Ö RETMENL KTE MESLEK GEL fi M

(1)

AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1561

AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹

OKULÖNCES‹ Ö⁄RETMENL‹⁄‹ L‹SANS PROGRAMI

Ö⁄RETMENL‹KTE MESLEK‹ GEL‹fi‹M

Yazarlar

Yrd.Doç.Dr. Bahad›r ER‹fiT‹ (Ünite 1) Prof.Dr. Hatice Ferhan ODABAfiI (Ünite 2-4) Yrd.Doç.Dr. Ifl›l KABAKÇI YURDAKUL (Ünite 5-8)

Editör

Yrd.Doç.Dr. Ifl›l KABAKÇI YURDAKUL

ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹

(2)

‹çindekiler

Önsöz ... vii

Kullan›m K›lavuzu... x

Ö¤retmenlik Mesle¤i ve Özellikleri... 1

Ö⁄RETMENL‹K MESLE⁄‹ VE YAPISI ... 3

Genel Meslek Özellikleri ... 7

Alana Özel Özellikler... 8

Ö⁄RETMENL‹KTE MESLEK‹ YETERL‹KLER ... 9

Ö⁄RETMENLER‹N E⁄‹T‹M GEREKS‹N‹MLER‹ ... 15

Ö⁄RETMENL‹K MESLE⁄‹NDE GEL‹fi‹M BASAMAKLARI ... 19

Özet ... 22

Kendimizi S›nayal›m ... 24

Yaflam›n ‹çinden ... 25

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ... 25

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ... 26

Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ... 26

Yetiflkin E¤itiminin Kuramsal Temelleri... 29

YET‹fiK‹N E⁄‹T‹M‹N‹N ÖNEM‹... 31

YET‹fiK‹N E⁄‹T‹M‹N‹N TAR‹HSEL GEL‹fi‹M‹ ... 31

YET‹fiK‹N E⁄‹T‹M‹ ‹LE ‹LG‹L‹ TEMEL KAVRAMLAR... 32

Yetiflkin E¤itimi ... 32

Pedagojik Model... 33

Yetiflkinlik ... 34

Andragojik Model... 35

Pedagojik ve Andragojik Modellerin Karfl›laflt›r›lmas› ... 39

‹ç Denetimli Ö¤renme ... 41

Yaflam Boyu E¤itim ... 43

YET‹fiK‹N E⁄‹T‹M‹N‹ ETK‹LEYEN DE⁄‹fiKENLER... 46

YET‹fiK‹N Ö⁄RENMES‹ VE ÖZELL‹KLER‹... 48

YET‹fiK‹N E⁄‹T‹M‹N‹N TEMEL ‹LKELER‹... 49

Özet ... 52

Ö¤retmenlikte Mesleki Geliflimin Kuramsal ve Kavramsal Yap›s›... 59

Ö⁄RETMEN OLMAK... 61

Ö⁄RETMENL‹KTE MESLEK‹ GEL‹fi‹M ... 62

Ö⁄RETMENL‹KTE MESLEK‹ GEL‹fi‹M TANIMLARI ... 63

Ö⁄RETMENL‹KTE MESLEK‹ GEL‹fi‹M‹N TAR‹HÇES‹ ... 65

Ö⁄RETMENL‹KTE MESLEK‹ GEL‹fi‹M GEREKS‹N‹MLER‹ ... 66

Ö⁄RETMENL‹KTE MESLEK‹ GEL‹fi‹M ALANLARI... 67

Alansal Mesleki Geliflim Alan› ... 69

1. ÜN‹TE

2. ÜN‹TE

3. ÜN‹TE

(3)

Ö¤retimsel Mesleki Geliflim Alan› ... 70

Kurumsal Mesleki Geliflim Alan› ... 70

Kiflisel Mesleki Geliflim Alan› ... 71

Özet ... 72

Ö¤retmenlikte Mesleki Geliflimin Planlanmas› ... 81

Ö⁄RETMENL‹KTE MESLEK‹ GEL‹fi‹M STANDARTLARI ... 83

Ö⁄RETMENL‹KTE MESLEK‹ GEL‹fi‹M‹N PLANLANMASI ... 85

Mesleki Geliflim Gereksinimlerinin Belirlenmesi... 86

Mesleki Geliflimin ‹çeri¤inin Yap›land›r›lmas› ... 87

Mesleki Geliflim Uygulamalar›n›n Tasarlanmas› ... 88

Mesleki Geliflim Uygulamalar›n›n De¤erlendirilmesi ... 89

ETK‹L‹ MESLEK‹ GEL‹fi‹M‹N PLANLANMASI ‹Ç‹N ÖNER‹LER... 90

Özet ... 91

Ö¤retmenlikte Mesleki Geliflim Modelleri... 99

Ö⁄RETMENL‹KTE MESLEK‹ GEL‹fi‹M MODELLER‹... 101

Yetiflkin Ö¤renme Modeli... 102

Gereksinime Dayal› Uyum Modeli... 104

Dönüfltürücü Ö¤renme Modeli ... 106

Programl› Model... 108

Okul Temelli Mesleki Geliflim Modeli ... 109

Eylem Araflt›rmas› Modeli ... 111

Di¤er Mesleki Geliflim Modelleri... 113

‹flbirli¤ine Dayal› Problem Çözme Modeli ... 113

Ö¤retmenli¤in Gözlem ve De¤erlendirilmesi Modeli ... 114

MESLEK‹ GEL‹fi‹M MODELLER‹N‹N KARfiILAfiTIRILMASI ... 114

Özet ... 117

Ö¤retmenlikte Mesleki Geliflim Programlar› ve De¤erlendirilmesi... .. 125

Ö⁄RETMENL‹KTE MESLEK‹ GEL‹fi‹M PROGRAM TÜRLER‹... 127

K›deme Göre Mesleki Geliflim Programlar› ... 128

Hizmetöncesi E¤itim Program› ... 128

Aday Ö¤retmenlik E¤itimi Program› ... 129 4. ÜN‹TE

5. ÜN‹TE

6. ÜN‹TE

(4)

Erken Mesleki Geliflim Program›... 131

Sürekli Mesleki Geliflim Program› ... 132

‹çerik Türüne Göre Mesleki Geliflim Programlar› ... 133

Çok Amaçl› Mesleki Geliflim Programlar› ... 133

Arac› Mesleki Geliflim Programlar›... 134

Özel Durum Mesleki Geliflim Programlar›... 134

Kariyere Yönelik Mesleki Geliflim Programlar› ... 134

Ö⁄RETMENL‹KTE MESLEK‹ GEL‹fi‹M ETK‹NL‹K TÜRLER‹ ... 135

Konferans ve Seminer Etkinli¤i ... 135

Çal›fltay Etkinli¤i ... 136

Dan›flmanl›k Etkinli¤i ... 136

Çevrimiçi Etkinlikler... 137

Ö⁄RETMENL‹KTE MESLEK‹ GEL‹fi‹M‹ DE⁄ERLEND‹RME ... 138

Ö⁄RETMENL‹KTE MESLEK‹ GEL‹fi‹M‹ DE⁄ERLEND‹RME AfiAMALARI... 139

Ö⁄RETMENL‹KTE MESLEK‹ GEL‹fi‹M‹ DE⁄ERLEND‹RME ÇALIfiMALARI ... 141

Ö¤retmenlerin Dönütleri... 143

Ö¤retmenlerin Ö¤renmeleri ... 144

Ö¤retmen Özde¤erlendirme Formu... 144

Örgütsel Destek ve De¤iflim... 146

Ö¤retmenlerin Yeni Bilgi ve Becerileri Kullan›m Durumlar› ... 147

Ö¤rencilerin Ö¤renmeleri... 148

Özet ... 150

Ö¤retmenlikte Mesleki Geliflimi Etkileyen Faktörler ve Karfl›lafl›lan Sorunlar... 157

Ö⁄RETMENLER‹N MESLEK‹ GEL‹fi‹M‹NE ‹L‹fiK‹N ÇALIfiMALAR... 159

Ö⁄RETMENL‹KTE MESLEK‹ GEL‹fi‹M‹ ETK‹LEYEN FAKTÖRLER ... 161

Ö¤retmenlikte Kariyer Aflamalar› ... 162

‹çerik ... 164

Ba¤lam ... 165

Yönetimin Yaklafl›m› ... 166

E¤iticilerin Rolü ... 167

Mali Kaynaklar... 168

Ö⁄RETMENL‹KTE MESLEK‹ GEL‹fi‹M‹ ETK‹LEYEN SORUNLAR... 168

‹lk Çal›flma Y›l›nda Karfl›lafl›lan Sorunlar ... 168

Deneyimli Ö¤retmenlerin Karfl›laflt›klar› Sorunlar... 170

Mesleki Eskimifllik... 170

Mesleki Tükenmifllik ... 171

Özet ... 173

7. ÜN‹TE

(5)

Ö¤retmenlikte Mesleki Geliflim ve Teknoloji... 181

Ö⁄RETMENLER‹N TEKNOLOJ‹ KULLANIMLARI ‹Ç‹N MESLEK‹ GEL‹fi‹MLER‹... 183

Ö¤retmenlerin Teknoloji Kullan›m Aflamalar› ... 185

Ö¤retmenlerin Teknoloji Kullan›mlar› için Mesleki Geliflim Aflamalar›... 187

Ö¤retmenlerin Teknoloji Kullan›mlar›na ‹liflkin Mesleki Geliflim Etkinlikleri... 189

Uzaktan Ö¤retmen E¤itimi Program› ... 189

Intel Ö¤retmen Program›... 191

Yazarl›k Yaz›l›mlar› Projesi ... 193

Dünyada Ö¤retmenlikte Mesleki Geliflim Program› Örnekler... 194

Teknoloji Entegrasyonu ‹çin Mesleki Geliflim Program› Örne¤i... 196

Ö¤retmenlerin Mesleki Geliflimi için Ulusal Bir Strateji Örne¤i ... 197

Ö¤retmenlerin Teknoloji Kullan›m›na ‹liflkin Mesleki Geliflimleri için Öneriler... 198

Ö⁄RETMENLER‹N MESLEK‹ GEL‹fi‹MLER‹ ‹Ç‹N TEKNOLOJ‹ KULLANIMI ... 200

Özet... 204

Kendimizi S›nayal›m... 207

Yaflam›n ‹çinden... 208

Sözlük ... 213

8. ÜN‹TE

(6)

Önsöz

Sevgili Ö¤renciler,

Dünyan›n en zevkli, ancak bir o kadar da yorucu mesleklerinden biridir ö¤retmenlik. Y›llar önce elinden tutup, yüzünü y›kamaya götürdü¤ünüz ö¤rencileriniz, bir gün karfl›n›za doktor olur gelir, bir gün bir avukat olarak ç›kar yolunuza, bir gün ö¤retmenler odas›nda bir meslektafl›n›z olarak sohbetinize ortak olur. Sonra, aileler, çocuklar› sizi kendilerinden daha çok dinledikleri için sizi özenerek izleyen, bir tek ö¤üt için teneffüste yolunuzu gözleyen, her kayboldu¤unda sizlerden rehberlik bekleyen aileler...

