Alanyaz›nda ö¤retmenlikte mesleki geliflim kavram›; ö¤retmen geliflimi, hizmetiçi e¤itim ve ö¤retim, meslekiçi e¤itim, personel geliflimi, kariyer geliflimi, insan kay-naklar› geliflimi, sürekli e¤itim ve yaflam boyu ö¤renme kavramlar› ile de ifade edilmektedir.
Avrupa Komisyonu (2003) verilerine göre en genel anlamda mesleki geliflim, e¤itimin kalitesini ve dolay›s›yla ö¤retmenin niteli¤ini art›ran e¤itim olarak ifade edilmektedir (Karagiorgi&Kyriacos, 2006). Ö¤retmenlikte mesleki geliflim; ö¤renci-lerin ö¤renmeö¤renci-lerini art›rmak için ö¤retmenö¤renci-lerin mesleki bilgi, beceri ve tutumlar›-n› gelifltirmeye yönelik tasarlanan süreçler ve etkinlikler olarak tatutumlar›-n›mlanmaktad›r (Guskey, 2000). Benzer bir di¤er tan›ma göre mesleki geliflim; e¤itimin kalitesini art›rmaya katk›da bulunan, do¤rudan ya da dolayl› olarak ö¤retmene ve okula fay-da sa¤lamas› amac›yla kas›tl› ve planl› olarak geçeklefltirilen bütün ö¤renme etkin-likleridir (Bolam&McMahon, 2004). Bu tan›mlarda mesleki geliflimin ö¤retmene, ö¤renciye ve okula yapt›¤› katk›ya dayal› olarak tan›mland›¤› söylenebilir.
Ö¤retmenlerin mesleki geliflimi, genel olarak ö¤retmenleri hizmetiçi e¤itim ile yetifltirmek amac›yla düzenlenen kurs, seminer gibi faaliyetleri kapsayan etkinlik-ler olarak tan›mlanmaktad›r (Adey, 2004). Mesleki geliflim, ö¤retmenetkinlik-lerin meslek-te ilerleme ve geliflme gereksinimlerini karfl›layan her türlü e¤itim-ö¤retim faaliye-ti olarak da ifade edilmektedir.
Mesleki geliflim, ö¤retmen niteliklerinin geliflmesi ile okul gelifliminin ve e¤itsel reformun temelini oluflturur.
fiekil 3.2
MESLEK‹
GEL‹fi‹M GeliflimiOkul
E¤itsel De¤iflim
GeliflimiOkul
E¤itsel De¤iflim
GeliflimiOkul E¤itsel De¤iflim GeliflimiOkul
E¤itsel De¤iflim
Ö¤retmenlerin Mesleki Gelifliminin Konumu
Bir baflka tan›ma göre ise ö¤retmenlerin mesleki geliflimi, meslek içinde yetifl-melerini ve geliflimlerini sa¤lamak için sistematik olarak planlanan düzenli etkin-likleri kapsayan uzun dönemli bir süreç olarak da tan›mlanmaktad›r (Villegas-Rei-mers, 2003). Baflka bir tan›ma göre mesleki geliflim; okul içinde ve d›fl›nda ö¤ret-menlerin meslek bilgilerinin, becerilerinin, de¤erlerinin ve tutumlar›n›n geliflimini destekleyen, etkili ö¤renme ve ö¤retme ortamlar› oluflturmada ö¤retmene destek sa¤layan süreçler olarak ifade edilmektedir (MEB, 2007b). Bir di¤er tan›ma göre ise mesleki geliflim; e¤itimde amaçlanan niteliklerin ö¤rencilere kazand›r›lmas› amaç-lanan bilgi, beceri, tutum ve al›flkanl›klar›n bilimsel ve soysoekonomik bulgulara dayal› olarak belirlenen mesleki bilgi, beceri, tutum ve al›flkanl›klar›n ö¤retmenle-re kazand›r›lmas› hedeflenen süö¤retmenle-reçlerin bütünü olarak tan›mlanmaktad›r (Budak, 1998).
