Bilişim Teknolojilerinin Tedarik Zinciri Performansı Üzerine Etkileri

TZY, bir işletmenin iç ve dış bağlantılarını sağlayan, fonksiyonlar ve organizasyonlar arası bütünleşmenin ve koordinasyonun sinerjisini yakalayan, müşteri odaklı ortak bir vizyonu benimseyen bir yaklaşımdır. Burada sözü edilen bütünleşme, işletme birleşmelerini veya bir işletmenin diğer bir işletmeyi satın almasını zorunlu kılmaz. Ancak tüm tedarik zinciri sürecinin başarılı bir şekilde bütünleşmesi, ağırlıklı olarak, tedarik zincirindeki halkalar arasındaki kusursuz ve zamanında sağlanan bilgi paylaşımına bağlıdır. Söz konusu bu bilgi paylaşımı ancak bilişim teknolojilerinin etkin kullanımı ile mümkün olabilir (Paksoy ve Altıparmak, 2003). Bu bağlamda bu kısımda tedarik zincirinde kullanılan bilişim teknolojileri ve bu teknolojilerin tedarik zinciri performansı üzerindeki etkileri açıklanacaktır.

Son yıllarda bilgisayar ve iletişim teknolojilerindeki gelişmelerle birlikte, tedarik zinciri yönetiminde bilişim teknolojisi destekli TZY bir başka deyişe e- tedarik yaygınlaşmakta ve işletmeler TZY’nin değer yaratma potansiyelinden etkin bir şekilde yararlanarak daha güçlü bir rekabet avantajı elde edebilmektedir (Presutti, 2003).

Barua vd. (2001) e-tedarik’i işletmeler için elektronik iş’te operasyonel üstünlüğün en önemli unsuru olarak değerlendirmekte ve e-tedarik teknolojisini,

türlü teknoloji olarak tanımlamaktadır. Bu bağlamda e-tedarik teknolojileri, otomatikleştirilmiş iş akışları üzerine ve internet üzerinden yeni kaynak fırsatlarını tanımlama üzerine odaklanan, e-tedarik yazılımlarını, B2B ile satışları, B2B pazar değişimlerini ve tedarik ortaklıklarını içermektedir (Burunelli, 1999; Carabello, 2001). İnternet teknolojilerinin özelleşmiş uygulamalarından olan e- tedarik, günümüzde tedarik sürecinin tüm aşamalarında yer almaktadır. Örneğin spesifikasyon geliştirme süreci boyunca satın alma gereksinimlerinin belirlenmesinde e-dizayn konsepti, ilk tedarikçilerin sürece dâhil edilmesinin kolaylaştırılmasına yardım etmede önemli bir rol oynamaktadır. Burada, alıcı ve satıcılar ürünlere değer eklenmesinde oluşturulmuş spesifikasyonlarla ilgili gerçek zamanlı bilgiyi paylaşırlar. Bu bilgi, spesifikasyonlardaki dizayn kompleksliğinin minimize edilmesine ve gereksiz maliyetlerden kaçınılmasına yardım eder (Presutti, 2003:222).

TZY’ deki önemli bir bilişim teknolojisi uygulaması da Elektronik Veri Değişim’idir (EVD/EDI Electronic Data Interchange). TZY’ de uzun zamandır örgütler arası bilgi paylaşımında kullanılan bir teknoloji olan EVD, iki veya daha fazla işletmenin bilgisayarları arasında doğrudan kullanıma uygun olan, yapılandırılmış verilerin aktarılmasına olanak sağlayan bir sistemdir (Peppard, 1993). Bir başka deyişle, EVD işletmeyi hem tedarikçilerine hem de müşterilerine bağlayan bir bilişim sistemidir. EVD vasıtasıyla tedarik zincirindeki taraflar birbirlerine elektronik olarak bağlanabilmekte ve bu sayede müşterilerin ihtiyaç ve isteklerinin en etkin şekilde karşılanabilmesi için gerekli faaliyetler ile ilgili bilgiler serbestçe paylaşılabilmektedir. EVD tedarik sürecinde ve tedarik işlemlerinin diğer uygulamaları için entegre edilmiş veri tabanı kullanımı ile iki iş ortağı arasındaki işlemlerin transferini kolaylaştırmaktadır. EVD alıcı ve satıcıları arasındaki bağlantıyı sağlamada katma değerli ağ (Value Added Network) olarak adlandırılan teknolojiyi kullanmaktadır. EVD bilginin geleneksel kâğıt tabanlı değişimini geliştiren bir uygulama olmakla beraber, uygulaması oldukça pahalı tedarik sistemleriyle alıcılara tedarikle ilişkili önemli bilgilerin doğrudan iletilmesine olanak sağlamaktadır. Ancak uygulama maliyeti, e-tedarik’in büyük ölçekli yönlendiricisi olarak EVD’nin kullanımının yaygınlığında önemli bir engeldir (Presutti, 2003).