Ö¤retmenlik; insan için insan merkezli, insanc›l bir meslek olmas› dolay›s›y- la insana has geliflme olgusunu da içinde bar›nd›r›r. Siz ö¤retmenlerin geliflme- si, zincirleme insan geliflimini de beraberinde getiriyor. Siz gelifltikçe ö¤renci gelifliyor, veli gelifliyor, meslektafllar›n›z gelifliyor. Çift yönlü bir ayna gibi gelifl- mek, siz kendinizi seyrederken karfl›n›zdakiler aynan›n di¤er yüzünde sizinle birlikte gelifliyorlar.

Bu kitap, sizin geliflmenize arac› olarak, sizlere “mesleki geliflim” konusunu anlatmay› hedefliyor. Kitab›n›z› okurken, mesleki geliflim sürecinizde bir basamak daha aflaca¤›n›z› düflünüyoruz. Alanyaz›nda bir ilk olarak okuma ayr›cal›¤›na eri- flece¤iniz bu kitapta, gereksinim duyaca¤›n›z bilgiler, örnek olay ve sorularla zen- ginlefltirerek haz›rlanm›flt›r.

Siz ö¤retmen adaylar›n›n ö¤retmenlik mesle¤ine ad›m att›¤›n›z bu süreç içeri- sinde ö¤retmenlik mesle¤inin gereklerini yerine getirmenize, meslek yeterliliklerini oluflturman›za ve mesleki geliflime yönelik fark›ndal›¤›n›z› art›rmaya yönelik olarak “Ö¤retmenlikte Mesleki Geliflim” dersinizin kitab› olarak haz›rlanan bu kitap, 10 üniteden oluflmaktad›r.

Kitab›n›z›n “Ö¤retmenlik Mesle¤i ve Özellikleri” bafll›kl› birinci ünitesinde ö¤- retmenlik mesle¤inin temel özellikleri ve yap›s›, Türkiye’de ö¤retmenlik mesle¤i- nin yap›land›r›lmas›na iliflkin süreç ve buna ba¤l› olarak ö¤retmenlerin e¤itim gereksinimleri ile ilgili temel bilgiler yer almaktad›r.

‹kinci ünitede hizmetöncesi ve hizmetiçi e¤itim sürecindeki ö¤retmenlerin, yetiflkin bireyler olmalar›na ba¤l› olarak ö¤retmenlikte mesleki geliflimin kuramsal dayana-

¤›n› oluflturan yetiflkin e¤itimi, kavramlar› ve yap›s›na iliflkin bilgilere yer verilmifltir.

“Ö¤retmenlikte Mesleki Geliflimin Kuramsal ve Kavramsal Yap›s›” bafll›kl› kitab›n›z›n üçüncü ünitesinde ö¤retmenlikte mesleki geliflimin yeri ve önemi üze- rinde durularak, Türkiye’de ö¤retmenlerin mesleki geliflimleri, ö¤retmenlerin mesleki geliflim gereksinimleri ve mesleki geliflim alanlar›na yönelik konulara de¤inilmifltir.

Kitab›n›z›n dördüncü ünitesinde ise, ö¤retmenlerin yeterlilik alanlar›na ve gereksinim duyduklar› geliflim alanlar›na yönelik mesleki geliflim etkinliklerinin planlanmas› ve uygulanmas›nda göz önüne al›nmas› gereken durumlara iliflkin ayr›nt›l› bilgiler yer almaktad›r.

“Ö¤retmenlikte Mesleki Geliflim Modelleri” bafll›kl› beflinci ünitede, bir mesleki geliflim program›n planlanmas›nda ve uygulanmas›nda temel al›nan mesleki geliflim modelleri ve bu modellerin özelliklerine iliflkin bilgilere yer verilmifltir. Kita- b›n›z›n, “Ö¤retmenlikte Mesleki Geliflim Programlar› ve Etkinlik Türleri” bafll›kl›

alt›nc› ünitesinde ise, mesleki geliflim programlar›n›n konusu, içeri¤i, etkinlik tür- leri ve yap›s› ile ilgili bilgiler üzerinde durulmufltur.

(7)

Kitab›n›z›n yedinci ünitesinde ise, ö¤retmenlerin mesleki geliflimlerine yönelik programlar›n planlanmas›nda ve gerçeklefltirilmesinde etkili olan faktörler, ö¤retmenlerin mesleki geliflim programlar›na kat›l›mlar›n› etkileyen sorunlara ve bu sorunlara iliflkin çözüm önerilerine de¤inilmifltir.

“Ö¤retmenlikte Mesleki Geliflim ve Teknoloji Kullan›m›” bafll›kl› kitab›n›z›n se- kizinci ünitesinde, ö¤retmenlerin mesleki geliflimlerini etkileyen bilgi ve iletiflim teknolojileri iki aç›dan ele al›narak incelenmifltir. Bunlardan ilki, ö¤retmenlerin teknoloji kullan›mlar›na ba¤l› olarak gereksinim duyduklar› mesleki geliflim programlar›, di¤eri ise mesleki geliflim programlar›n›n etkilili¤ini art›rmak için bilgi ve iletiflim teknolojilerinin kullan›m›d›r.

Kitab›n›z›n dokuzuncu ünitesinde, mesleki geliflim programlar›n›n ö¤retmenlerin mesleki geliflim gereksinimlerini karfl›lamas›, ö¤renci ö¤renmesine ve okul geliflimine katk› sa¤lamas›, iyilefltirilmesi ve gelifltirilmesi için gerekli olan de¤erlendirme çal›flmalar›na iliflkin ayr›nt›l› bilgilere yer verilmifltir.

Kitab›n›z›n “Ö¤retmenlerin Mesleki Geliflimine ‹liflkin Uygulama Örnekleri”

bafll›kl› son ünitesinde ise, Türkiye’de ve dünyada ö¤retmenlerin mesleki geliflimlerine yönelik gerçeklefltirilen farkl› uygulama örnekleri ve projeler ile ilgili ayr›n- t›l› aç›klamalara yer verilmifltir.

Bu kitap, sizler için haz›rlan›rken bizler çok gelifltik, ö¤rendik. Sizlerin de ö¤rene- rek geliflmeniz ve kitab›m›z›n tad›n› ç›kartman›z dile¤iyle, hepinize baflar›l› bir dö- nem diliyorum.

Editör

Yrd.Doç.Dr. Ifl›l KABAKÇI YURDAKUL

(8)

(9)

Girifl: Ünitede ifllenen konulara iliflkin bilgi veren, konuya bafl- lamadan önce sizi düflünmeye iten, gerekti¤inde konular› daha iyi kavrayabilmeniz için yapma- n›z gerekenleri belirten k›sa aç›klamalard›r.

A m a ç l a r › m › z : Üniteyi tamamlad›¤›n›zda kazanaca¤›n›z bilgi ve becerilerdir.

endi kendine ö¤renme ilkelerine göre

haz›rlanm›fl olan bu kitab›n ifllevlerini ö¤renmek için haz›rlanan “Kullan›m K›lavuzu”, konular›

anlaman›zda ve s›navlara haz›rlanman›zda sizlere fayda sa¤layacakt›r.

K

N

Örnek Olay: Ünitede ifllenen konular›n günlük ya- flama yans›malar›n› içeren, kuramsal aç›klama- larla çevrenizde yaflanan olaylar aras›nda ba¤

kurman›za yard›mc› olmay› hedefleyen örnek olaylar, anektodlar, al›nt›lar ya da gazete haberleridir.

‹çindekiler: Ünite içinde hangi konu- lar›n ifllenece¤ini gösterir. Ana konular›n bafll›klar›n› içerir.

Anahtar Kav- ramlar: Ünite- de aç›mlanan temel kavram- lard›r. Ünitede- ki önemli nok- talara iliflkin ipuçlar› verir.

S›ra Sizde: ‹fllenen konular› kavray›p kavramad›¤›n›z› kendi kendinize ölç- menize yard›mc› olmaya amaçlayan, düflün- meye ve uygulamaya yönlendiren sorulard›r.

S O R U

D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

Yana Ç›kma: Metin içinde yer alan önemli kav- ram ve ifadelere iliflkin tan›m ya da aç›klamalard›r. Önemsemeniz gereken noktalar› gösterir.

Metin içinde yap›lan aç›klamalar›n bir tür çok k›sa özeti gibi düflünülebilir.

Düflünelim: Metnin herhangi bir yerinde ve ge- rekti¤inde sizlerin düflünmesini, düflündüklerinizi belirli bir konuya yo¤unlaflt›rman›z› sa¤lamak amac›yla so- rulan sorular ya da sizin yapman›z beklenen davran›fllard›r.^{S O R U}

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

K ‹ T A P

(10)

Özet: Ünitede ayr›nt›l› iflle- nen konular›n önemli noktalar› tekrar vurgulan›r.

Kendimizi S›nayal›m: Ünitede ifl- lenen konular› ö¤renip ö¤renme- di¤inizi kendi kendinize ölçme- nizi sa¤layacak, bir tür s›nava haz›rl›k testidir. S›navlarda ç›kabilecek türde sorular› içerir.

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›:

"Kendimizi S›nayal›m" bölümündeki sorular›n cevaplar›n› ve ilgili oldukla- r› konular› içerir. Yanl›fl cevaplad›¤›- n›z sorularla ilgili konular› tekrar et- meniz s›navdaki baflar›n›z› art›rabilir.

Yararlan›lan ve Baflvurulabile- cek Kaynaklar: ‹fllenen konulara iliflkin daha genifl bilgi edinmek isteseniz bu bölümde yer alan kaynaklar› inceleyebilirsiniz.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›: "S›ra Sizde"lerde yer alan sorular›n cevaplar›n› içerir. Her hangi bir S›ra Sizde sorusuna verdi¤iniz cevap ile bu bölümdeki cevab› karfl›laflt›rarak, ilgili konuyu ne ölçüde ö¤rendi¤inizi belirleyebilirsiniz.

Yaflam›n ‹çinden: Üni- tede aktar›lan kuramsal aç›k- lamalar ile günlük yaflam›m›z- da karfl›laflt›¤›m›z olaylar ara- s›nda iliflki kurman›z› sa¤lamak için verilmifl haber ve al›nt›lard›r.

