“Hygenia”; “Hugieia”, “Hygea” ya da “Hygia” adıyla bilinen tanrıça iyi sağlığın temsilcisiydi. Asklepios’un kızıydı.316

Hygenia’nın adının geçtiği birçok kaynak mevcuttu. MÖ V. Yüzyılda, Kos Kentinden şair “Likymnios”, MÖ 420 yılında tanrıçaya hitaben bir şiir yazmıştı. Şiirde Hygenia “Apollon’un ulu tahtının en yüce kraliçesi hoş, sakince gülen, ışıl ışıl gözleri

olan sağlık annemiz” şeklinde geçmekteydi.317

“Orphic Hymns”, “Orfik İlahiler” olarak bilinen bu eserin bir bölümünde “Hygenia” adı geçmektedir. Bu eserde kızı olarak değil; “Asklepios’un eşi” olarak tanımlanmıştır. 318

Tanrıça Athena da bir dönem “Hygienia” sıfatıyla anılmaktaydı.“Athena

Hygieia” ismi Athena’ya verilenler arasında bulunmaktaydı.319

“Hygienia”, genelde “babası Asklepios” ile tapınılmıştır. Bu tapınılan yerler arasında Argos’da bir tapınak bulunmaktadır. Pausanias, şu şekilde bahsetmiştir:320

“Asklepios’un Argos’taki en bilinen tapınağında mermerden Asklepios ve kızı

Hygenia’nın heykeli mevcuttur.”

Hygienia, Atina Kentindeki Asklepieion’da 321, Korinth Kentinde 322, Sikyon Kentinde 323 de tapınım görmekteydi.

Roma Kentinde MÖ 440-MÖ 430 yıllarında inşa edilmiş Concordia Tapınağı’nda da heykeli bulunmaktaydı.324

316 Paus. 23. 5 ve 31. 5.

317 Licymnius, Fragments, 769, LCL 144, ss. 34-35, içinde Greek Lyric, Volume V: The New School of

Poetry and Anonymous Songs and Hymns, Vol V, (Trans. David A. Campbell), The Loeb Library,

Cambridge, MA: Harvard University Press, 1993.; Beumer, a.g.e., s. 5.

318 Orphic Hymns, (Çev. Thomas Taylor), University of Pensilvania Press, 1999, 66. 7. 319 Paus I. 23. 4; Beumer, a.g.e., s. 5.

320 Paus. II. 23.4; III.22.9.

321 Paus. I. 23.4; II. 32.4

322 Paus. II. 4. 6.

323 Paus. II.11.6.

Asklepios ile beraber kızı Hygenia da genel halk sağlığının gelişmesinde katkıda bulunmuştur. MÖ 323-30 arası süren Hellenistik Dönem’de hijyen önemli sayılır hale gelmiştir. Bu dönemde sıhhi mühendislik ve kanalizasyon sistemlerinin alt yapısı oluşturulmaya başlanmıştır. 325

MÖ 525- MÖ 456 yılları arasında yaşamış oyun yazarı Aiskhylos, “Hygienia” dan “Eumenides” adlı eserinde söz etmektedir. Eserde fiziksel sağlığın tanrıçası olarak görülmesine rağmen “mens sana” olarak adlandırılan zihin sağlığıyla da ilgilenmektedir.326

2.4.2.PANAKEIA

Asklepios’un kızlarından biri de “Panacea” ya da” Panakeia” dır. Babası Asklepios ve kız kardeşi Hygienia ile birlikte tapınaklarda yer almıştır.

MS II. yüzyılın sonlarına doğru, Pausanias, Oropus Bölgesinden söz ederken “Panakeia”yı da ele almıştır: 327

“Attika ve Tanagra arasındaki topraklara “Oropus” denir. Başta Boetia’ya

aitti. Ancak şu anda Yunanlardadır. Philippos Thebai’yi aldıktan sonra onlara kenti vermiştir. Bu kent kıyıdadır. Kayda değer bir özelliği yoktur. Kentten 12 stadion uzakta Amphiaros’un Tapınağı vardır. Tapınağın altarının bir parçası Herakles, Zeus, şifacı Apollon için; ikincisi kahramanlar ve eşlerine; üçüncü kısmı, Hermes ve Hestia’ya, Amphiaros ve çocuklarına; dördüncüsü de “Aphrodite” ile “Panakeia” için adanmıştır.”

