Performans Yönetiminin Gelişimi

Performans ölçümü ya da ölçütleri günümüze kadar sürekli gelişen ve değişen bir yapı sergilemektedir. Bu süreçte bir dönem önemli addedilen bir ölçütün önemini yitirdiği ve bu ölçütün yerini yeni veya daha fazla önem kazanan bir ölçütün aldığı görülmektedir. Bu gelişim ve değişim süreci toplumsal anlamda yaşanan dönüşümlerin bir yansıması olup, en düşük maliyetle, en çok üretimi ve yüksek kârı hedefleyen geleneksel yönetim anlayışından, müşteri memnuniyeti, kalite, yenilik, hız gibi ölçütlere önem veren modern yönetim anlayışına doğru bir evrimi göstermektedir (Kabadayı, 2002:61). Bunun yanında performans ölçümünde yaşanan değişimlerin örgütsel anlamdaki yönetim modelleriyle de ilişkili olup, örgütlerde komuta-kontrol anlayışından stratejik liderlik modeline doğru bir geçişi de yansıtmaktadır. Bu dönüşüm, gerek çalışan gerek örgüt açısından iş performansının genel anlamda örgütün misyonu ve stratejik amaçları ile ilişkilendirilmesinin öneminin anlaşılmasının bir sonucu olarak değerlendirilebilir (Barutçugil, 2004:123).

Performans ölçümüne ilişkin uygulamalar 1970-1980’li yıllarda birim seviyesindeki ölçümlerle başlamıştır. Dolayısıyla bu dönemde kâr, yatırımın geri dönüşü ve verimlilik gibi finansal ölçütlerin öne çıktığı söylenebilir. Maliyet

azaltıcı uygulamaların ön plana çıktığı geleneksel performans ölçme tekniklerinin 1980’li yıllara kadar etkinliğini devam ettirdiği söylenebilir (Bilgen, 2001:127).

1980 sonrası dönemde ise yeni üretim teknolojileri ve Toplam Kalite Yönetimi gibi uygulamalarla değişen müşteri ihtiyaçlarının karşılanması ve müşteri memnuniyeti gibi kaygılar ön plana çıkmıştır. Bu dönemde işletme performansının ölçülmesinde, geleneksel performans ölçüm kriterlerinin yetersiz kaldığı söylenebilir. Bu yüzden işletmeler performans ölçümünde yeni ölçütler ortaya koyma zorunluluğu ile karşı karşıya kalmışlardır (Kabadayı, 2002:62). Bu dönemde performans ölçümünde yönetim bilişim sistemlerinin etkisi görülmeye başlamıştır. Bu bağlamda işletme performansının izlenmesi ve değerlendirilmesinde kullanılan ilk bilişim sistemi uygulaması Karar Destek Sistemleri'dir (Decision Support Systems). 1990’lara gelindiğinde ise Kurumsal Kaynak Planlama (Enterprise Resource Planning), gerekse Müşteri İlişkileri Yönetimi (Customer Relations Management) gibi uygulamaların yaygınlaştığı görülmektedir. Bu dönemde kurumsal planlama, raporlama ve analiz süreçlerinin hızlandırılmasında önemli bir role sahip olan iş zekâsı (Business Intelligence) yazılımları da yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır (Öğüt, 2003; Taşkın, 2004).

Buraya kadar yapılan açıklamalar ışığında işletme performans ölçüm kriterlerinin, üretim ve yönetim alanında yaşanan değişimlere paralel olarak bir değişim geçirdiği söylenebilir. Bu bağlamda performans ölçütlerinde yıllara göre yaşanan değişimler literatürdeki yansımaları aşağıda Tablo 3.1’deki gibi özetlenebilir.

Tablo 3.1. Değişen Performans Ölçütlerine İlişkin Literatür

Yazarlar Yıl Ölçütler

Skinner 1969 Üretkenlik, hizmet, kalite, yatırımın geri dönüşü Campanella ve

Corcoran 1983 Kalite seviyesi (hata yüzdesi), kalite maliyetleri (=koruma maliyetleri + değerleme maliyetleri+ hata maliyetleri) Richardson, vd. 1985 Çıktı hacmi, birim başına maliyet, kalite, zamanında teslim, iş gücü

verimliliği, yeni ürün sunma yeteneği, ürün esnekliği, hacim esnekliği

Rosenfield, vd. 1985 Maliyet-teslim süresi

Skinner 1985 Maliyet ve etkinlik, ürün kalitesi/güvenirlik, teslim süresi ve güvenirliği, yatırım, ürün esnekliği, hacim esnekliği