”

“

Okuma Parças›: Bu bölümde, baz› do¤rudan iliflkili bilimsel bir çal›flmadan al›nan okuma parçalar›na yer verilmektedir.

(11)

(12)

1

Ö¤retmenlik

Mesle¤i ve Özellikleri

E¤itim, yetifltirdi¤i insan gücü ile toplumu de¤iflim kültürüne haz›rlayan ve gelifl- meye iten anahtar konumunda toplumsal bir kurumdur. Bu yönüyle e¤itim olgu- sunun temel ögelerinden biri olan ö¤retmene önemli görevler düflmektedir. Ö¤ret- men, ö¤rencilerin yaflam›nda oldukça önemli bir yer tutmaktad›r. Ö¤renciler;

okullarda çeflitli bilgi ve becerileri ö¤renmekle birlikte ö¤retmenin düflüncelerin- den, tepkilerinden, de¤er ve al›flkanl›klar›ndan etkilenirler. Ö¤rencilerin do¤ru ve nitelikli modellerle karfl›laflmas› son derece önem tafl›maktad›r. Kitab›n›z›n bu ünitesinde; ö¤retmenlik mesle¤inin temel özellikleri ve yap›s›, özellikle Türkiye ek- seninde, ö¤retmenli¤in meslekleflme süreci, ö¤retmenlikte mesleki yeterlik alanlar›, ö¤retmenlerin e¤itim gereksinimleri ve son olarak da ö¤retmenlikte mesleki geliflim süreci konular› hakk›nda yaz›lm›fl ayr›nt›l› bilgiler bulabileceksiniz.

Amaçlar›m›z

Bu üniteyi çal›flt›ktan sonra;

Ö¤retmenlik mesle¤inin temel özelliklerini ve yap›s›n› aç›klayabilecek, Türkiye’de ö¤retmenli¤in meslekleflme sürecini kavrayabilecek,

ö¤retmenlerin sahip olmalar› gereken yeterlik alanlar›n› s›ralayabilecek, ö¤retmenlerde e¤itim gereksinimine yol açan etkenleri yorumlayabilecek, Türkiye’de ö¤retmenlerin e¤itim gereksinimlerinin hangi yollarla karfl›land›-

¤›n› aç›klayabilecek,

Türkiye’de ö¤retmenlikte mesleki geliflim sürecini aç›klayabilecek yeterliklere sahip olacaks›n›z.

N N N N N N

1

(13)

• Ö⁄RETMENL‹K MESLE⁄‹ VE YAPISI

• Genel Meslek Özellikleri

• Alana Özgü Özellikler

• Ö⁄RETMENL‹KTE MESLEK‹ YETERL‹KLER

• Ö⁄RETMENLER‹N E⁄‹T‹M GEREKS‹N‹MLER‹

• Ö⁄RETMENL‹K MESLE⁄‹NDE GEL‹fi‹M BASAMAKLARI Örnek Olay

“Türkiye’de Ö¤retmen Olmak” konulu konferans, Alp Ö¤retmen’i derin bir düflün- ce sa¤ana¤›na itmiflti. Uzunca bir süredir zihnini kemiren ve yan›tlar›n› bir türlü bulamad›¤› sorular, konuflmac› Duygu Han›m’›n hecelerinde tek tek yan›tlar›n›

buluyordu. “Vay be!” dedi kendi kendine. Ö¤retmen olmay› çok istiyordu ve bunun için büyük bir emek harcam›flt›. Baflarm›flt› Alp Ö¤retmen. Bir önceki y›l atanm›fl ve bugün bir y›ll›k bir mesleki deneyime sahipti. Ancak mesle¤iyle ilgili kimi hayal- leri, kimi beklentileri de vard› gerçekleflmeyen. Daha onurlu, daha sayg›n, daha insanca... Bugünlere kolay gelinmedi, diye düflündü. Cumhuriyetin kuruluflunda at›lan tohumlar, zaman içinde yeflererek kendisinin bugün büyük bir onurla tafl›- d›¤› mesle¤inin de konumunu belirlemiflti. Özlük haklar›, mesleki statü, mesleki geliflim…. Sonra konuflmac›n›n bir sözünü hat›rlad›. “Gerçeklefltiremedi¤imiz tüm hayaller, gerçekleflmeyen tüm özlemler, geçmiflteki ö¤retmenlerin kusurlar›n›n bir bileflkesi, bir ürünüdür. Bir toplum ancak ö¤retmenleri kadar iyidir.” Bir an dur- du. Bugünün bir ö¤retmeni olarak elli y›l sonraki Alp Ö¤retmenler için nereden bafllamal› ve neler yapmal›yd›?

Anahtar Kavramlar

• Ö¤retmen

• Ö¤retmenlik mesle¤i

• Ö¤retmen yeterlikleri

• Ö¤retmen e¤itimi

• Ö¤retmenlikte mesleki geliflim

• Uzmanl›k bilgisi

• Girifl denetimi

• Meslek eti¤i

• Meslek kurulufllar›

• Çal›flma özgürlü¤ü

• Bafllang›ç standartlar›

• Ürün standartlar›

• Süreç standartlar›

• Kariyer

• Uzman ö¤retmen

• Baflö¤retmen

‹çindekiler

(14)

Ö⁄RETMENL‹K MESLE⁄‹ VE YAPISI

‹nsan gücünün ça¤›n gerekleri do¤rultusunda nitelikli yetifltirilmesi, e¤itim kurumlar›n›n temel sorumluluklar›ndan biridir. Hemen her toplum, bireyleri e¤iterek onlar›n toplumla uyumlu olmalar›n› ve toplumsal geliflmeye katk›da bulunmalar›n›

sa¤lamay› amaçlamaktad›r (Halis, 1999). Söz konusu ifllevi, ayn› zamanda toplumsal kurumlar da olan e¤itim kurumlar›, okullar üstlenmektedir. Kuflkusuz e¤itim kurumlar›, bir toplumu bilgi toplumu olmaya haz›rlayacak temel yap› tafllar›n›n bafl›nda yer almaktad›r. E¤itim kurumlar›nda yetifltirilecek insanlar, üyesi olduklar›

toplumu bu kurumlarda edindikleri yeterlikler ölçüsünde temsil edebilme gücüne sahip olacaklard›r. E¤itim sisteminin, her düzeyde ve alanda kalk›nman›n gerektirdi¤i ça¤dafl bilgilere uygun bilgi ve becerilerle donat›lm›fl nicelik ve nitelikteki insan gücünü yetifltirebilmesi gerekir. ‹nsan› e¤itim yoluyla de¤ifltirmeden hiçbir toplumsal, ekonomik ve siyasal geliflmeyi baflarmak mümkün de¤ildir (Eriflti, 2005).

E¤itim kurumlar› ayn› zamanda bir ulusun sosyal, ekonomik ve kültürel aç›dan devaml›l›¤›n› sa¤lama, bireylerin sosyalleflmesini gerçeklefltirme, onlara toplumun kültürünü aktarma, yetifltirdi¤i kufla¤›n toplumun siyasal yap›s›na uyumunu sa¤lama, liderlik yeteneklerine sahip gençleri ortaya ç›karma, nitelikli insan gücünü yetifltirme gibi ifllevleri de gerçeklefltirmekle yükümlü özel bir konuma sahiptir (Bur- sal›o¤lu, 1991). E¤itim kurumlar›, toplumsal istikrar›n korunmas›n› sa¤lama yan›n- da kültürel ve teknolojik de¤iflimin gerçekleflmesinde de rol oynar. Türk e¤itim sistemi için belirlenmifl amaçlardan olan iyi vatandafl yetifltirme, üst ö¤renime ve ifl alanlar›na haz›rlama, kifli ve toplum sorunlar›n› tan›tma, çözüm yollar› yaratma, ül- ke kalk›nmas›na katk›da bulunma bilincini kazand›rma gibi amaçlar bunlara örnek gösterilebilir (Baflaran, 1993).

Bir ülkedeki demokrasinin geliflmiflli¤i ile ö¤retmen aras›nda nas›l bir iliflki kurulabilir?

Ülkelerin varolufl mücadelelerinde yaflamsal bir rol oynayan e¤itim kurumlar›- n›n ve bu kurumlarda yürütülen etkinliklerin baflar›ya ulaflmas›na etki eden çok sa- y›da etmenden söz edilebilir. Bu etmenlerden belki de en önde geleni, e¤itim kurumlar›n›n baflat aktörleri ö¤retmenlerdir. Ö¤retmenler, e¤itim sisteminin en temel ögesidir. Ö¤retmenler bir ülkenin kalk›nmas›nda, nitelikli insan gücünün yetifltiril- mesinde, toplumdaki huzur ve bar›fl›n sa¤lanmas›nda, bireylerin sosyalleflmesi ve toplumsal hayata haz›rlanmas›nda, toplumun kültür ve de¤erlerinin genç kuflakla- ra aktar›lmas›nda oldukça önemli ifllevler görmektedirler (Özden, 1999). Bu yö- nüyle bir ülkenin gelece¤inin, ö¤retmenlerin iyi yetifltirilmesine ve görevlerini en iyi flekilde yerine getirebilecek mesleki ve kiflisel niteliklere sahip olmalar›na ba¤- l› oldu¤u söylenebilir. Ö¤retmenlik, önemi her geçen gün artan bir meslek haline gelmektedir.

Ö¤retmen; evrensel toplumun uyan›k, ulusal toplumun ayd›n, mesle¤in ise ye- tenekli bir üyesidir. Bu üye e¤itimi bir bütün olarak görebilmek, belirli bir ö¤retim alan›nda uzmanlaflmak, mesleki bilgi ve becerilerini etkili olarak uygulamak duru- mundad›r. Ö¤retmenin mesle¤inin bütünlü¤ünü kavrayabilmesi, meslek kuruluflla- r›n› mesleki yönden destekleyebilmesi, mesle¤in bilimsel, profesyonel ve toplumsal boyutlar›yla sayg›nl›¤›n› art›r›c› davranmas›; meslek kurufllar›n› çeflitli yönleriy- le tan›mas›, bunlara üye olmas›, mesle¤in ekonomik ve sosyal yönden statüsünü yükseltmeye katk›da bulunmas› gerekmektedir (Alkan, 2000).

Ö¤retmenlik mesle¤inin tafl›d›¤› anlam ve kapsam ile ilgili olarak çok say›da ta- n›mlaman›n varl›¤›ndan söz etmek olanakl›d›r. Bu tan›mlamalardan kimileri flöyle-

Bir ülkeye ait toplumsal kültür ve düzenin yan›s›ra dünyadaki toplumsal, kültürel, teknolojik ve ekonomik geliflmeleri yak›ndan izleyerek aktarma ve bu yolla toplumun ilerlemesine katk›da bulunma da e¤itim örgütlerinin görevleri aras›ndad›r.

