Extranet

Extranet, farklı konumlardaki Intranet’leri TCP/IP protokolleri vasıtasıyla birbirine bağlayan ağlar olup geliştirilmiş bir Intranet uygulamasıdır. Intranet’in teknik alt yapısının ve mantığının kullanıldığı bu sistemlere sadece tanımlanan ve/veya izin verilen kişiler girebilmektedir. Dolayısıyla sistemde müşteriler, bayiler, alıcı ve tedarikçiler gibi iş hayatının bütün unsurları aynı ortamda, tanımlanan bilgilere ulaşarak etkileşimli bir şekilde sistemi kullanabilmektedirler. Extranet’ler zaman ve mekân sınırı ortadan kaldırarak iş akışını hızlandıran, basitleştiren ve daha da önemlisi iş verimliliğini artıran bir unsur olarak gittikçe yaygılaşmaktadır (Bingöl, 2006:20). Bu bağlamda Extranet kullanımının kullanıcılarına sağlayacağı avantajlar aşağıdaki gibi sıralanabilir (Bingöl, 2006:20; Elibol ve Kesici, 2004:318):

• Müşteri ilişkilerini geliştirir. • İç iletişimi iyileştirir.

• Yeni iş fırsatları yaratır.

• İş ortaklık kanallarını iyileştirir. • Hataları azaltır.

• Karşılaştırmalı alışverişi geliştirir. • Verimlilik Artışı

• Tam zamanında bilgi sunumu sağlar. • Bilgi yükünü hafifletir.

• Bilgi sunum maliyetini azaltır.

• Pazarlama faaliyetlerine hız kazandırır. • Posta masraflarını azaltır.

• Etkin pazarlama, satış ve müşteri desteği sağlar. • İşbirliği içinde çalışma olanağı sağlar.

• Seyahat ve toplantı maliyetlerini azaltır. • Kırtasiye masraflarını azaltır

• Çalışma grupları arasındaki işbirliğini verimli hale getirir. • İşletme kaynaklarının yönetimini kolaylaştırır.

• İhtiyaca göre eğitim olanağı sunar. • Standart bir bilgi sunumuna olanak verir.

• Bilgi bakım ve yürütme işlemlerini kolaylaştırır. • Tasarım ve üretim maliyetlerini azaltır.

• Eş zamanlı mühendislik potansiyeli sağlar. • Yönetimsel ve işlemsel maliyetleri azaltır.

Extranet, bir işletmeyi, kendi tedarikçileri, müşteri ya da ortak hedefleri paylaştığı diğer işletmelerle bağlayan; bunu yaparken de internet teknolojilerini

işletmenin iş ortaklarını da kapsayacak şekilde genişletilmiş halidir. İnternette her ne kadar bilgiler herkese açık olsa da işletmeler için bazı özel bilgiler olabilir. Bayiler, çözüm ortakları, taşeron işletmeler gibi işbirliği halinde olunan işletmelerle mutlak surette bilgi alışverişi olacaktır. Eğer bu işletme sayısı fazla ise, daha fazla çaba gerekecektir. Bunun için extranet kullanımı gerekmektedir (Elibol ve Kesici, 2004:315).

Buraya kadar yapılan açıklamalar birlikte değerlendirildiğine internet, intranet ve extranet terimleri, internet teknolojisinin üç farklı tür uygulamasını tanımlamada kullanılmaktadır. Bu üç kavram birlikte bir internet çalışma modelini meydana getirmekte olup, işletme hayatı bakımından aralarındaki ayrım Tablo 1.5’de sunulmaktadır. İnternet çalışma modelinin bir parçası olarak extranet, genel kullanıma açık ağ (internet) ve kuruma özgü ağ (intranet) arasında bir köprü ve internet evriminin üçüncü dalgası olarak düşünülebilir. Bu sistemler ortaklar, tedarikçiler, dağıtımcılar, taşeronlar gibi işletmenin fiziksel sınırlarının dışında faaliyet gösteren fakat işletmenin başarında önemli olan diğer örgütleri, web temelli teknoloji kullanarak koruma duvarları arkasında birbirine bağlamaktadır (Dunn ve Varano, 1999:62).

Tablo 1.5. Internet, Intranet ve Extranet'in Karşılaştırılması

Internet Intranet Extranet Kapsam Bilgi Otoyolu İşletme ya da örgüt

içerinde internet teknolojisinin kullanımı

İşletme intranetlerini birbirine bağlamada interneti kullanan ağ

Erişim Açık Özel Kontrollü Kullanıcı Genel kullanıma açık Örgüt üyeleri İş ortakları

Bilgi Genel Kuruma mahsus Kurum tarafından belirlenmiş

Kaynak: Dunn ve Varano (1999:63)