İşletmeler, EVD ile bir veya daha fazla düzeyde değişim yaparak bilişim sistemlerini işletmelerin faaliyetleriyle bütünleştirmektedirler. İşletmeler stok düzeylerini izlemede kuracakları bilişim teknolojileri temelli sistemler ile stok düzeylerini sürekli izleyebilmekte, ihtiyaç duyulan stok gereksinimleri EVD sistemi vasıtasıyla otomatik olarak tedarikçiye aktarılabilmektedir. Bu tür bir uygulama, satın alınan parça için emniyet stokunu azaltırken çevrim süresinin de azalmasını sağlamaktadır. Bunun yanında işletmeler EVD ile siparişlerin direkt olarak tedarikçilerinin üretim planlama ve kontrol yazılımlarına iletilmesini sağlayacak yeteneklerini geliştirebilirler. Ayrıca tedarik zinciri üyeleri arasında koordinasyonun sağlanması ile tam zamanında üretim uygulamaları da gerçekleştirilebilir. EVD, siparişlerin bilgisayarda izlenebilmesini ve tam zamanında teslimatın yapılabilmesini de olanaklı kılmaktadır (Yüksel, 2002:273).

İş yaşamı içerisinde zamanla olgunlaşan, daha gerçekçi temellere ve ihtiyaçlara dayanan bilişim teknolojilerinin, bugün artık işletmelere önemli getiriler sağladığı, para kazandırdığı ve vaat edilen verimlilik seviyelerine ulaşmalarını sağladığı görülmekte olup, tedarik süreçlerinin otomasyonunu amaçlayan, internet aracılığıyla TZY uygulamaları da bu sürece katkı sağlayan önemli uygulamalardan birisidir. İnternet, genel kullanıma açık yapısı, katma değerli ağlara göre düşük maliyeti, özel kurallar gerektirmeyen kullanımı ve dünya çapında erişim yeteneğiyle işletmeler arası elektronik işlemlerin yayılmasında stratejik bir rol oynamaktadır. Bu noktada işletmelerin tedarik faaliyetlerinde internetten yararlanmasının temel iki nedeni olduğu söylenebilir. Bunlardan ilki, internetin doğasından kaynaklanan özellikleri sayesinde diğer bilişim sistemlerine göre düşük kurulum ve uygulama maliyeti ve özellikle düşük değişim maliyetidir. Diğeri ise, internetin çevreyi yüksek düzeyde etkileme gücü nedeniyle yeni işbirlikçi ilişkilerden doğacak fırsatları daha etkili geliştirmesidir (Manthou vd., 2004).

İşletmeler, ürünlerine ve kendilerine ilişkin bilgileri hazırlamış oldukları web sayfalarıyla ilgili taraflara iletebilmektedir. Müşterilerin de internet aracılığıyla bir ürün için siparişte bulunma olanakları çok daha kolay hale gelmektedir. İnternet sayesinde müşterilerin sipariş bilgilerinin de işletmeye direkt

karşılanabilmektedir. Bu bağlamda internet, bilgi kaynağı, iletişim aracı ve ürünler ve hizmetler için dağıtım kanalı olmak üzere farklı kullanım alanlarını beraberinde getirmektedir. İşletmeler tedarik zincirinin bütünleştirilmesinde de internetten yaralanabilmektedirler. Bu şekilde işletmelerde etkinliğin artırılması olanaklı hale gelecek ve önemli bir rekabet üstünlüğü sağlanabilecektir. Etkin olarak organize edilen dağıtım sistemlerine sahip olan işletmeler, tedarik zincirinin yönetiminde internetten yararlanmaları sonucunda rekabet avantajı kazanılmasında önemli fırsatlara sahip olacaklardır (Yüksel, 2002:275).

EVD, e-tedarik ve internet uygulamaları tedarik zinciri performansını artırıcı etkiler yapan önemli teknolojiler olmakla birlikte, bu teknolojiler dışında da tedarik zinciri performansına etki eden bilişim teknolojisi uygulamaları bulunmaktadır. Bu uygulamalar ve uygulamalara ilişkin değerlendirmeler ise aşağıda Tablo 3.3’deki gibi yapılabilir.

Tablo 3.3. TZ Performansının Arttırılmasında Yararlanılan Teknoloji Uygulamaları

Teknolojinin Adı İçerik

Ürün Veri Yönetimi Ürün Veri Yönetimi (Product Data Management - PDM) yazılımları, ürün geliştirme sürecinin bir parçası olarak değerlendirilebilir. PDM araçları, tasarım mühendisliğine yardımcı olarak imalat süreç entegrasyonunu kolaylaştırmakta ve işbirliğine dayalı mühendisliği (collaborative engineering) desteklemede kullanılmaktadır. Ayrıca, üretimdeki kalite sipesifikasyonları, hurdalar, yeniden işleme, duruşlar ve bunlarla ilgili analizler için kullanılacak takım/teçhizat da tanımlanabilmektedir (Müftüoğlu, 2003).