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T

1

Ö¤retmen mesle¤ine inanç ve ba¤l›l›k duygusuna sahip olmal›, mesle¤in de¤erler sistemine uygun davranmal›, mesle¤in hukuki ve ahlaki yönlerini iyi tan›mal›, toplumdaki yerini ve önemini tam olarak bilmelidir.

(15)

dir: Ö¤retmenlik sanat yönü de olan, e¤itim bilimlerinin bulgular›na dayal› olarak geliflen bir davran›fl de¤ifltirme mühendisli¤idir (Senemo¤lu, 2007). Ö¤retmenlik mesle¤i e¤itim sektörü ile ilgili sosyal, kültürel, ekonomik, bilimsel ve teknolojik boyutlara sahip, alanda özel uzmanl›k bilgi ve becerisini temel alan, akademik ve mesleki formasyonu gerektiren profesyonel statüde bir u¤rafl› alan›d›r (Alkan, 1998). Ö¤retmen; düflünce, duygu ve hareket dünyalar›n›n mimar›, mühendisi ve örnek yap›mc›s›d›r (Özsoy ve Ataünal, 2001). Ö¤retmen, insan davran›fllar›n› ve yeteneklerini gelifltiren bir davran›fl mühendisi ya da performans mühendisidir.

Ö¤retmenlik, bireylerin ve toplumun yaflam ve geliflim biçimini flekillendiren önemli bir meslektir. Bu nedenle ö¤retmen, e¤itime anlam veren ve e¤itimi ifllevsel yapan, etkili ve verimli k›lan temel unsurlardan biridir (Alkan, 2000). Ö¤retmenler; üyesi olduklar› devletin e¤itim politikas›n› uygulamaya koyan, elde ettik- leri uygulama sonuçlar› ile de bu politikay› etkileyen önemli kiflilerdir (Sünbül, 2003). Bu yönüyle ö¤retmenlik, bireylerin ve toplumlar›n yaflamlar›n› flekillendiren bir meslektir. Ö¤retmenlerin e¤itim olgusuna anlam veren; e¤itimi ifllevsel, etkili ve verimli k›lan temel belirleyicilerden biri oldu¤u söylenebilir. E¤itim için sürekli olarak sa¤lanan tüm teknolojik avantajlara ve üstünlüklere ra¤men ö¤retmen, e¤i- timde temel öge olma özelli¤ini günümüzde de korumaktad›r (Elsayed, 1997).

Öteki ülkelerde de oldu¤u gibi Türkiye’de de ö¤retmenlik mesle¤inin bir kamu hizmeti olarak yürütülmesinde göz önüne al›nmas› gereken ilkeler, iflleyifl, görev ve sorumluluklar anayasa, yasalar, yasa hükmünde kararnameler, yönetmelikler, genelgeler ve di¤er yasal dayanaklarla flekillendirilmifltir. Bu noktadan hareketle Türkiye’de, Cumhuriyet döneminde ö¤retmenlik olgusunun bir meslek olarak al- g›lanmas›na ve kabul görmesine zemin haz›rlayan kimi önemli düzenlemelere de-

¤inmek, ö¤retmenlik mesle¤inin günümüzdeki konumuna hangi yollar› izleyerek geldi¤ini alg›lamay› kolaylaflt›rabilecektir. Atatürk, henüz Kurtulufl Savafl› döne- minde, kurulacak devletin ba¤›ms›z, ulusal ve ça¤dafl olmas› gerekti¤ini ifade etmifltir (Cicio¤lu, 1985).

Cumhuriyet kuruldu¤unda e¤itim yönetimi ve e¤itim uygulamalar› bak›m›ndan ayr›l›k gösteren yedi tür okul bulunmaktayd›. Öte yandan var olan medrese-mek- tep ikileminin de ortadan kald›r›lmas› gerekiyordu. Ö¤retimdeki tüm bu da¤›n›kl›-

¤› ortadan kald›rmak ve ö¤retimi devletin denetimi alt›na almak amac›yla 3 Mart 1924 tarihinde 430 say›l› Ö¤retim Birli¤i Yasas› ç›kar›lm›flt›r. Böylece Cumhuriyetin ilan›n› izleyen dört ay kadar k›sa bir sürede tarihin en köklü e¤itim reformu ger- çeklefltirilmifl, Türk e¤itimi ulusal ve laik bir kimlik kazanm›flt›r (Adem, 1994). Söz konusu yasa, e¤itim etkinliklerini devlet tekelinde toplayarak çifte standart uygulamalar› ortadan kald›rman›n d›fl›nda e¤itime ça¤dafl ve ulusal bir kimlik kazand›r- mas› bak›m›ndan büyük önem tafl›maktad›r. Ö¤retim Birli¤i Yasas› ve yine ayn› y›l ç›kar›lan 439 say›l› Orta Ö¤retim Ö¤retmenleri Yasas› ile ö¤retmenlik mesle¤ine yeni ve ça¤dafl bir temel, yasal bir tan›m ve dayanak getirilmifl; ö¤retmenli¤in meslekleflme sürecinin h›z, yayg›nl›k ve etkinlik kazanmas› sa¤lanm›flt›r. Böylelikle modern, ça¤dafl ö¤retmenlik mesle¤i için gerekli görülen bütünüyle laik bir ortam yarat›lm›flt›r (Uçan, 2001).

Türkiye’de ö¤retmenli¤in mesleki dayanaklar›n›n oluflturuldu¤u ve günümüzde de geçerli¤ini koruyan önemli bir yasal düzenleme de 1739 say›l› Millî E¤itim Te- mel Yasas›’d›r. 14 Haziran 1973 y›l›nda kabul edilmifl, ard›ndan 24 Haziran 1973 tarih ve 14574 say›l› Resmî Gazete’de yay›mlanarak yürürlü¤e girmifltir. Bu yasa, Türk millî e¤itiminin düzenlenmesinde esas olan amaç ve ilkeler, e¤itim sisteminin genel yap›s›, ö¤retmenlik mesle¤i; okul, bina ve tesisleri, e¤itim araç gereçleri ve

Ö¤retmenlik, çeflitli meslek alanlar› içerisinde kendisinden en çok görev ve rol üstlenmesi beklenen meslek alanlar›ndan biridir.

Ö¤retim Birli¤i Yasas› ile ö¤retmenlik mesle¤inin yasal olarak tan›mlanmas›

ve ülke genelinde sa¤l›kl›, etkin ve yayg›n bir biçimde uygulanmas› için gerekli olan temel yap›

oluflturulmufltur.

(16)

devletin e¤itim ve ö¤retim alan›ndaki görev ve sorumlulu¤u ile ilgili temel hüküm- leri bir sistem bütünlü¤ü içinde kapsayan bir yasa olma özelli¤i tafl›maktad›r. Öte yandan yine bu yasa ile Türk millî e¤itiminin temel amaçlar› ile e¤itim sisteminin her kademesinde yetifltirilmek istenen insan nitelikleri ve bu amaçlara ulaflmada gerçeklefltirilecek e¤itim-ö¤retim etkinliklerinin düzenlenip yürütülmesinde göz önüne al›nacak temel ilkeler ortaya konmufltur. Yasa, Türk e¤itimine sistem kavra- m›n› getiren ve ayn› zamanda e¤itimde 1973 y›l›na kadar olan geliflmeleri de yasal- laflt›ran bir özelli¤e de sahiptir. 1980 askerî darbesinin ard›ndan 1983 tarihinde ç›- kar›lan 2842 say›l› yasayla kimi de¤iflikliklere u¤rat›lm›fl olmakla birlikte hala yü- rürlüktedir (Kaplan, 1999). Millî E¤itim Temel Yasas›, ö¤retmenlik mesle¤inin özel- liklerini ve ifllevini belirlemesinin yan› s›ra ö¤retmenli¤in bir uzmanl›k mesle¤i oldu¤unu 439 say›l› yasan›n ard›ndan bir kez daha ve kesin bir biçimde ortaya koy- mufltur. Bu yasa, ö¤retmenlik mesle¤ini tüm tür ve çeflitleriyle üçlü sacaya¤› üze- rine oturan ve yüksekö¤renim gerektiren bir ihtisas mesle¤i olarak tan›mlanm›fl ve tüm e¤itim basamaklar›nda görev yapan ö¤retmenlere yüksekö¤retim görmüfl olma zorunlulu¤u getirmifltir. Bu durum, yasan›n 43’üncü maddesinde flu flekilde ifade edilmifltir (14574 say›l› Resmî Gazete, 1973, madde: 43):

“Ö¤retmenlik, devletin e¤itim, ö¤retim ve bununla ilgili yönetim görevlerini üzerine alan özel bir ihtisas mesle¤idir. Ö¤retmenler bu görevlerini Türk Millî E¤itiminin amaçlar›na ve temel ilkelerine uygun olarak ifa etmekle yükümlüdürler. Ö¤retmen- lik mesle¤ine haz›rl›k genel kültür, özel alan e¤itimi ve pedagojik formasyon ile sa¤- lan›r. Yukar›da belirtilen nitelikleri kazanabilmeleri için, hangi ö¤retim kademesin- de olursa olsun, ö¤retmen adaylar›n›n yüksekö¤renim görmelerinin sa¤lanmas› esas- t›r. Bu ö¤renim lisans öncesi, lisans ve lisansüstü seviyelerde yatay ve dikey geçifllere de imkân verecek biçimde düzenlenir.”

Yasada tan›mlanan ö¤retmenlik mesle¤inin üç boyutundan biri olan genel kül- tür, ö¤retmenin genel kültüre yönelik bilgi ve yeteneklerini gelifltirmeyi amaçlar.

Ö¤retmen sahip oldu¤u genel kültür ile topluma uyum sa¤layabilece¤i gibi toplum sorunlar›n› görme ve bu sorunlar›n çözümüne katk›da bulunacak düzeye de gelmifl olacakt›r. Alan bilgisi, ö¤retimin yap›laca¤› alan›n gerektirdi¤i bilgi, beceri, tu- tum ve de¤erleri kazand›rmay› amaçlar. Ö¤retmen aday›n›n alan bilgisi dersleri ile ö¤retim yapaca¤› kademe ve tipteki okula ve ö¤retim alan›na hizmet edecek bilgi, beceri ve tutumlara sahip olmas› önem tafl›r. Ö¤retmenlik meslek bilgisi ise, ö¤retmenlik mesle¤ine özel davran›fllar› kazand›rmay› amaçlar. Ö¤retmen aday›, ö¤retmenlik mesle¤inin gerektirdi¤i davran›fllar› kazanarak ö¤retiminde görevli oldu¤u alan›n e¤itsel sürecine katk›da bulunabilecektir.

