Ö¤retmenlerin mesleki geliflimlerine yönelik programlar›n planlanmas› ve gerçeklefl-tirilmesinde etkili olan faktörler ile karfl›lafl›labilecek olas› sorunlar›n dikkate al›nma-s›, programlar›n baflar›ya ulaflmas›nda oldukça önemli bir yere sahiptir. Bu ünitede ö¤retmenlerin mesleki geliflimine yönelik programlar›n planlanmas› ve uygulamas›-n› etkileyen faktörler s›uygulamas›-n›fland›r›larak, bu faktörlere iliflkin ayr›nt›l› aç›klamalara yer verilecektir. Daha sonra ise, ö¤retmenlerin mesleki geliflim programlar›na kat›l›mla-r›n› etkileyen sorunlara ve bu sorunlara iliflkin çözüm önerilerine de¤inilecektir.
Amaçlar›m›z
Bu üniteyi çal›flt›ktan sonra,
Ö¤retmenlerin mesleki geliflimlerine iliflkin çal›flmalar› s›n›fland›rabilecek, Ö¤retmenlikte mesleki geliflimi etkileyen faktörleri s›n›fland›rabilecek, Ö¤retmenlikte kariyer aflamalar›n›n özelliklerini aç›klayabilecek,
Ö¤retmenlerin mesleki geliflim programlar›n içeriklerini oluflturmada göz önüne al›nmas› gereken fonksiyonlar› saptayabilecek,
Ö¤retmenlerin mesleki geliflimlerinde ba¤lam faktörüne iliflkin göz önüne al›nmas› gereken durumlara iliflkin bilgi sahibi olabilecek,
Ö¤retmenlerin mesleki geliflimlerinde okul yöneticilerinin rol ve sorumluluk-lar›n› s›ralayabilecek,
Ö¤retmenlerin mesleki geliflimlerinde e¤iticilerin sorumluluklar›n› aç›klaya-bilecek,
Ö¤retmenlerin ilk çal›flma y›lar›nda karfl›laflabilecekleri sorunlar› aç›klaya-bilecek,
Deneyimli ö¤retmenlerin mesleki gelifliminde karfl›lafl›lan sorunlar› s›n›flan-d›rabileceksiniz.
N N N N N N N N N
7
• Ö⁄RETMENLER‹N MESLEK‹ GEL‹fi‹M‹NE ‹L‹fiK‹N ÇALIfiMALAR
• Ö⁄RETMENL‹KTE MESLEK‹ GEL‹fi‹M‹ ETK‹LEYEN FAKTÖRLER
• Ö¤retmenlikte Kariyer Aflamalar›
• ‹çerik
• Ba¤lam
• Yönetimin Yaklafl›m›
• E¤iticilerin Rolü
• Mali Kaynaklar
• Ö⁄RETMENL‹KTE MESLEK‹ GEL‹fi‹M‹ ETK‹LEYEN SORUNLAR
• ‹lk Çal›flma Y›l›nda Karfl›lafl›lan Sorunlar
• Deneyimli Ö¤retmenlerin Karfl›laflt›klar› Sorunlar Örnek Olay
“Sinem ö¤retmen bu mesle¤i uzun y›llard›r yap›yordu. Geçen sene emekli oldu.
Mesle¤ini yürütürken çeflitli uzmanl›k seminerlerine kat›ld›. Bu seminerler ile bil-gisini ve kendisini gelifltirmeyi ihmal etmedi. Kimi zaman zorluklarla karfl›laflt›. ‹lk çal›flma y›l›nda ve daha sonraki y›llarda karfl›laflt›¤› güçlükler onun mesle¤ini se-verek yapmas›n› engellemedi. Onun yaflad›klar›n› merak eden k›z› annesi ile bir görüflme yapmaya karar verdi. Ö¤retmenlik yaflant›n boyunca hangi tür zorluklar ile karfl›laflt›n? Bunlar›n nedenleri nelerdi? Bu zorluklar karfl›s›nda neler yapt›n?
gibi sorular ile uzun bir serüvene geçifl yapt›.”