Daha genifl bir tan›ma göre ise ö¤retmenlikte mesleki geliflim; ö¤rencilerin ö¤renmelerini gelifltirmek, e¤itimde belirlenen amaçlara ulaflmak ve okul geliflimi sa¤lamak amac›yla ö¤retmenlerin konu alan›, ö¤retimsel alan, yönetimsel ve kifli-sel alandaki bilgilerini, becerilerini ve tutumlar›n› art›rmak, gelifltirmek ve güncel-lemek için tasarlanan ve gelifltirilen amaçl›, sürekli ve sistematik bir süreç ve etkin-likler bütünü olarak tan›mlanabilir. Mesleki geliflim, ö¤retmenlerin hizmetöncesi e¤itimlerinden do¤an eksikliklerin hizmetiçi e¤itimle karfl›lanmas› temeline daya-nan bir süreçtir. Bu nedenle mesleki geliflim, hizmetöncesinden bafllayarak ö¤ret-menli¤e ilk giriflte ve hizmetiçinde devam eden bir süreç özelli¤i tafl›maktad›r.
Ö¤retmenlikte mesleki geliflimin yararlar› nelerdir?
Mesleki geliflim tan›mlar›na ba¤l› olarak mesleki geliflimin yararlar›n› flu flekilde s›ralamak mümkündür (Vrasidas&Glass, 2004; Craft, 1996):
• Ö¤retmenlerin uygulama alanlar›n› ve meslek bilgilerini gelifltirir.
• Ö¤retmenlerin bilimsel, e¤itsel ve bireysel yeterliliklerini art›rmalar›na yar-d›mc› olur.
• Ö¤retmenlerin toplumsal de¤iflimleri, özellikle de bilgi ve iletiflim teknoloji-lerini anlamland›rmalar›na yard›mc› olur.
• Ö¤retmenlerin bilgi ve iletiflim teknolojilerini ö¤retme-ö¤renme sürecine entegre etmelerine yard›mc› olur.
• Ö¤retmenlerin s›n›fta baflar›ya ulaflmak için gereksinim duyduklar› konu alan› bilgilerini ve becerilerini gelifltirmelerine yard›mc› olur.
• Ö¤retmenlerin mesleki doyum yaflamalar›na olanak sa¤lar.
• Ö¤rencilerin bireysel ya da ortak gereksinimlerini karfl›lamalar›nda kendile-rine yard›mc› olabilecek yaflant›, uygulama ya da araflt›rmalar›na yans›tma yapabilmelerine olanak tan›r.
• Okul içindeki mesleki yaflant›lara kaliteli bir yön verir, e¤itim politikalar›n-da stanpolitikalar›n-dartlar›n yükseltilmesine katk›politikalar›n-da bulunur.
Genel olarak mesleki geliflim, bir yönüyle bilginin edinimini, bir yönüyle de mevcut bilgi ya da becerinin gelifltirilmesini ve güncellenmesini sa¤lar. Mesleki liflimin yans›malar› ve yararlar› göz önünde bulunduruldu¤unda ö¤retmenlerin ge-liflime ayak uydurmalar›, de¤iflen yeterlilikleri kazanmalar› ve profesyonel bir ö¤-retmen profili oluflturmalar› için mesleki geliflimin bir zorunluluk haline geldi¤i söylenebilir.
Ö¤retmenlikte Mesleki Geliflim: Ö¤rencilerin ö¤renmelerini gelifltirmek, e¤itimde belirlenen amaçlara ulaflmak ve okul geliflimi sa¤lamak amac›yla ve sistematik bir süreç ve etkinlikler bütünüdür.
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
Ö⁄RETMENL‹KTE MESLEK‹ GEL‹fi‹M‹N TAR‹HÇES‹
Dünyadaki birçok ülkede oldu¤u gibi Türkiye’de de mesleki geliflim, ö¤retmen e¤itimi konusu içinde yer almakta olup hizmetöncesi e¤itim kadar önemli bir yer tutmaktad›r. Bu öneme ba¤l› olarak ö¤retmenlere yönelik planl› mesleki geliflim etkinlikleri düzenlenebilmesi için hizmetiçi e¤itim birimleri ve sürekli mesleki liflim merkezleri kurulmaya bafllanm›flt›r. Ayr›ca ö¤retmenlerin mesleki geliflim ge-reksinimlerini belirlemeye ya da bu gereksinimlere yönelik etkinlikler gerçeklefltir-meye yönelik olarak pek çok proje de yürütülmektedir.