1739 Say›l› Yasa’da ö¤retmenlik mesle¤i konusunda yap›lan tan›mlamay› desteklemek amac›yla 20 Temmuz 1982 y›l›nda ç›kar›lan 41 Say›l› Yüksekö¤retim Ku- rumlar› Teflkilat› Hakk›nda Yasa Hükmünde Kararname ve onun yerini almak üze- re 28 Mart 1983’te ç›kar›lan 2809 Say›l› Yasa ile ö¤retmen yetifltiren tüm yüksekö¤- retim kurumlar› üniversiteler içine al›nm›fl ve böylece Türkiye’de ö¤retmenlik mesle¤i de tüm tür ve çeflitleriyle üniversiter ö¤renime dayand›r›lm›flt›r. Tüm bunlar›n d›fl›nda, ad› geçen yasan›n 45’inci maddesinin “Ö¤retmen adaylar›nda genel kül- tür, özel alan e¤itimi ve pedagojik formasyon bak›m›ndan aranacak nitelikler Mil- lî E¤itim Bakanl›¤›nca tespit olunur.” hükmüyle yetifltiren ve istihdam eden kurumlar aras›ndaki uyum ve iflbirli¤inin temelini att›¤› da söylenebilir. Cumhuriyet tari- hi boyunca, ö¤retmenli¤in mesleki konumunu sa¤lamlaflt›rmay› ve nitelikli ö¤ret-

Millî E¤itim Temel Yasas›, Türk millî e¤itim ideolojisinin ve sisteminin eksenidir.

Ö¤retmenlik mesle¤inin boyutlar›:

• Genel kültür

• Alan bilgisi

• Ö¤retmenlik meslek bilgisi

(17)

menler yetifltirmeyi sa¤lamaya dönük iyi niyetli, yerinde ve bu sürece katk› sa¤la- y›c› uygulamalar gerçeklefltirilmifl olmakla birlikte kimi dönemlerde özellikle nicel sorunlara çözüm üretmek amac›yla kimi yanl›fl ve yersiz uygulamalara da baflvu- ruldu¤u dikkat çekmektedir. Ö¤retmen konusu, uzun y›llar öncelikle nicel aç›dan çözülmeye çal›fl›lm›fl; ancak niteli¤i ikinci plana iten bu yaklafl›m, sorunlar›n çözü- mü için yeterli olmam›flt›r (Demir, 2000).

Ö¤retmenlik mesle¤inin Cumhuriyet Türkiye’sindeki seyrini özetlemek gerekir- se Türkiye’de ö¤retmenlik mesle¤i 1924 y›l›nda ç›kar›lan Orta Tedrisat Muallimle- ri Yasas› ile bir meslek olarak resmen kabul edilmekle birlikte bafllang›çta neredey- se okuma yazma bilen herkese aç›k bir meslek olma özelli¤i göstermifl, sonra belli bir program› izleyenlere bu hakk›n verilmesi öngörülmüfl, uzunca bir süre sonra belli bir okul ö¤renimi görenlere öncelik tan›nan bir meslek haline gelmifl, daha sonra ise yasal tan›ma ve güvenceye kavuflan ve uzmanl›k gerektiren bir meslek niteli¤i kazanm›flt›r. Bugün gelinen noktaya olumlu bir bak›fl aç›s›yla bak›ld›¤›nda Türkiye, anaokulu ö¤retmenli¤inden lise ö¤retmenli¤ine her e¤itim basama¤› için lisans düzeyinde ö¤retmen yetifltiren programlara sahiptir. Ayr›ca e¤itim fakültele- rinin yeniden yap›lanmas› sonras›nda her ö¤retmenlik alan› için bilim dallar› oluflturulmufltur. Bu yolla, ö¤retmen yetifltiren kurumlarda görevli ö¤retim elemanlar›- na her alanda kariyer ve yay›n yapma yolu aç›lm›flt›r. Bu ciddi at›l›m ö¤retmen yetifltiren kurumlarda personel kalitesi ve yay›n niteli¤ini art›rmada önemli rol oyna- yacakt›r. Gelinen bu nokta, dünyada pek çok ülkenin baflaramad›¤› bir geliflmedir (Oktay, 1998).

Yukar›da da ifade edildi¤i üzere çok say›da mesleki tan›m›n›n yap›lm›fl olmas›- na karfl›n ö¤retmenli¤in gerçek anlamda bir meslek olup olmad›¤› ya da bir meslek olarak kabul edilip edilmemesi gerekti¤i konusunda Türkiye’de yo¤un tart›flmalar yaflanm›flt›r. Meslek; toplumdaki sosyal, ekonomik ve teknolojik yap›n›n gerektirdi¤i bir ifl bölümü sonucu ortaya ç›kan, bireyin ilgi ve yetenekleri ile sosyal etkinliklere kat›lma gereksinimi ile toplumun bireyden sosyal ve ekonomik yaflam- da sorumluluk yüklenmesi beklentisi sonucu ortaya ç›km›fl yaflamsal bir etkinlik olgusudur (Hac›o¤lu ve Alkan, 1997). Herhangi bir iflin meslek olarak tan›mlana- bilmesi ve adland›r›labilmesi için kimi koflullar› tafl›mas› gerekmektedir. Bunlardan bafll›calar›; mesle¤e giriflte bir denetim ya da seçme sisteminin olmas›, mesle¤e öz- gü bir meslek ahlak›n›n olmas›, meslekle ilgili meslek örgütlerinin olmas›, mesle-

¤in toplum taraf›ndan kabul görmesi gibi koflullard›r (fiiflman, 2002). Konuya bu yönüyle bak›ld›¤›nda Türkiye’de, ö¤retmenlik mesle¤inin gerçekten bir meslek olarak görülüp görülmedi¤ine iliflkin geçmiflte yap›lan tart›flma ve elefltirilerin çok da yersiz olmad›¤› söylenebilir.

Çok say›da mesleki tan›m›n›n yap›lm›fl olmas›na karfl›n ö¤retmenli¤in gerçek anlamda bir meslek olup olmad›¤›n›n tart›fl›lma gerekçesi ne olabilir?

Ö¤retmenlik mesle¤inin temel özellikleri iki temel bafll›k alt›nda ele al›nabilir.

Bunlar; bir mesle¤in meslek olmas›n› sa¤layan, e¤itim d›fl›ndaki ölçütleri ele alan

“Genel Meslek Özellikleri” ve ö¤retmenlik mesle¤ini di¤er mesleklerden ay›ran belli bafll› özellikleri ele alan “Alana Özgü Özellikler”dir (Tezcan, 1996; Erden, 1999; Çeliköz, 2003; Eskicumal›, 2002):

Ö¤retmenli¤in meslek olup olmad›¤›na iliflkin tart›flmalar›n günümüzde önemli ölçüde sona erdi¤i ve ö¤retmenli¤in bir meslekte bulunmas› gereken her türlü özelliklere sahip, kendine özgü bir meslek oldu¤u konusunda anlay›fl birli¤ine var›ld›¤› söylenebilir.

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P K ‹ T A P

T

2

(18)

Genel Meslek Özellikleri

Genel meslek özellikleri, yaln›zca ö¤retmenlik mesle¤ine özgü özellikler de¤ildir.

Genel meslek özellikleri, herhangi bir iflin ya da herhangi bir u¤rafl›n bir meslek olarak tan›mlan›p adland›r›labilmesi için tafl›mas› gereken özelliklerdir. Bu noktada öteki tüm ifl kollar› gibi ö¤retmenli¤in de bir meslek olarak adland›r›labilmesi için burada ifade edilen özelliklere sahip olmas› kaç›n›lmaz bir gerekliliktir.

Uzmanl›k Bilgisi: Bir mesle¤i yerine getirecek bireylere hizmetöncesi e¤itim yoluyla mesle¤in gerektirdi¤i bilgi ve becerilerin kazand›r›lmas›, iflin baflar›ya ulaflmas›nda yaflamsal önem tafl›r. Öte yandan bir meslek, ne kadar çok özelli¤e sahip olmay› gerektiriyorsa e¤itim süresi de o ölçüde uzamaktad›r. Türkiye’de ö¤retmenlik mesle¤i, s›n›f ö¤retmenleri ve kimi alanlar için ortaö¤retim üzerine dört y›ll›k, kimi alanlar için ise befl y›ll›k bir e¤itimi gerekli k›lmaktad›r.

Girifl Denetimi: Türkiye’de, ö¤retmenlik mesle¤i girifl denetiminin alt› aflamada gerçekleflti¤i söylenebilir. ‹lk aflama Ö¤renci Seçme ve Yerlefltirme Merkezi (ÖSYM) taraf›ndan yap›lmaktad›r. ÖSYM çok say›da lise mezunu içerisinden yaln›zca bilifl- sel yeterliliklerini dikkate alarak bir seçim yapmakta ve seçti¤i adaylar› e¤itim fa- kültelerinin ilgili bölümlerine göndermektedir. ‹kinci aflamada Yüksekö¤retim Ku- rumlar› bu adaylara, 4-5 y›ll›k bir e¤itim vermekte ve bu e¤itimin sonucunda bafla- r›l› olanlar› mezun ederek diplomaland›rmaktad›r. Diplomal› mezunlar, Kamu Per- soneli Seçme S›nav›na girmekte ve ald›klar› puanlara göre s›ralanmaktad›r. Dör- düncü aflamada Millî E¤itim Bakanl›¤›, gereksinim ve devletin ekonomik koflullar›

do¤rultusunda ö¤retmen seçimi yapmaktad›r. Seçilen adaylar bir y›ll›k aday ö¤retmen olarak görevlendirmekte ve bu sürenin sonunda ve uygun görülmeleri durumunda ö¤retmen olarak istihdam edilmektedirler. Son aflamada ise ö¤retmen olarak görev yapanlar›n yasalara ve meslek eti¤ine dayal› olarak görevlerini sürdür- meleri gerekmektedir.

Meslek Eti¤i: Meslek eti¤i; belirli bir meslek grubunun mesle¤e iliflkin olarak oluflturulup korudu¤u, meslek üyelerine emreden, onlar› belirli bir biçimde dav- ranmaya zorlayan, kiflisel e¤ilimlerini s›n›rlayan, yetersiz ve ilkesiz üyeleri meslek- ten d›fllayan, meslek içi rekabeti düzenleyen ve hizmet ideallerini korumay› amaç- layan mesleki ilkeler bütünüdür. Türkiye’de ö¤retmenlik mesle¤inin de¤er sistemi belirlenmemifltir. Meslekte de¤er sistemi konmad›¤› için de kiflisel de¤erler ege- men olabilmektedir.