Anahtar Kavramlar
• Hizmetiçi e¤itim
• Mesleki geliflim çal›flmalar›
• Mesleki eskimifllik
• Tükenmifllik
• Mesleki tükenmifllik
• Aday ö¤retmen
• ‹lk çal›flma y›l›
• Ö¤retmen tutumu
• Mesle¤e girifl
• Kariyer aflamalar›
• ‹stikrar aflamas›
• Uzaklaflma aflamas›
• Kopufl Aflamas›
• De¤iflim
• Mali kaynaklar
• Ba¤lam
• ‹çerik
• Süreç
• E¤itici rolü
• Yönetimin yaklafl›m›
‹çindekiler
Ö⁄RETMENLER‹N MESLEK‹ GEL‹fi‹M‹NE ‹L‹fiK‹N ÇALIfiMALAR
Türkiye de ö¤retmenlerin hizmetiçi e¤itim ile mesleki geliflimlerine yönelik çal›fl-malar, 1789 say›l› Milli E¤itim Temel Kanunu’nun 48. ve 49. maddelerinde belirti-len hükümlere dayal› olarak gerçeklefltirilmektedir. Bu maddelere iliflkin aç›klama-lar afla¤›da yer almaktad›r (Milli E¤itim Temel Kanunu, 1973).
Madde 48 - Ö¤retmenlerin daha üst ö¤renim görmelerini sa¤lamak üzere yaz ve ak-flam okullar› aç›l›r veya hizmet içinde yetifltirilmeleri maksad›yle kurslar ve seminer-ler düzenlenir. Yaz ve akflam okullar› ö¤retmen yetifltiren kurumlarca aç›l›r; bunla-ra devam ederek yeterli krediyi doldubunla-ran ö¤retmenlere o kurumun belge veya diplo-mas› verilir. Milli E¤itim Bakanl›¤›nca aç›lan kurs ve seminerlere devam edenlerden baflar› sa¤layanlara belge verilir. Bu belgelerin, ö¤retmenlerin atama, yükselme ve nakillerinde ne ölçüde ve nas›l de¤erlendirilece¤i yönetmelikle düzenlenir.
Madde 49 - Yurt içinde ve d›fl›nda daha üst ö¤renim yapmak veya bilgi, görgü ve ih-tisaslar›n› artt›rmak isteyen ö¤retmenlerin belli flartlarla, ayl›kl› veya ayl›ks›z izinli say›lmalar› sa¤lan›r; bu flartlar, milli e¤itimin ihtiyaçlar› gözönünde tutularak, ha-z›rlanacak yönetmelikle belirtilir.
Milli E¤itim Temel kanununda yer alan bu maddelere dayal› olarak, ö¤retmen-lere mesleki geliflim bir hak olarak sa¤lanm›flt›r. Bu kanunda yer alan maddeö¤retmen-lere dayal› olarak, Türkiye’de mesleki geliflim çal›flmalar›, Milli E¤itim Bakanl›¤›’na ba¤-l› Hizmetiçi E¤itim Daire Baflkanba¤-l›¤› (HEDB) taraf›ndan “Millî E¤itim Bakanba¤-l›¤› Hiz-metiçi E¤itim Yönetmeli¤i” ve “E¤itim Kurumlar› Ö¤retmen ve Yöneticilerine Yük-sek Ö¤retim Kurumlar›nca Yapt›r›lacak Hizmet-içi E¤itim Yönetmeli¤i” olmak üze-re iki yönetmeli¤e dayal› olarak gerçeklefltirilmektedir (Eurybase-Türkiye, 2006).
Bu yönetmeliklerde mesleki geliflim programlar›n›n planlanmas›, uygulanmas› ve de¤erlendirilmesine iliflkin maddeler yer almaktad›r. Ayr›ca, ö¤retmenlerin mesle-ki geliflim etmesle-kinliklerine kat›lma durumlar› ve meslemesle-ki geliflim etmesle-kinliklerini yürüte-cek e¤itici personele iliflkin düzenlemelere de yer verilmifltir.
‹lgili kanunda yer alan maddelere ve bu yönetmeliklere dayal› olarak, Türki-ye’de ö¤retmenlerin mesleki geliflimlerine yönelik çal›flmalar, merkezi ve mahalli olarak iki boyutta gerçeklefltirilmektedir. fiekil 7.1’de Türkiye’de ö¤retmenlerin mesleki geliflimine iliflkin merkezi ve mahalli boyutlarda gerçeklefltirilen çal›flma-lar›n s›n›fland›r›lmas› yer almaktad›r.