Türkiye’de ö¤retmenlerin hizmetiçi e¤itimlerini sa¤lamak amac›yla ilk olarak Millî E¤itim Bakanl›¤› bünyesinde 1960 y›l›nda “Ö¤retmeni ‹fl Bafl›nda Yetifltirme Bürosu” kurulmufltur. Bu kurum, 1966 y›l›nda “E¤itim Birimi Müdürlü¤ü”, 1975 y›-l›nda “Hizmetiçi E¤itim Dairesi Baflkanl›¤›”, 1981 y›y›-l›nda “Hizmetiçi E¤itim Genel Müdürlü¤ü” olarak yap›land›r›lm›flt›r. 657 Say›l› Devlet Memurlar› Kanunu ve 1739 say›l› Temel E¤itim Kanunu’yla ö¤retmenlerin düzenlenen mesleki geliflim etkin-liklerine kat›mlar›n›n zorunlu tutulmas›n›n ard›ndan bu kanunlara göre 1982 y›l›n-da bu kurum “Hizmetiçi E¤itim Daire Baflkanl›¤›” olarak yeniden yap›land›r›lm›flt›r (MEB, 2007c; Özer, 2004).
Hizmetiçi E¤itim Daire Baflkanl›¤›; ö¤retmen ve di¤er e¤itim personelinin yetifl-tirilmesi, bilim ve teknolojide yaflanan geliflmelere uyum sa¤lamalar›, verimlilikle-rinin art›r›lmas› ve üst görevlere haz›rlanmalar›n›n sa¤lanmas› amac›yla planlanan hizmetleri yürütmektedir. Bu amaca ba¤l› olarak Hizmetiçi E¤itim Daire
Baflkanl›-¤›, gereksinimlere dayal› olarak her y›l hizmetiçi e¤itim plan› haz›rlamakta ve uy-gulanmas›n› sa¤lamaktad›r. Hizmetiçi E¤itim Daire Baflkanl›¤› taraf›ndan sunulan hizmetlere iliflkin etkinlik alanlar› flunlard›r (MEB, 2007a):
• Yabanc› dil e¤itim programlar›
• Bilgisayar e¤itim programlar›
• Adayl›k e¤itimi program›
• Ö¤retmenlik mesleki bilgisi (Pedagojik formasyon) e¤itimi
• Görevde yükselme e¤itimi
• Formatör ö¤retmen e¤itimi
• Yurt d›fl› e¤itim faaliyetleri
• e-hizmetiçi e¤itim
Hizmetiçi E¤itim Daire Baflkanl›¤› taraf›ndan gerçeklefltirilen mesleki geliflim etkinlikleri ile ilkö¤retim ve ortaö¤retim ö¤retmenlerinin sürekli mesleki geliflim-leri sa¤lanmaya çal›fl›lmaktad›r. Bu çal›flmalar›n yan› s›ra Yüksek Ö¤retim Kuru-munun 2809 Say›l› Kanunu’yla üniversitelerin de ö¤retmenlerin hizmetiçi e¤itim-lerine destek vermeleri sa¤lanm›flt›r. Bu iflbirli¤i çerçevesinde ‹l Millî E¤itim Mü-dürlüklerinin belirlenen gereksinimler do¤rultusundaki taleplere yönelik olarak üniversitelerin e¤itim fakültelerinde görevli ö¤retim elemanlar› taraf›ndan düzen-lenen mesleki geliflim etkinlikleri ile de ö¤retmenlerin mesleki geliflimleri karfl›-lanmaya çal›fl›lmaktad›r.
1990 y›l›nda Hizmetiçi E¤itim Dairesi Baflkanl›¤› (2002) taraf›ndan 373 mesleki geliflim etkinli¤i düzenlenmifl, bu mesleki geliflim etkinliklerine 40.881 ö¤retmen ka-t›lm›flt›r. 2000 y›l›nda ise düzenlenen mesleki geliflim etkinliklerinin say›s› 6571’e, bu etkinliklere kat›lan ö¤retmen say›s› ise 312.009’a yükselmifltir. Bu etkinliklerin
ço-¤unlu¤u, seminer ve k›sa dönemli kurslar fleklinde gerçeklefltirilmifltir. Ayr›ca bu et-kinlikler ço¤unlukla yabanc› dil ö¤retim yöntemleri, bilgisayar ve ‹nternet uygulama-lar›, e¤itimde toplam kalite yönetimi konular›nda gerçeklefltirilmifltir (Özer, 2004).