MÖ 371- 287 yılları arasında yaşamış botanik bilimi ile uğraşan Theophrastos, “Panakeia” sözcüğünü “Historia Plantarum” adlı eserinde “ her derde deva” olarak tanımlamıştır. “Tithymallos” adı verilen çeşit çeşit her derde deva bitkiler bulunduğunu yazmıştır. Bu bitkinin Suriye Bölgesinde olduğunu ve Herakles ya da

325 Angelakis et al., a.g.e, s. 13.

326 Aiskhylos, The Oresteia of Aeschylus: Eumenides”, (Çev. Robin Bond) University of Canterbury, 2014, 522.

Asklepios’a atfedildiğinden söz etmiştir. Böcek ya da örümcek ısırmalarına karşı kullanıldığını yazmıştır.328

2.4.3.IASO

Asklepios’un bir diğer kızı da “İaso”dur. Iasonun ismi şifacı olarak, anonim bir Eski Yunan şiirinde babası Asklepios ve ailesiyle beraber geçmektedir: 329

“Ey Asklepios, en tanınmış tanrı--ie Paian! Tanrılar “Makhaon” ve “Podaleirios”, Iaso (şifacı)--ie Paian!-ve güzel gözlü tanrıça “Aigle(Parlaklık)” ve tanrıça Panakeia (Her Derde Deva), tanrıça Hygieia (Health) senin ve Epione’nin kirlenmemiş, şanlı çocuklarındır.”

“Iaso”, Asklepios’un bir kızı ve Hygenia’nın kardeşidir. “İyileşmenin

tanrıçası” olarak tapınılmaktadır. Oropus’ta Amphiaraos’un Tapınağı’nda bir altar

Aphrodite, Panakeia Hygienia ve Athena Paeonia ve Iaso’ya ayrılmıştır.330

MÖ 446-386 yılında yaşamış oyun yazarı Aristophanes’in eseri “Ploutos” içinde Asklepios ve kızları Iaso ve Panakeia’nın ismi geçmektedir. “Kario” adlı karakter eşiyle konuşurken iki Atinalı’nın kör tanrı “Ploutos”u Asklepios Tapınağı’na iyileşmesi için götürdüklerininden bahsetmektedir. Tanrı bu sırada Panakeia ve Iaso kızları ile bir arada görülmektedir. 331

2.4.4.MAKHAON VE PODALEIRIUS

Homeros, Asklepios’un Troia Savaşı’na hekim iki oğlunu gönderdiğini yazmıştır. Bunlar, “Podaleirius” ve “Makhaon”dur.332

Bunlardan Makhaon, savaşta yaralanır, bu durum eserde şöyle ele alınmaktadır:333

“Aleksandros, güzel saçlı Helene’nin kocası,

328 Theophrastus, Enquiry Into Plants And Minor Works On Odours And Weather Signs, (Çev. Arthur Hort), Vol II, Book IX, The Loeb Classical Library, 1972, s. 269.

329 Greek Lyric, Vol. V: The New School of Poetry and Anonymous Songs and Hymns, (Trans. David A. Campbell), The Loeb Library, 1993, Fr. 939.

330 Paus, I.34.2.

331 Aristophanes, Plutus, 701.

332 Hom., İl. II.731-732.

erlerin güdücüsü Makhaon’un yiğitliğini durdurmasaydı, kancalı okuyla onu sağ omzundan vurmasaydı,

tanrısal Akhalar gene de yol vermeyecekti ona. Öfke saçan Akhaların ödü koptu,

savaşın yönü değişir, Makhaon’u götürürlerse ya.”

Ayrıca Makhaon, savaş sırasında yaralanan askerleri tanımakta ve savaş alanında birebir görev yapmaktadır. ( Şekil 3.11.) 334

“Git Patroklos, Zeus’un sevdiği, sor Nestor’a, o adam kim, savaştan yaralı getirdiği?

Arkadan Makhaon’a, Asklepios’un oğluna çok benzer, ama o yiğidin görmedim gözlerini,

atlar önümden hızla geçti gitti.”

Makhaon’un yaptığı bir tedavi de İlyada içerisinde ele alınmıştır:335 “Tanrıya denk hekim durdu ortalarında,

sımsıkı kemerden çekip çıkardı oku,

kırıldı okun sivrileri cekilirken dışarı doğru. Cozdu ışıldayan kemeri, altından da kuşağı, kuyumcuların işlediği karınlığı çözdü sonra. Kara okun yarasını gorunce emdi kanı, acı dindiren ilacları ustaca serpti ustune.

Bir zamanlar Kheiron vermişti babasına o ilacları.”