Türkiye’de ö¤retmenlerin mesleki geliflimlerine yönelik çal›flmalar iki boyutta incelenmektedir:
• Merkezi mesleki geliflim çal›flmalar›
• Mahalli mesleki geliflim çal›flmalar›
fiekil 7.1
Türkiye’de Ö¤retmenlerin Mesleki Geliflimine ‹liflkin Çal›flmalar
Merkezi Mesleki
Geliflim Çal›flmalar› Mahalli Mesleki
Geliflim Çal›flmalar›
HEDB Y›ll›k Mesleki Geliflim Plan›
‹l Milli E¤itim Müdürlü¤ü Mesleki Geliflim Çal›flmalar›
Okul içi Geliflim
Çal›flmalar› Üniversite-okul
‹flbirli¤i Çal›flmalar›
Türkiye’de Ö¤retmenlerin Mesleki Geliflimine ‹liflkin Çal›flmalar›n S›n›fland›r›lmas›
fiekil 7.1’de görüldü¤ü gibi ö¤retmenlerin mesleki geliflimlerine yönelik mer-kezi boyuttaki çal›flmalar, ilgili yönetmeliklerde belirtilen esaslara göre, Milli E¤i-tim Bakanl›¤›’na ba¤l› Hizmetiçi E¤iE¤i-tim Daire Baflkanl›¤› (HEDB) taraf›ndan y›ll›k olarak mesleki geliflim plan› haz›rlanmas› ve uygulanmas› ile gerçeklefltirilmekte-dir. Milli E¤itim’in amaçlar›, de¤iflen koflullar, yap›land›rmalar ve teknolojilere da-yal› olarak belirlenen ve gereksinimler do¤rultusunda haz›rlanan y›ll›k mesleki geliflim plan›nda belirtilen programlara, ö¤retmenler yönetmelikler kapsam›nda belirtilen esaslar do¤rultusunda baflvurarak kat›lmaktad›rlar.
Ö¤retmenlerin mesleki geliflimlerine iliflkin mahalli boyuttaki çal›flmalar; ‹l Mil-li E¤itim Müdürlü¤ü mesleki geMil-lifMil-lim çal›flmalar›, üniversite-okul iflbirMil-li¤i ile gerçek-lefltirilen mesleki geliflim çal›flmalar› ve okul içi mesleki geliflim çal›flmalar› olmak üzere üç boyutta toplanm›flt›r (fiekil 7.1). ‹l Milli E¤itim Müdürlü¤ü taraf›ndan ger-çeklefltirilen mesleki geliflim çal›flmalar›, HEDB taraf›ndan il mahallinde düzenlen-mesi kararlaflt›r›lan mesleki geliflim programlar›n›n gerçeklefltirildüzenlen-mesi ile il genelin-de belirlenen gereksinimler do¤rultusunda mesleki geliflim programlar›n›n plan-lanmas›n› ve yürütülmesini kapsamaktad›r.
Mahalli boyutta ‹l Milli E¤itim Müdürlükleri taraf›ndan yürütülen mesleki geli-flim programlar›ndan bir di¤eri de, okul geligeli-flim çal›flmalar›d›r. Bu mesleki geligeli-flim çal›flmalar›, ‹lkö¤retim Kurumlar› Yönetmeli¤i’nin 98. maddesi kapsam›nda okul içinde ö¤retim y›l› bafl›nda ö¤retim y›l› içinde ve ö¤retim y›l› sonunda olmak üze-re y›lda üç kez seminer fleklinde mesleki geliflim etkinlikleri düzenlenmektedir (Eurybase-Türkiye, 2006)
Mahalli boyutta gerçeklefltirilen mesleki geliflim çal›flmalar›ndan bir di¤eri ise, üniversite-okul iflbirli¤i çerçevesinde gerçeklefltirilen çal›flmalard›r. Bu mesleki ge-liflim çal›flmalar›n›n planlanmas› ve yürütülmesinde “Millî E¤itim Bakanl›¤› E¤itim Bölgeleri ve E¤itim Kurullar› Yönergesi” kapsam›nda üniversite-okul iflbirli¤inin sa¤lanarak, yüksek ö¤retim kurumlar›ndan da destek al›nmas› hedeflenmifltir. Bu yönerge kapsam›nda, ö¤retmenlerin mesleki geliflimlerine yönelik okul yöneticile-ri taraf›ndan belirlenen mesleki geliflim gereksinimleyöneticile-ri do¤rultusunda, üniversite-lerde ilgili konu alan›ndan uzman ö¤retim elemanlar› ile ba¤lant› kurularak, çeflit-li düzeylerde hizmetiçi e¤itim etkinçeflit-likleri düzenlenebilmektedir.
Okulöncesi ö¤retmenlerinin mesleki geliflim programlar›na kat›lmas›nda etkili olan fak-törler nelerdir?