Son y›llarda geliflen bilgi ve iletiflim teknolojilerindeki geliflmelere paralel ola-rak ö¤retmenlerin bilgi ve iletiflim teknolojilerini kullanmalar›na yönelik mesleki geliflim etkinliklerinde de önemli bir art›fl olmufltur. 1998 y›l›ndan beri 25.000 il-kö¤retim ö¤retmeni bilgi ve iletiflim teknolojilerinin kullan›m›na yönelik hizmetiçi e¤itim etkinliklerine kat›lm›fllard›r (Altun-Akbaba, 2006).
Türkiye’de ö¤retmenlerin hizmetiçi e¤itimlerine yönelik olarak her y›l artan sa-y›da ve çeflitlilikte mesleki geliflim etkinlikleri düzenlenmektedir. Bu çeflitlili¤e kar-fl›n mesleki geliflim etkinliklerinin düzenlenmesinde önemli konulardan biri de ö¤-retmenlerin mesleki geliflim gereksinimlerinin, ilgi ve tutumlar›n›n belirlenmesidir.
Ayr›ca yetiflkin e¤itimi ilkelerine dayal› olarak ö¤retmenlerin bu etkinliklere gönül-lü olarak kat›l›mlar›n›n sa¤lanmas› da oldukça önemlidir.
Ö⁄RETMENL‹KTE MESLEK‹ GEL‹fi‹M GEREKS‹N‹MLER‹
Ö¤retmenlerin ö¤retmenlik mesle¤inin gereklerinin yerine getirmelerinde ve mes-lek yeterliliklerini oluflturmalar›nda mesle¤e ilk bafllad›klar› çal›flma y›llardan itiba-ren ö¤retmenler farkl› aflamalarda ve alanlarda mesleki geliflime gereksinim duy-maktad›rlar.
Ö¤retmenlerin mesleki geliflim gereksinimlerinin temelini oluflturan faktörleri afla¤›daki flekilde s›ralamak mümkündür:
• E¤itimde kaliteye iliflkin beklentilerdeki de¤iflimler
• De¤iflen toplumsal gereksinimler
• Bilgi ve iletiflim teknolojilerindeki de¤ifliklikler
• Teknolojilerin ö¤retme ve ö¤renme üzerindeki etkisi
• Ö¤renci profilindeki de¤iflim
• Ö¤retme ve ö¤renmede de¤iflen paradigmalar
‹lk çal›flma y›l›nda ö¤retmenlerin mesleki geliflim gereksinimleri nelerdir?
Alanyaz›nda ö¤retmenlerin özellikle ilk çal›flma y›llar›nda pek çok beklenmedik durum ve stres kayna¤›yla karfl› karfl›ya kald›klar› belirtilmektedir (Peter Harris Re-search Group, 2004; DePaul, 1998). Ö¤retmenler, ilk çal›flma y›llar›nda s›n›f yöne-timinden alan bilgisine kadar pek çok alanda kendilerini haz›rl›ks›z ve yetersiz his-setmektedirler (DePaul, 1998). Okul yöneticileri ile yap›lan bir araflt›rmada ise okul yöneticilerinin büyük bir k›sm›, ö¤retmenlerin ilk çal›flma y›llar›nda özellikle s›n›f yönetimi, pedagojik ve ö¤retimsel becerilerle ilgili s›k›nt›lar yaflad›klar›n› belirtmifl-lerdir (Peter Harris Research Group, 2004) . ‹lk çal›flma y›l›ndaki 182 ö¤retmenle yap›lan di¤er bir araflt›rmada ö¤retmenlerin ilk çal›flma y›llar›nda; ö¤retim ve e¤i-tim program›, kiflisel ve duygusal konular, kaynak ve araç gereçler, s›n›f yönee¤i-timi, kural ve süreçlerle ilgili deste¤e ihtiyaçlar› oldu¤u sonucuna var›lm›flt›r (Andrews ve Quinn, 2005). Ö¤retmenlerin ilk çal›flma y›llar›nda genel olarak yaflad›klar› so-runlar›n bafl›nda; meslekteki deneyimsizlik, hizmetöncesi e¤itimde kazan›lan bilgi-lerle uygulama aras›nda çat›flma, yönetim ifllerine yard›mc› olma ve stajyerlik dos-yas› haz›rlama yükümlülü¤ü oldu¤u belirlenmifltir (Yalç›nkaya, 2002).