Müşteri İlişkileri

Yönetimi Sürekli ve yerinde iletişim yoluyla müşteri davranışlarını anlamaya ve etkilemeye yönelik kuramsal bir yaklaşım olan Müşteri İlişkileri Yönetimi (Customer Relationship Management - CRM); işletmelerin, doğru müşteriye, doğru ürün ya da hizmetle, doğru zamanda ve doğru kanallardan ulaşmasını sağlamaktadır (Alkan ve Cantürk, 2000:3). Bu aracın kullanılmasında farklı bilişim teknolojisi yazılımları kullanılabilmektedir.

Tedarik Zinciri

Planlama Sistemi Tedarik edilecek hammadde ve malzemelerin planlanması, talep planlama, ileri planlama ve çizelgeleme gibi tedarik zinciri planlama sistemleri, iş ortamında sık rastlanan değişikliklerle uyum içinde sınırlı malzeme ve kapasite kaynaklarını koordine eden uygulamalardır. Bu sistemler, genellikle uzun dönemi kapsayan stratejik ve taktiksel planlama konularında kullanılırlar (Patterson vd., 2003).

Depo Yönetim Sistemleri

Depo Yönetim Sistemleri, gönderilen mamullerin alınmasından sevkiyatına kadarki süreçte deponun içindeki stok hareketlerinin izlenmesi ve kontrol edilmesinde kullanılan sistemlerdir. Çok sayıda deponun oluşturulup, takip edilebildiği depo yönetim sistemi ile tüm depoların merkezi bir sistem üzerinden kolaylıkla yönetilmesi, giriş ve çıkışlarının kaydedilmesi ve kontrol edilmesi kolaylıkla sağlanabilmektedir (www.sistek.com.tr, 2008).

Coğrafi Bilişim

Sistemleri Coğrafi Bilişim Sistemleri, coğrafi veya mekânsal koordinatlar tarafından belirlenen veri ile çalışmak üzere oluşturulmuş, coğrafi bilgiyi tutan, saklayan, analiz eden ve sergileyen bir donanım ve yazılım sistemidir (www.tagem.gov.tr, 2008). Bilgilerin tek bir sistem içerisinde toplanıp bilgisayara aktarılması, saklanması, değişik bilimsel ve pratik modeller kullanılarak analiz edilmesi, harita üzerinde istenildiği şekilde büyük kâğıtlara çıkartılması, görüntülenmesi, verileri grafiklerle göstererek yine harita üzerine yerleştirilmesi coğrafi bilişim sistemlerinin tanımını oluşturmaktadır. Girilen bilgilerin doğru ve tam olması, bu bilgilerin sadece neyin nerede olduğu bilgileriyle değil, fiziksel yapılara ait detay belirten özelliklerin de yer alması gerekmektedir (www.sakarya.gov.tr, 2008).

Bilişim teknolojileri bilginin toplanması, işlenmesi ve dağıtılmasındaki üstünlükleri sayesinde, birbirinden bağımsız tedarik zinciri unsurlarının entegrasyonunu kolaylaştırmakta, maliyet, zaman, kalite ve hizmet konularında işletme faaliyetlerini sürekli olarak iyileşmesine katkı sağlayarak, belirtilen konularda tedarik zinciri performansının artırılmasına olumlu katkılar sağlamaktadır. Özellikle ağ teknolojisindeki gelişmeler ticari işlerin

yürütülmesinde köklü değişikliklere neden olmakta, işletmelere pazarlarını genişletme, mamullerini ve hizmetlerini sunma, süreçlerinin verimliliğini artırma, müşteri kazanımı ve müşterinin elde tutulması konularında yeni yöntemler sunarak tedarik zinciri performansını artırmaktadır (Papazoğlu ve Tsalgatidou, 2000).

Alıcı tedarikçi ilişkilerinin yeniden şekillendirilmesine, temel iş süreçlerinin geliştirilmesine, yeni grup ve pazarlara erişilmesine olanak tanıyan yapısı ile bilişim teknolojileri, işletmelerin rekabetçi yeteneklerini geliştirmesine olanak sağlayarak tedarik zinciri performansının artırılmasına önemli katkılar sağlamaktadır. EVD, internet, müşteri ilişkileri yönetimi, tedarik zinciri planlama sistemi, coğrafi bilişim sistemleri gibi bilişim teknolojileri, işletmelere dünya çapında alıcı ve tedarikçilere erişim sağlamanın yanında içsel süreçlerin yeniden tasarımına olanak verdiğinden rekabetçi olmak isteyen işletmeler için son yıllarda iş yapmanın en önemli yöntemlerinden biri haline gelmiştir (Mclyor vd., 2000). Bu bağlamda TZY’ de BT’nin maliyet, zaman, kalite ve hizmet konularında performans artırıcı bir etkiye sahip olduğu söylenebilir.