Bilgisayar ağlarına ilişkin buraya kadar yapılan açıklamalardan özetle temel olarak iki tür ağ olduğu ortaya çıkmaktadır. Bunlar, örgütler arası iletişim sağlayan, doküman merkezli, maliyet ve teknik açıdan nispeten engelleyici bulunan EVD ile örgüt içi ve örgütler arası iletişimde önemli fırsatlar sunan internet temelli uygulamalardır. Farklı özellikleri bulunmakla birlikte BT’nin ağ oluşumuna olanak tanıyan bu yapıları işletmenin stratejik amaçlarına ulaşmasına destek sağlamakta ve işletmede daha kaliteli ürünlere, daha büyük esnekliğe, güvenliğe ve daha düşük

maliyete neden olmaktadır. Bu bağlamda çalışmanın ikinci bölümünde tedarik zinciri yönetimi ve BT’nin tedarik zinciri yönetimi üzerindeki etkileri açıklanacaktır.

İKİNCİ BÖLÜM

TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ

Son yıllarda gelişen bilgi teknolojilerinin kullanımının yaygınlaşması ile stoklama maliyetlerinin düşürülmesi, nakliye hizmetlerinde optimizasyonunun sağlanması, tüm lojistik hizmetlerin iletişim teknikleri ile birbirine bağlanması, önceden planlamasının yapılması, işletmelerin tasarım yeteneklerinin geliştirilmesi, iletişim etkinliğinin artırılması gibi uygulamalar ile işletme performansında önemli gelişmelerin yaşandığı görülmektedir. Bugün tüketimin planlanması ile dağıtımın, depolamanın, üretimin, hammadde temininin, hatta hammaddenin üretilmesinin bile saniyeler içinde planlaması yapılabilmektedir. Bunun yanında tedarik zincirinin bilgi sitemleri ile birbirine bağlanması sayesinde daha hızlı, daha az masraflı, daha az hatalı, daha az geri dönüşlü tedarik zincirleri planlanmakta, uygulanmakta ve kontrol altında tutulmaktadır. Dolayısıyla Tedarik Zinciri Yönetimi (TZY) içerisinde alıcı-tedarikçi ilişkilerinin düzenlenmesi ve geliştirilmesi işletmelere rekabet üstünlüğü sağlanması açısından büyük önem taşımaktadır. Bu bağlamda bu bölümde tedarik zinciri yönetimi ve alıcı-tedarikçi ilişkilerindeki gelişmeler irdelenerek Bilişim Teknolojilerinin TZY üzerindeki etkileri açıklanacaktır.

2.1.Tedarik Zinciri Yönetiminin Tanımı ve Kapsamı

Bir işletmenin tedarik zinciri; hammadde üreticileri, hammadde ve yarı mamulleri işlenmiş ürüne dönüştürmesi yani imalat işlemleri sırasında tedarik işleri ile uğraşanlar ve bunun dışında bitmiş ürünleri dağıtım kanallarında nihai tüketiciye kadar ulaştırılması sırasında değer yaratan bütün unsurlardır (Çağlıyan, 2002:57). Bu bağlamda tedarik zinciri yönetimi ile ilgili çeşitli tanımlamalar yapmak mümkündür.

Tedarik zinciri hammadde sağlayıcıları, üretim işlemleri, dağıtım kanalları ve müşteriler gibi birbirini tamamlayan bileşenlerin oluşturduğu bir sistem olarak tanımlanabilir. Dolayısıyla ürün veya hizmetin alıcıya ulaşana kadar geçtiği tüm basamaklar tedarik zincirinin bileşenlerini oluşturmaktadır. Basit bir tedarik

zinciri, ara ürün sağlayıcısı, üretici, dağıtıcı ve alıcı olmak üzere Şekil 2.1’de görüldüğü gibi dört bileşenden oluşmaktadır (Atakan ve Kayacık, 2001).

Şekil 2.1. Basit Bir Tedarik Zinciri Yapısı

Kaynak: Atakan ve Kayacık, 2001

Bir başka tanıma göre tedarik zinciri; bilgi, malzeme ve paranın akışı ile birbirlerine bağlı malzeme tedarikçilerini, üretim kaynaklarını, dağıtım servislerini ve müşterileri içeren bir sistemin unsurlarıdır (Towill, 1996). Dolayısıyla basit bir tedarik zinciri, ara ürün sağlayıcısı, üretici, dağıtıcı ve alıcı olmak üzere dört üyeden oluşan bir yapı ile karakterize edilebilir. Bu bağlamda tedarik zincirinin yapısı ve işleyişi Şekil 2.2’deki gibi gösterilebilir.

Şekil 2.2. Tedarik Zinciri

Kaynak: Markland vd, (1998:101)

Tedarik zincirindeki faaliyetlerin yönetimiyle ilgili olan TZY’nin de literatürde değişik tanımlara sahip olduğu görülmektedir. Örneğin Tan (2001), TZY’ni, iş aktivitelerinin ve tüm tedarik zincirinin ve tedarik zincirinde yer alan

M ü ş t e r i l e r Dağıtım Merkezleri Bayiler Üretim Birimi Dönüştürme Süreci Hammadde ve parça stokları Yarı mamül

stokları Nihai mamülstokları Tedarikçiler İşletme Dışı İşletme Dışı İşletme Dışı İşletme İçi İşletme İçi B i l g i

müşteriler ve birinci ve ikinci aşama tedarikçiler ile doğrudan doğruya organizasyondaki ilişkilerin yönetimi olarak tanımlamaktadır.