Çal›flma Özgürlü¤ü: Herhangi bir iflin meslek olarak adland›r›labilmesinin ko- flullar›ndan biri de çal›flma özgürlü ile ilgilidir. Bir mesle¤in uygulama baflar›s›, bir yönüyle de mesle¤i icra eden bireylerin özgürlü¤üne ve yarat›c›l›k becerilerini kul- lanabilmelerine ba¤l›d›r. Ö¤retmenlik mesle¤i, çal›flma özgürlü¤ü aç›s›ndan de¤er- lendirildi¤inde e¤itim hizmetinin kamu hizmeti olarak alg›lanmas› nedeniyle bir- çok ülkede çal›flanlar›n büyük bir ço¤unlu¤unun devlet okullar›nda görev ald›¤›

gözlemlenmektedir. Uygulamaya koydu¤u e¤itim program› kendisine belirli bir öl- çüde esneklik tan›d›¤› takdirde ö¤retmenlik, çal›flma özgürlü¤ü bulunan bir meslek olarak nitelendirilebilir.

Meslek Kurulufllar›: Her meslek gurubunun, üyelerinin ç›karlar›n› korumak ve sorunlar›n› dile getirerek sorunlara çözüm üretmek için örgütlenmesi beklenir. Bu durum, ö¤retmenler için de söz konusudur. Türkiye’de de nitelikleri tart›fl›lmakla birlikte çeflitli ö¤retmen örgütleri etkinlik göstermektedir.

Hizmet Koflullar›: Bir mesle¤e sayg›nl›k kazand›ran koflullar›n bafl›nda o mesle-

¤in üyelerine sa¤lad›¤› maddi ve manevi koflullar gelir. Ö¤retmenlerin çal›flma ko-

Ö¤retmenlik mesle¤ine iliflkin genel meslek özellikleri:

• Uzmanl›k bilgisi

• Girifl denetimi

• Meslek eti¤i

• Çal›flma özgürlü¤ü

• Meslek kurulufllar›

• Hizmet koflullar›

• Toplumca meslek olarak tan›nma

(19)

flullar›, e¤itimin en yüksek derecede etkinli¤ini sa¤layacak nitelikte olmal› ve ö¤- retmenlere kendilerini tümüyle mesleksel u¤rafllar›na adama olana¤› vermelidir.

Toplumca Meslek Olarak Tan›nma: Bir mesle¤in toplumsal kabul görmesi du- rumunda meslek üyeleri, topluma hizmet etmenin ödülünü maddi ve manevi des- teklerle görecektir. Zaman içerisinde y›pranm›fll›klar yafland›¤› gerçe¤ini göz ard›

etmemek koflulu ile ö¤retmenlik mesle¤inin toplumumuzda yayg›n kabul ve de¤er gördü¤ü bilinen bir gerçekliktir.

Alana Özel Özellikler

Her meslek alan› gibi ö¤retmenlik mesle¤inin de kendine özgü özelliklerinden söz edilebilir. Bu özelliklerden kimilerini afla¤›daki gibi s›ralamak olanakl›d›r (Tezcan, 1996; Erden, 1999; fiiflman, 2002; Gündüzalp, 2001; Gündüz, 2003; Çeliköz, 2003):

• Ö¤retmenlik; insanlar›, ö¤renmeyi ve ö¤retmeyi sevenler için ideal bir meslektir.

• Okuma, araflt›rma, inceleme yapma, ülke sorunlar›na çözüm arama, çocuk- lar› sevme ve çocuklar taraf›ndan sevilme, ö¤rencilerini gelecekte baflar›l›

bir insan olarak görme gibi manevi doyum noktalar› vard›r.

• Ö¤retmenlik, insanlarla ve çevreyle yo¤un etkileflim gerektiren bir meslektir.

• Ö¤retmenlik, tüm ülkelerde en yayg›n olarak görülen mesleklerden biridir. Bu gerçekli¤e ek olarak genç nüfus oran›n›n say›sal yo¤unlu¤u ve e¤i- time olan talep miktar› ülkelere özgü kimi farkl›l›klar›n da oluflmas›na yol açabilmektedir.

• Ö¤retmenlerin oldukça önemli bir bölümü devlet memurudur. Bu durumun oluflmas›nda Anayasa’n›n e¤itim hizmetlerinin temel sorumlusu olarak dev- leti göstermesinin ve e¤itim hizmetlerinin devlet eliyle yürütülüyor olmas›- n›n etkili oldu¤u söylenebilir.

• Kimi farkl›l›klar gözlenmekle birlikte birçok ülkede ö¤retmenlerin orta ve alt gelir gruplar›ndaki ailelerden geldi¤i belirlenmifltir. Bu durumun oluflma- s›nda da ö¤retmenli¤in büyük ölçüde devlet güvencesine sahip bir mesleki alan olmas›n›n yatt›¤› söylenebilir.

• ‹stisnai ulusal (özel okul uygulamalar›) ve uluslararas› örnekleri olmakla birlikte ö¤retmenlik, gelir düzeyi en düflük mesleklerden biridir. Meslekte çal›- flanlar›n say›sal fazlal›¤›n›n ve mesle¤e girifl denetiminin devletçe yap›lmas›- n›n bu durumu oluflturan bafll›ca etmenler oldu¤u söylenebilir.

• Ö¤retmenler görevlerini genelde okul, s›n›f, salon, laboratuvar, atölye gibi ortamlarda ve di¤er ö¤retmenlerden ba¤›ms›z olarak tek bafllar›na yapmaktad›rlar.

• Ö¤retmenlik, kad›nlar›n yo¤un olarak çal›flt›¤› bir meslek alan›d›r. Özellikle ikili ö¤retim yapan okullarda yar›m günün bofl kalmas›, tatil sürelerinin uzun olmas› gibi etmenler ö¤retmenlik mesle¤inin bayanlar taraf›ndan ter- cih edilme oran›n› art›rmaktad›r.

• Ö¤retmenlik, sayg› duyulan bir meslek olmas›na karfl›n statüsü düflük mes- lekler aras›nda yer almaktad›r. Yeterli nicelik ve nitelikte ö¤retmen yetifltiri- lememesi nedeniyle mesle¤in herkese aç›k ve kolay elde edilebilir oluflunun ve ö¤retmenlerin gelir düzeyinin düflük olmas›n›n bu durumun oluflmas›n- da etkili oldu¤u söylenebilir.

(20)

• Statü ve sayg›nl›¤›, ülke ve kültürlere göre de¤iflmekle birlikte do¤rudan in- sanla ilgili bir meslek olmas› yönüyle ö¤retmenlik, geçmiflten bu yana yal- n›zca bir kazanç arac› olarak de¤il ayn› zamanda kutsal bir meslek olarak da alg›lanmaktad›r.

• Ö¤retmenlerin mesleki geliflimleri için ayr›lan parasal kaynaklar›n s›n›rl› olmas›n›n da bir sonucu olarak ö¤retmenlik mesle¤inde kariyer yapma ve mesleki geliflim olanaklar› s›n›rl› düzeydedir.

• Ö¤retmen, ö¤retim hizmetini çok say›da ö¤renci grubuna ayn› anda sunar.

• Ö¤retmen-ö¤renci iliflkisi yasal temellere dayanan zorunlu bir iliflkidir.

Sahip oldu¤u tüm bu özelliklere karfl›n unvan-statü belirsizli¤inin yaflanmas›, yetki ve sorumluluk konusundaki açmazlar; özerk, bilimsel ve profesyonel bir akreditasyon kurumunun yoklu¤u gibi bafll›ca konular; ö¤retmenli¤in meslekleflme- si konusunda Türkiye’de at›lmas› gereken ad›mlar›n bulundu¤u noktas›ndaki elefltirilerin güncelli¤ini sürdürmesine de yol açmaktad›r. Ö¤retmenlik; mesleki, bilimsel, sosyal, kültürel ve ekonomik boyutlar›yla ele al›nmal› ve biliflim ça¤› ile tutar- l› hale getirilmelidir. Ö¤retmenlik mesle¤i gibi temel u¤rafl alan› insan olan bir mesle¤in sürekli bir geliflim içinde olmas› zorunludur (Alkan, 2000).

Ö⁄RETMENL‹KTE MESLEK‹ YETERL‹KLER

E¤itim, yetifltirdi¤i insan gücü ile toplumu de¤iflim kültürüne haz›rlayan ve geliflmeye iten anahtar konumunda toplumsal bir kurumdur. Konu bu yönüyle ele al›n- d›¤›nda e¤itim olgusunun temel ögelerinden biri olan ö¤retmene önemli görevler düflmektedir (Do¤an, 1999). Öte yandan ö¤retmen, ö¤rencilerin yaflam›nda olduk- ça önemli bir yer tutmaktad›r. Ö¤renciler, okullarda çeflitli bilgi ve becerileri ö¤- renmekle birlikte ö¤retmenin düflüncelerinden, duyuflsal tepkilerinden, de¤er ve al›flkanl›klar›ndan etkilenirler. Nitelikli insan gücü, söz konusu yeterlikleri onlara kazand›racak nitelikte ö¤reticilerin varl›¤›yla olanakl›d›r. Tam bu noktada, sözü edilen ö¤retmenlerin kimler olabilece¤i ya da bu kavramsallaflt›rmalarla ne tür yeterliklere sahip bir ö¤retmen beklentisinde olundu¤u sorusu yan›t beklemektedir.

Ö¤retmenler, ne tür yeterliklere sahip olmalar› durumunda kendilerinden beklenen rolleri gere¤ince yerine getirebileceklerdir?

Türkiye’de ö¤retmen yeterliklerinin neler oldu¤u konusuna geçmeden önce bu sürece etki eden iki önemli geliflmeyi aç›kl›¤a kavuflturmakta yarar vard›r. Bunlar- dan ilki Ö¤retmen Yetifltirme Türk Millî Komitesinin kurulmas›, di¤eri de ö¤retmen e¤itiminde akreditasyon sisteminin oluflturulmas› uygulamalar›d›r.

Türkiye’de ö¤retmen yeterliklerinin belirlenmesi konusunda bir standartlar kümesi olufl- turulmas›n›n bu denli gecikmesinin nedeni ne olabilir?