Ö¤retmenlerin ö¤retmenlik mesle¤indeki deneyimleri ve k›demleri artt›kça mesleki geliflim gereksinimleri de de¤iflmektedir. Ortaö¤retim ö¤retmenleri ile ya-p›lan bir araflt›rmada, ö¤retmenlerin çok büyük bir k›sm›n›n mesleki geliflime ge-reksinimleri oldu¤u belirlenmifltir. Ayr›ca bu ö¤retmenlerin özellikle ö¤retmenlik
S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
3
mesleki bilgisi konular›nda ve konu alanlar›ndaki bilgilerini yenileme ve zengin-lefltirmede mesleki geliflime gereksinim duyduklar› ortaya ç›km›flt›r (Özer, 2001).
S›n›f ö¤retmenlerinin ö¤retme-ö¤renme süreçlerinde araç gereçlerden yararlan-malar›na iliflkin yap›lan bir araflt›rmada, ö¤retmenlerin ça¤dafl nitelikteki araç ge-reçlerin (slayt, projektör, tepegöz ve bilgisayar gibi) kullan›m› konusunda mesleki geliflime gereksinim duyduklar› belirlenmifltir (Yaflar ve di¤erleri, 1997).
Bir k›s›m araflt›rmalardan elde edilen sonuçlara göre ö¤retmenlerin genel ola-rak afla¤›da s›ralanan konularda mesleki geliflime gereksinim duyduklar› saptan-m›flt›r (Stallworth, 1998):
1. Yeni ö¤retim fikirleri ve yönetim stratejileri 2. Ders plan› haz›rlama ve uygulama
3. Ö¤retim kaynaklar›n› ve deneyimleri paylaflma 4. Ö¤retim materyali haz›rlama ve kullanma 5. Konu alan› bilgisini yenileme
6. Teknolojik olanaklar› takip etme, bireysel ve ö¤retimsel amaçl› kullanma Genel olarak belirtilen bu mesleki geliflim gereksinimleri d›fl›nda ö¤retmenlerin mesleki geliflim gereksinimleri, konu alanlar›na göre de¤ifliklik göstermektedir.
Di-¤er bir ifadeyle okulöncesi, ilkö¤retim ve ortaö¤retim düzeyinde görev yapan ö¤-retmenlerin özellikle e¤itim verdikleri hedef kitlelerin farkl›l›¤› nedeniyle mesleki geliflim gereksinimleri de çeflitlilik gösterebilmektedir.
Okulöncesi ö¤retmenlerinin en çok hangi konularda mesleki geliflim etkinliklerine gerek-sinimleri vard›r?
Ço¤u ö¤rencinin e¤itim yaflant›s›na ilk ad›m att›¤› dönem olan okulöncesi e¤i-timinin ö¤retmenleri, kazan›lan davran›fl ve tutumlar›n kal›c› etkilere sahip olmas›
nedeniyle e¤itim sistemi içerisinde önemli bir yere sahiptir. Bu öneme ba¤l› olarak di¤er alanlarda oldu¤u gibi okulöncesi ö¤retmenlerinin meslek niteliklerinin art›-r›lmas› amac›yla kendilerini yenilemeleri ve gelifltirmeleri için mesleki geliflim et-kinliklerinin düzenlenmesi gerekmektedir (fiahin ve di¤erleri, 1999). Yap›lan bir araflt›rmaya göre okulöncesi ö¤retmenlerinin mesleki geliflime gereksinim duyduk-lar› etkinlikler afla¤›da s›ralanm›flt›r (Temel ve di¤erleri, 1999):
• Dramatik etkinlikleri planlama ve uygulama
• Fen ve do¤a etkinliklerini planlama ve uygulama
• Yeni okulöncesi program›n› uygulama
• Özel e¤itime gereksinim duyan çocuklarla çal›flma
• Okulöncesi e¤itimde yeni yaklafl›mlar ve teknoloji kullan›m›
Okulöncesi mesleki geliflim gereksinimlerine yönelik yap›lan bir di¤er araflt›r-maya göre ise okulöncesi ö¤retmenlerinin en çok “çocuk ruh sa¤l›¤›”, “yarat›c› et-kinlikler” ve “okulöncesi e¤itim kurumlar›nda kullan›lan planlar” ile ilgili mesleki geliflim etkinliklerine gereksinim duyduklar› belirlenmifltir (Uflun ve Cömert, 2003).
Belirtilen bu gereksinimlere ba¤l› olarak kapsaml› ve nitelikli mesleki geliflim etkinliklerinin gerçeklefltirilmesi büyük önem tafl›maktad›r.