TZY, organizasyonları sınırlayan, üretim ve tedarik sürecindeki hammaddelerin son kullanıcıya kadar olan her aşamasının bağlı olduğu bir ağ zinciri olarak da tanımlanabilir (New ve Payne, 1995:55).

TZY; ürünlerin, hammaddenin elde edilmesinden nihai ürün aşamasına kadar olan sürecin yönetimini kapsayan; işletmelerin tedarikçilerinin süreçlerinden, rekabet avantajlarını destekleyecek teknoloji ve yeteneklerinden nasıl yararlanacağı üzerine odaklanan ve geleneksel işletme içi faaliyetleri, optimizasyon ve etkinlik ortak amacı ile ticari ortaklıklar kurarak yayan bir yönetim felsefesi olarak da tanımlanabilir (Tan vd., 1998: 2)

İşletme dışındaki tedarik işlerini sağlayanların yönetilmesi ve bunların etkin çalışması için işletmenin iç kaynaklarını bir bütün halinde ele alan temel bir işletme sistemi olarak da tanımlanan TZY’ de amaç, işletmenin üretim kapasitesinin artırılması, pazar duyarlılığının geliştirilmesi ve tüketici ile işletme arasındaki ilişkilerin iyileştirilmesi yoluyla işletmenin rekabet gücünün geliştirilmesidir. TZY’nin sınırlarının başlangıç noktası tüketici ve uç noktasını hammadde temin ve tedarik edenler oluştururken, bu sürecin merkezinde ise üretim faaliyetleri yer almaktadır (Yaman, 2001).

Tedarik zinciri sürecinde tedarikçiler ve müşterilerle ilişkilerin geliştirilmesinde bilgi paylaşımı temel bir unsur olduğundan BT’nin bu süreçte önemli bir rolü vardır. Çünkü BT, bilginin toplanması, işlenmesi ve dağıtılmasındaki üstünlüklerinden dolayı geleneksel olarak birbirinden bağımsız olan tedarik zinciri unsurlarının birbirine etkin bir şekilde entegre edilmelerini kolaylaştırmaktadır. Tedarik zincirinin etkin bir şekilde yönetiminde elektronik veri değişimi, yapay zekâ, uzman sistemler, barkod uygulamaları, otomatik teşhis, elektronik posta gibi birçok BT5 uygulama alanı bulmakla beraber, bunların içerisinde en yaygın şekilde kullanılan teknoloji elektronik veri değişimidir. Elektronik veri değişimi bir işletmeyi tedarikçilerine veya müşterilerine bağlayan, aralarındaki iletişimi sağlayan bir bilişim sistemidir. Elektronik veri değişimi aracılığıyla tedarik zincirindeki taraflar birbirine elektronik olarak

bağlanabilmekte ve bu şekilde müşterilerin istek ve ihtiyaçlarını en etkin şekilde karşılanabilmesi için gerekli faaliyetler ile ilgili bilgiler serbestçe paylaşılabilmektedir (Güleş, 1999:6).

Tedarik zincirinin başarıyla yönetilebilmesi, müşteriye verilen hizmetle maliyet arasında denge kurulmasına bağlıdır. Üretim ve dağıtım harcamalarını azaltarak maliyetleri düşük tutmaya çalışırken, müşterinin düşmanlığını kazanmamaya dikkat edilmelidir (Cevdet, 1998:35). Artan rekabet baskısı müşteri memnuniyetinin önemini, bir başka deyişle talebin eksiksiz olarak karşılanmasını gittikçe daha da önemli hale getirmektedir. Dolayısıyla tedarik zincirindeki tüm ortakların birbirleri arasında kuracakları bir tedarik zinciri iletişim ağını zorunlu hale getirmektedir. Bunun yanında tedarik zinciri üyeleri arasındaki faaliyetlerin eşzamanlı olarak yürütülmesi, bu sürecin etkinliği bakımından önem taşımaktadır. Eşzamanlı olarak işleyen tedarik zincirinde müşterinin isteklerini karşılamak için gereken bilgilerin elde edilmesi çok daha çabuk ve güvenilir olmaktadır. Internet, tedarik zinciri aktivitelerinin eşzamanlı bir şekilde yönetilmesi için iyi bir ortam oluşturmaktadır. Eşzamanlı çalışmayı olanaklı hale getiren İnternet uygulamaları, fiyat verimliliği ve hizmet kalitesi yüksek tedarik zincirlerinin oluşmasında büyük rol oynamaktadır (Atakan ve Kayacık, 2001).