Ö¤retmen Yetifltirme Türk Millî Komitesi, e¤itim fakülteleri ö¤retmen e¤itimi programlar›n›n yeniden düzenlenmesinin temel gerekçelerinden biri olarak ifade edilen ö¤retmen yetifltirme ve istihdam› ile ilgili birimler aras›nda ciddi bir iletiflim kopuklu¤u ve koordinasyon eksikli¤inin varl›¤› sorununa çözüm üretmek amac›y- la, Yüksekö¤retim Kurulunun Eylül 1997 tarihli ilgili genel kurul karar› ile kurul- mufltur. Komitenin Yüksekö¤retim Kurulunun ö¤retmen yetifltirme ile ilgili alaca¤›

kararlar› oluflturmada dan›flma organ› olarak etkinlik göstermesi amaçlanm›flt›r.

E¤itim fakülteleri, Yüksekö¤retim Kurulu ve Millî E¤itim Bakanl›¤›n›n ilgili birim- lerinin temsilcilerinin yer almas› öngörülen komitenin belirlenen amaç ve görevle- ri flunlard›r (YÖK, 1998):

Ö¤retmenlik mesle¤i ça¤dafl geliflmeler karfl›s›nda dura¤an kalmamal›d›r.

Ö¤retmen, ö¤renciler için bir model olma özelli¤i tafl›r.

Ö¤rencilerin nitelikli modellerle karfl›laflmas› son derece önem tafl›maktad›r.

Özellikle 1980’li y›llarda yaflanan uygulamalar, sisteme kat›lan ö¤retmenlerin yeterlikleri konusunda Millî E¤itim Bakanl›¤›n› uzun y›llar süren hizmetiçi çal›flmalar›yla meflgul etmifltir.

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

3

(21)

Ö¤retmen Yetifltirme Türk Millî Komitesinin Amaçlar›:

a. E¤itim fakülteleriyle gerekli iflbirli¤i ve koordinasyon çerçevesinde çal›flarak hizmetöncesi ö¤retmen e¤itimi kalitesini yükseltmek; dolay›s› ile de ö¤rencilerin okullardaki baflar›lar›n›n artmas›na katk›da bulunmak,

b. Hizmetöncesi ö¤retmen e¤itimi için ulusal ölçütler belirleyip bunlar› uygulamak,

c. Ö¤retmen e¤itimi kalitesini de¤erlendirme ve iyilefltirme amac› ile kalite kontrol mekanizmalar› gelifltirmek,

d. Ö¤retmenler için gerekli olan bilgi, anlama, beceri ve yeteneklere iliflkin ulusal ölçütler oluflturmak,

e. Hizmetöncesi ö¤retmen e¤itiminde okullar›n etkin kat›l›m›n› sa¤lay›p fakül- telerle okullar aras›ndaki iflbirli¤inin geliflmesine yard›mc› olmak.

Ö¤retmen Yetifltirme Türk Millî Komitesinin Görevleri:

a. Ö¤retmen e¤itimi programlar›n› ve derslerini oluflturup güncellefltirmek, b. Ö¤retmen e¤itimi derslerine iliflkin ulusal ölçütler gelifltirmek ve uygulama-

y› de¤erlendirmek,

c. Yeni ö¤retmenler için ulusal standartlar gelifltirmek ve bunlar›n uygulanma- s›n› sa¤lamak,

d. Ö¤retmen e¤itimi programlar›n›n kontrolünü, süreklili¤ini ve güncellefltiril- mesini sa¤lamak,

e. Ö¤retmen e¤itiminin büyük ölçüde uygulamaya dayand›r›lmas›n› sa¤lamak f. Ülkenin önceliklerinin ve ö¤retmen aç›¤› olan bölgelerin saptanmas›, her branfl için gerekli olan ö¤renci say›s›n›n da¤›l›m›n›n yap›lmas› ve ö¤retmenlerin temini ve istihdam› ile ilgili olarak Millî E¤itim Bakanl›¤› ile iflbirli¤i ve koordinasyon içerisinde çal›flmak,

g. Ö¤retmen e¤itimi programlar› için uygulanabilecek ö¤renci seçiminde destek sa¤lamak,

h. Yüksekö¤retim Kurulu ile Millî E¤itim Bakanl›¤›, Yüksekö¤retim Kurulu ile fakülteler ve di¤er bütün ilgili kurumlar aras›ndaki bilgi ve iletiflim ak›fl›n›

sa¤lamak,

i. Çal›flmalar›n en iyi ve mükemmel bir biçimde sürdürülmesine yard›mc›

olmak,

j. Hizmet için e¤itim kurslar› ve yurt d›fl› e¤itim burslar› yoluyla personel geliflimine katk› ve destek sa¤lamak,

k. Okullardaki ö¤retim-ö¤renim kalitesini iyilefltirmek ile ilgili olarak s›n›f ta- banl› e¤itim araflt›rmalar›n›n yayg›nlaflt›r›lmas›na yard›mc› olmak,

l. Ö¤retmen yetifltirme ve e¤itimi ile ilgili verileri toplamak, muhafaza etmek ve ilgili yerlere sunmak,

m. Ö¤retmen e¤itiminin en önemli boyutlar›ndan biri olan fakülte-okul iflbirli¤i konusunda gerekli olan model ve altyap› çal›flmalar›n› gerçeklefltir- mek,

n. Ö¤retmen yetifltirme ile ilgili k›sa ve uzun vadeli planlamalar yapmak, o. Ülkenin ihtiyaçlar› ve öncelikleri ile alandaki ça¤dafl geliflmeler ve araflt›rma

bulgular› do¤rultusunda hizmetöncesi ö¤retmen yetifltirme sürecini etkin ve verimli hale getirmek,

(22)

p. Ö¤retmen yetifltirme ile ilgili olarak belirlenecek alanlarda gerekli çal›flma ve araflt›rmalar› yapmak üzere alan alt komitesi biçiminde faaliyet göstere- cek çal›flma gruplar›n› oluflturmak, görevlerini belirlemek ve çal›flmalar›n›

de¤erlendirmek,

r. Ö¤retmen e¤itimi ile ilgili tüm konularda Yüksekö¤retim Kuruluna tavsiye- lerde bulunmak.

Türkiye’de ö¤retmen yeterliklerinin belirlenmesi konusunda üzerinde önemle durulmas› gereken bir kilometre tafl› da ö¤retmen e¤itiminde akreditasyon sisteminin kurulmas› çabalar›d›r. Temel amac› ülkenin gereksinmelerine yan›t verebi- lecek daha nitelikli ö¤retmenler yetifltirmek olan ve 1998-1999 ö¤retim y›l›ndan itibaren yaflama geçirilen e¤itim fakültelerinin yeniden yap›land›r›lmas› çerçeve- sinde, yeni yap›lanmay› etkin ve kal›c› k›lmak amac›yla bir dizi etkinlik gerçeklefl- tirilmifltir. YÖK/Dünya Bankas› HizmetÖncesi Ö¤retmen E¤itimi Projesi kapsa- m›nda düzenlenen bu etkinliklerin sonuncusu da ö¤retmen e¤itiminde akreditasyon sisteminin oluflturulmas›d›r. Türk ö¤retmen e¤itimi akreditasyon modeli ile ö¤retmen e¤itiminin niteli¤inin art›r›lmas› ve sürekli bir iç ve d›fl denetim ile sis- temli olarak gelifltirilmesi, ö¤retmen e¤itiminin niteli¤inin güvence alt›na al›nma- s›, e¤itim fakültelerinin hizmet sundu¤u kesimlere (veliler, ö¤renciler, okullar gibi) ö¤retmen e¤itiminin belirli standartlara dayal› olarak yürütüldü¤ünün güven- cesinin verilmesi amaçlanmaktad›r. Ö¤retmen e¤itiminde uygulanmas› öngörülen Türk akreditasyon sisteminin gelifltirilmesi sürecinde dikkate al›nan konular ise flunlard›r (Günçer, 2002):

• Ö¤retmen e¤itiminde akreditasyonun hedefi, Türkiye’de her çocu¤un nitelikli bir ö¤retmen taraf›ndan e¤itilmesinin sa¤lanmas›d›r.

• Öngörülen akreditasyon sistemi, standartlar›n karfl›lanmas›n› sa¤layan bir araç olmas›n›n yan› s›ra geliflimi destekleyen bir sistem olacakt›r.

• Standartlar›n geliflimi sa¤layabilmesi için kurumlar›n amaçlar›, kaynak dü- zeyleri ve tarihî geliflimleri aras›ndaki farkl›l›klar›n da dikkate al›nmas›

gerekmektedir.

• Akreditasyon hedefine ulaflmak için yüksekö¤retim ile ilkö¤retim/ortaö¤retim aras›ndaki iflbirli¤i, hem üniversite-okul hem de YÖK-Millî E¤itim Ba- kanl›¤› düzeyinde gerçekleflmek zorundad›r.

• Yüksek nitelikli performans veya ç›kt›lar için yüksek nitelikli girdi seviyele- rinin ve süreçlerin sa¤lanmas› gereklidir.

• Girdi kalitesinden temelde ö¤retmen yetifltirmeyle ilgili ilke ve politikalar›

belirleyenler, süreç kalitesinden ö¤retim elemanlar›, ürün kalitesinden de ö¤retim elemanlar› ve ö¤renciler birlikte sorumludurlar.

• Türkiye’de ö¤retmen e¤itiminde akreditasyon için söz konusu standartlar, belirlenen e¤itim programlar› ve yeni mezun ö¤retmenlerde aranan ö¤retmen yeterliklerine dayand›r›lacakt›r.

• Program›n bafl›nda ö¤retim elemanlar› ve ö¤rencilere performanslar›n›n de¤erlendirilmesinde hangi standartlar›n uygulanaca¤›n›n bildirilmesi gereklidir.

Türk ö¤retmen e¤itimi akreditasyon sistemi, üç grup standart üzerine oturur.

Bunlar; bafllang›ç standartlar›, süreç standartlar› ve ürün standartlar›d›r. Bu standart gruplar›; ö¤retim, personel, ö¤renciler, iflbirli¤i, fiziksel altyap›, yönetim ve kalite güvencesi olmak üzere yedi standart alan› içinde yer al›r (Kavak, 1999;

YÖK, 1999).

Standartlar, akreditasyonun temelini oluflturur.

Oluflturulacak sistemin gereklerini ortaya koyar ve yüksek nitelikli lisans programlar›n›n gelifltirilmesi için neler yap›lmas›

gerekti¤ini belirler.

Türk ö¤retmen e¤itimi akreditasyon sistemi standartlar›:

• Bafllang›ç standartlar›

• Süreç standartlar›

• Ürün standartlar›

(23)

Bafllang›ç standartlar›, yeterlilik sahibi ö¤retmenler yetifltirmek için gerekli gir- dilere iliflkin standartlar› gösterir. Gerekli kaynaklar mevcut de¤ilse, bafllang›ç standartlar› karfl›lanam›yorsa ö¤retmen adaylar›n›n ürün standartlar›n› yakalamalar›

beklenemez.