Fine 1986 Uygunluk seviyesi (hatalı olmama oranı),

Maliyet=değerleme maliyetleri+koruma maliyetleri+hata maliyetleri Miller ve Roth 1988 Fiyat, kalite tutarlılığı (uygunluk), yüksek üretkenlik, esneklik, hızlı

hacim değişimi, hızlı teslim, güvenilir teslim, satış sonrası hizmet, Promosyon

Ferfows ve De

Meyer 1990 Kalite, birim üretim maliyeti, envanter değişimi, gelişme hızı, zamanında teslim, yığın büyüklüğü, genel maliyetler Miller ve Kim 1990 Genel maliyetler, üretim maliyeti, teslim hızı, teni ürün geliştirme

hızı, stok hızı, kalite

Schonberger 1990 İşleme süresini azaltma, iş gücü üretkenliği, girdi ve çıktı kalitesi, üretim birim maliyeti, tahmin uygunluğu

New 1992 İşleme süresi, teslimat güvenirliği, kalite, fiyat, tasarım esnekliği, hacim esnekliği

Carbett ve Van

Wassenhove 1993 Maliyet, zaman (esneklik, hizmet, teslim, yenilikçilik) kalite (güvenirlik, uygunluk, dayanıklılık, hizmet verebilirlik, esneklik) Flynn, vd. 1996 Teslim süresi, kalite tutarlılığı/yeteneği, üretkenlik, satış maliyeti Mapes 1996 İmalat maliyetleri, kalite tutarlılığı, işleme süresi, teslimat

güvenirliği, yeni ürün sunum hızı ve oranı, ürün çeşitliliği New ve

Szwejczewski 1996 Üretkenlik, müşteri hizmeti Kaynak: Kabadayı, 2002:63

İşletmelerde performans anlayışının gelişim sürecinde gelinen son nokta “yeni rekabet”, “yeni ekonomi” ve “geleceğin örgütü” gibi adlarla anılan yeni yönetim anlayışıdır. Bu anlayışla egemen olan görüş işletmenin rekabet yeteneğini artırılması ve geleceğe uyumunu sağlamak amacıyla, uygun ürün ve teknolojinin seçilmesidir. Bu anlamda bir örgüt yapısının oluşturulması ve insan gücünün bu amaçlara uygun olarak seçilmesi veya yetiştirilmesi işletmelerin varlığının devam ettirilebilmesi bakımından önemlidir. Bu bağlamda değişen örgüt yapılarına uygun biçimde işletme yönetiminin performans anlayışını biçimlendirecek olan boyutlar aşağıdaki şekilde sıralanabilir (Akal, 2003: 7):

• Küresel rekabet

• Hedef ve sorumlulukları kaynaştırma • Yenilikçilik ve risk alma

• Katılımcı yönetim

• Bireysel yetenekleri açığa çıkarma-bürokrasiyi kontrol altına alma • Yeni teknolojiyi destekleme – modernleşme

• İnsan sermayesini maksimize etme

• Eğitim ve öğretimi geliştirici stratejiler hazırlama • Kalite ve verimlilik uygulamalarını artırma

Yeni yönetim anlayışının bir yansıması olarak işletme yönetimlerinin performans kavramına bakış açıları doğal olarak değiştirmektedir. Dolayısıyla bu değişimler işletmelerde hangi geliştirme çalışmalarının, nerelerde ve nasıl odaklaştırılacağına ilişkin kararlara temel oluşturmaktadır. Bu yüzden ortaya çıkan değişimler örgüt strateji ve taktiklerine yansıtıldıkça, performans ölçüm ve denetim sistemlerinde de değişimlere neden olmaktadır. Bu bağlamda muhasebe, finansman, üretim, stok kontrolü, iş ölçme yöntemleri gibi geleneksel sistemler ile birlikte işletme performansını yeni anlayışlar çerçevesinde ortaya koyacak yeni ve uygun göstergeleri ve modelleri içeren ve performansın geliştirilmesini amaçlayan daha kapsamlı ölçüm ve denetim sistemlerinin kullanılmasının bir zorunluluk haline geldiği söylenebilir. Yüksek performansı amaçlayan günümüz işletmeleri hedef ve stratejilerini bu görüşlere uygun olarak biçimlendirmekte ve ürün, teknoloji, kaynak dağılımı ve üretim süreçleri ile ilgili kararlarını da bu anlayış çerçevesinde almaktadırlar. Dolayısıyla, küresel rekabet ortamında başarılı olmak isteyen işletmelerin dengelenmiş finansal ve finansal olmayan performans ölçülerini kullanmalarının bir zorunluluk haline geldiği söylenebilir (Bilgen, 2001:127).