HEDB baflkanl›¤› taraf›ndan 2008 y›ll› için haz›rlanan mesleki geliflim progra-m›nda okulöncesi ö¤retmenlerine yönelik çeflitli konularda mesleki geliflim etkin-likleri de göze çarpmaktad›r. Bu mesleki geliflim programlar›n›n konular›n› flu fle-kilde s›ralamak mümkündür (HEDB, 2008):
• Okulöncesi E¤itim Program›n› Uygulama Semineri
• Okulöncesi Veli Çocuk E¤itimi Semineri
• Okul Aile ‹flbirli¤i Semineri
• Okuma Yazmaya Haz›rl›k ve Türkçe Etkinlikleri Kursu
• Fen ve Matematik Etkinlikleri Kursu
• Çocuklar› Tan›ma Teknikleri Kursu
• Okulöncesi Dönemde Kiflileraras› Problem Çözme Semineri
Bu belirtilen mesleki geliflim programlar›n›n yan› s›ra, ‹l Milli E¤itim Müdürlük-leri taraf›ndan okulöncesi ö¤retmenMüdürlük-leri için özel e¤itim ve rehberlik, çocukta dik-kat toplama, e¤itimde drama gibi çeflitli konularda da mesleki geliflim programlar›
gerçeklefltirilmektedir.
Üniversite-okul iflbirli¤i çerçevesinde gerçeklefltirilen mesleki geliflim çal›flmalar›,
“Millî E¤itim Bakanl›¤›
E¤itim Bölgeleri Ve E¤itim Kurullar› Yönergesi” ile belirlenen maddelere dayal›
olarak yürütülmektedir.
S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
1
Türkiye’de ö¤retmenlerin mesleki geliflime yönelik çal›flmalar› kapsam›nda ger-çeklefltirilen mesleki geliflim programlar› ö¤retmenlerin branfllar›na ve kariyer ba-samaklar›na göre çeflitlilik göstermekle birlikte, son y›llarda bilgi ve iletiflim tekno-lojilerinin e¤itim ortamlar›nda kullan›m›na ba¤l› olarak daha çok ö¤retmenlerin teknoloji kullan›mlar›na yönelik programlardan olufltu¤u söylenebilir. Ayr›ca, ö¤-retmenlerin yabanc› dil ö¤renmelerine yönelik mesleki geliflim programlar›na da a¤›rl›k verildi¤i görülmektedir. Bununla birlikte son y›llarda ö¤retmenlerin proje haz›rlama ve uygulamalar›na yönelik mesleki geliflim çal›flmalar›na da a¤›rl›k veril-di¤i söylenebilir.
Ö⁄RETMENL‹KTE MESLEK‹ GEL‹fi‹M‹ ETK‹LEYEN FAKTÖRLER
E¤itim sistemlerinde reform çal›flmalar›n›n en önemli bileflenlerinden birisinin, ö¤-retmenlerin mesleki geliflimi oldu¤u yap›lan araflt›rmalar ve haz›rlanan e¤itim re-formu raporlar›nda da belirtilmektedir (Fullan, 1995). Bu raporlarda, ö¤renen bi-reyler olarak ö¤retmenlerin, belirlenen pedagojik, sosyal, politik ve ekonomik he-deflere ulaflman›n temelini oluflturduklar›na iflaret edilmektedir (Bredeson ve Scrib-ner, 2000).
E¤itimde kaliteye iliflkin çal›flmalar söz konusu oldu¤unda da akla ilk gelen ö¤-retmenlerin mesleki geliflimi olmaktad›r. Ö¤ö¤-retmenlerin nitelik aç›s›ndan geliflimle-rini destekleyerek, ö¤renci ö¤renmesini art›rarak kalitenin art›r›lmas›, ö¤retmenle-rin yeni bilgi, yöntem ve beceriler edinmesini sa¤layan mesleki geliflim çal›flmala-r›yla mümkündür.
Ö¤retmenlerin mesleki geliflimlerine yönelik programlar›n planlamas›n›, uygu-lanmas›n› ve de¤erlendirilmesini etkileyen baz› faktörler vard›r. Ö¤retmenlikte ka-riyer aflamalar›, içerik, ba¤lam, yönetimin yaklafl›m›, e¤iticilerin rolü, mali kaynak-lar bu faktörlerdir (fiekil 7.2).
fiekil 7.2
Ö¤retmenlikte Kariyer Aflamalar›
KaynaklarMali
E¤iticilerin Rolü
Yönetimin Yaklafl›m›
Ba¤lam
‹çerik
Ö¤retmenlikte Mesleki Geliflimi Etkileyen Faktörler
Mesleki Geliflimi Etkileyen Faktörler
fiekil 7.2’de gösterilen faktörler, mesleki geliflim etkinliklerinden beklenen ve-rimin ve etkinin sa¤lanmas›nda, hatta ö¤retmenlerin bu programlara kat›l›mlar›n›n desteklenmesinde önemlidir. Belirtilen faktörlerin, her biri afla¤›daki bafll›klarda incelenmektedir.