Süreç standartlar›, ö¤retim elemanlar›n›n ö¤retmen adaylar›n›n istenen yeter- liklere ulaflmalar›n› sa¤lamak için yapmalar› gerekenleri gösterir. E¤itim program›- n›n kendisi, bir bafllang›ç standard›d›r. E¤itim program›n›n nas›l sunuldu¤u, e¤itim program›nda yer alan konular›n ö¤retilmesi ve ö¤retmen adaylar›n›n yeni mezun ö¤retmenler olarak gereksinme duyacaklar› bilgi ve becerileri kazanmak için yeterli olanaklara sahip olmalar›n›n güvence alt›na al›nmas› bir süreç standard›d›r.

Ürün standartlar›, yeterli girdilerin uygun bir süreç yoluyla uygun bir biçimde kullan›lmas›n›n bir sonucu olarak ulafl›lmas› gereken düzeydir. En önemli ürün ulusal standartlar› yakalam›fl, mesle¤e bafllam›fl ve e¤itim-ö¤retim etkinliklerinde baflar›l› olan mezunlard›r. Böyle bir ürün, ö¤retmen yetifltirme sisteminin hedefidir.

Türk E¤itim Sisteminin çat›s›n› oluflturan 1739 say›l› Millî E¤itim Temel Yasas›n- da, ö¤retmende bulunmas› gereken niteliklerin Millî E¤itim Bakanl›¤›nca belirle- nece¤i hükmü yer almaktad›r. Bu hükümden hareketle bakanl›k ve üniversite iflbirli¤i sonucunda, ilk kez ve kapsaml› olarak afla¤›da verilen ö¤retmen yeterlikleri saptanm›flt›r. Ö¤retmen yeterlik alanlar› ve bu alanlara iliflkin göstergeler, Millî E¤itim Bakanl›¤›n›n ilgili birimleri ile üniversite temsilcilerinin oluflturdu¤u bir ko- misyon taraf›ndan gelifltirilmifltir. Bu çal›flmalar›n ilk ürünü olarak ifade edilen

“E¤itme ve Ö¤retme Yeterlikleri;” ö¤retmen yetifltirme politikalar›n›n belirlenmesi, hizmetöncesi ö¤retim programlar›n›n gelifltirilmesi, hizmetiçi e¤itim, ö¤retmenlerin seçimi, denetlenmesi ve performanslar›n›n de¤erlendirilmesi, ö¤retmenlerin kendilerini gelifltirmesi amaçlar›yla kullan›lmak üzere Bakanl›k taraf›ndan fiubat 2002 tarihinde yürürlü¤e konmufl, ö¤retmen yetifltiren fakülte ve yüksekokullardan ö¤retmenlerin hizmetöncesinde belirlenen yeterliklere sahip olacak flekilde yetifltirilme- leri istenmifltir. Bu yeterliklerle uyumlu olarak uygulama ö¤retmenleri ile ilgili di-

¤er kiflilere ö¤retmen adaylar›n›n uygulama s›ras›nda izlenmesinde kullan›lacak te- mel noktalar› sunan Ö¤retmen Adaylar›n›n Ö¤retme Etkinliklerinin Gözlenmesin- de Kullan›lacak Ö¤retmen Yeterlikleri Özet Listesi ve ö¤retmen adaylar›n›n verdik- leri dersleri gözlemleyecek kiflilerin yapacaklar› de¤erlendirmeler için rehber olufl- turmas› planlanan Ö¤retmen Yeterlik Göstergelerinin haz›rlanmas› da bu anlamda gerçeklefltirilen öteki çal›flmalard›r.

Ö¤retmen yeterlikleri konusu, Avrupa Birli¤i Komisyonu ile Türkiye Cumhuri- yeti aras›nda fiubat 2000 tarihinde imzalanan Finansman Anlaflmas› ile yürürlü¤e giren Temel E¤itime Destek Projesi kapsam›nda da projelendirilmifl bir konudur.

Temel E¤itime Destek Projesi; Ö¤retmen E¤itimi, E¤itimin Kalitesi, Yönetim ve Organizasyon, Yayg›n E¤itim ve ‹letiflim olmak üzere befl bileflenden oluflmakta- d›r. Projenin genel amac›n›; “Yoksullu¤u azaltma perspektifinde, e¤itim seviyesi- ni art›rarak e¤itim kalitesini ve e¤itime eriflimi iyilefltirmek, en dezavantajl› k›rsal, flehirsel bölgeler ve gecekondularda nüfusun yaflam koflullar›n› gelifltirmek, e¤i- tim d›fl›nda kalan çocuklar›n, gençlerin ve yetiflkinlerin temel e¤itim kapsam›na al›nmas› ve ö¤retmen arz›n›n iyilefltirilmesini desteklemek” oluflturmaktad›r. Pro- je etkinliklerine 2002 y›l›nda bafllanm›flt›r. Ö¤retmen e¤itimi bilefleni ile ilgili proje çal›flmalar›n›n sorumlulu¤unu, Ö¤retmen Yetifltirme ve E¤itimi Genel Müdürlü-

¤ü üstlenmifltir.

Projenin “Ö¤retmen E¤itimi” bilefleni kapsam›nda ö¤retmenlik mesle¤inin genel yeterlikleri ve özel alan yeterliklerinin belirlenmesi ile ö¤retmen yeterliklerinin

Türkiye’de ö¤retmen yeterliklerini belirleme amaçl› ilk ciddi ve kapsaml›

giriflimlerin Millî E¤itim Bakanl›¤›n›n öncülü¤ünde ilgili ve yetkili taraflar›n kat›l›m›yla 1995 y›l›nda bafllat›ld›¤› ve kimi zaman kesintiye u¤rayarak 2006 y›l›nda nihai ürününü verdi¤i söylenebilir.

(24)

iyilefltirilmesine yönelik okul temelli mesleki geliflim k›lavuzu haz›rl›¤›na iliflkin ça- l›flmalar yürütülmüfltür. Ö¤retmen yeterliklerine ait tasla¤›n oluflturulmas› için ya- banc› uzman efl güdümünde; yürütme kurulu, proje sekretaryas› ve ulusal teknik dan›flmanlar ile di¤er kat›l›mc›lara “yeterlik” belirlemeye iliflkin kavramsal çerçeve ile yöntem ve tekniklerin oluflturulmas›na yönelik seminerler düzenlenmifltir. YÖK, MEB, Ö¤retmen Yetifltirme ve E¤itimi Genel Müdürlü¤ü ve Bakanl›¤›n E¤itimi Araflt›rma Gelifltirme Dairesi taraf›ndan daha önce haz›rlanan çal›flmalar›n tümü ile Proje sekretaryas› taraf›ndan haz›rlanan befl ülkeye (‹ngiltere, ABD, fieysel Adala- r›, Avustralya ve ‹rlanda) ait yeterlik dokümanlar› incelenerek konuya iliflkin kavram ve terimler üzerinde ortak bir anlay›fl oluflturulmaya çal›fl›lm›flt›r. Yap›lan seminer çal›flmas› sonunda ö¤retmenlik mesle¤i genel yeterliklerinin ana yeterlik, ana yeterliklere ait alt yeterlikler ve bu alt yeterliklere ait performans göstergeleri fleklinde belirlenmesinin en uygun yöntem olaca¤› kararlaflt›r›lm›fl; ö¤retmen yeterliklerinin yaln›zca bilgiyi de¤il beceri ve tutumlar› da kapsamas› kabul edilmifltir (MEB, 2007).

Tüm bu çal›flmalara ek olarak yap›lan çal›fltayda ö¤retmen, ö¤retim eleman›, il- kö¤retim müfettifli, ölçme-de¤erlendirme uzman›, Millî E¤itim Bakanl›¤› temsilcile- ri, e¤itim-ö¤retim ve bilim hizmetleri kolunda etkinlik gösteren sendika temsilcile- rinden oluflan bir kat›l›mc› kitlesi görev alm›flt›r. Bu çal›fltaylar sonucunda ö¤retmenlik mesle¤i genel yeterlikleri olmak üzere 6 ana yeterlik alan›, bu yeterliklere iliflkin 39 alt yeterlik ve 244 performans göstergesi fleklinde belirlenmifltir. 2004 y›- l›nda daha önceki çal›fltaylarda da görev alan k›sa dönem teknik dan›flmanlar›n rehberli¤inde ö¤retmenlerden oluflturulan komisyonlarca “Ö¤retmenlik Mesle¤i Genel Yeterlikleri Tasla¤›” de¤erlendirilmifltir. Bu de¤erlendirme sonucunda ana yeterlik alanlar› aynen benimsenmifl, örtüflen ve tekrar eden maddeler ç›kar›larak alt yeterlik alanlar› 31’e, performans göstergeleri de 221’e düflürülmüfltür. Bu top- lant›da ayn› zamanda 16 branfl›n özel alan yeterlikleri ve performans göstergeleri de ön taslak olarak gelifltirilmifltir (MEB, 2007). Söz konusu tasla¤›n öz de¤erlendirme sürecinden de geçirilmesinin ard›ndan “Ö¤retmenlik Mesle¤i Genel Yeter- likleri” çal›flmas›na son flekli verilmifltir. Bu düzenlemeye göre Ö¤retmenlik Mesle-

¤i Genel Yeterlikleri 6 ana yeterlik, 31 alt yeterlik ve 233 performans göstergesin- den oluflmaktad›r.

Ö¤retmenlerin mesleki yeterlikleriyle ilgili söz konusu ana ve alt yeterlik alanlar› flunlard›r (MEB, 2007):

• Kiflisel ve Mesleki De¤erler-Mesleki Geliflim:

• Ö¤rencilere de¤er verme, anlama ve sayg› gösterme

• Ö¤rencilerin, ö¤renebilece¤ine ve baflaraca¤›na inanma

• Ulusal ve evrensel de¤erlere önem verme

• Öz de¤erlendirme yapma

• Kiflisel geliflimi sa¤lama

• Mesleki geliflmeleri izleme ve katk› sa¤lama

• Okulun iyilefltirilmesine ve gelifltirilmesine katk› sa¤lama

• Mesleki yasalar› izleme, görev ve sorumluluklar› yerine getirme

• Ö¤renciyi Tan›ma:

• Geliflim özelliklerini tan›ma

• ‹lgi ve ihtiyaçlar› dikkate alma

• Ö¤renciye de¤er verme

• Ö¤renciye rehberlik etme