Bilişim Teknolojilerinin İşletme Performansı Üzerine Etkileri

Günümüz iş dünyasının içinde bulunduğu dönemin en önemli özelliklerinden biri örgütlerin iç ve dış çevresinde yaşanan sürekli değişimdir. Böyle bir ortamda işletmelerin başarısı sermaye, işgücü gibi faktörlerden daha çok bilginin elde edilmesine ve bu bilginin işletme amaçları doğrultusunda kullanılmasına bağlıdır. Bu bağlamda işletmelerin artan küresel rekabetle baş

etmelerinde önemli katkılar sağlayan bilişim teknolojilerinin işletmeler açısından kullanımını gerekli kılan temel dinamikler aşağıdaki şekilde sıralanabilir (Çağlar

vd., 2006:135):

• Teknoloji: Teknolojik gelişmelerin küreselleşme sürecinin ve bilgi toplumunun ardındaki en önemli güç olduğunun kabul edilmesi.

• Ekonomik Etkenler: Ekonomik dönüşüm tüm dünyada üretim ve tüketim kalıplarını farklılaştırmakta, dünya ticaretinde ve pazarlarında geleneksel yapıları değiştirmektedir.

• Politik Etkenler: Politik gelişmeler küreselleşme sürecini hızlandırmakta ve yeni bir dünya düzeni oluşturmaktadır. Sovyetler Birliği’nin dağılması, Doğu Bloğu ülkelerinin pazar ekonomisine geçmeleri, AB gibi bölgesel oluşumlar, Dünya Ticaret Örgütü, GATS (General Agreement on Trade in Services – Hizmet Ticareti Genel Anlaşması) ve ABD’nin yeni dünya düzeninde üstlendiği rol dünya pazarlarını ve ticaretini etkilemektedir.

• Kültürel Etkenler: Toplumların kültürleri, bilişim teknolojilerinin kabulünü ve kullanımını ciddi oranda etkilemektedir. Toplumların kendi içlerinde oluşturdukları, dinamik ve yaşayan kültür, bir teknolojik gelişimin kabulü ve kullanımında gerektiğinde belirleyici rol oynayabilmektedir.

• Çevresel Etkenler: İşletmelerin ve yöneticilerinin, doğal çevresi, toplumsal çevresi, kültürel çevresi ve sektörel çevresi de bu konuda etkin rol oynayabilmektedir.

• İşletme Yönetiminde Değişim: Küreselleşmenin itici güçleri işletmelerin yapılarını değiştirmekte ve işletmeleri kısıtlayan sınırları ortadan

kaldırmaktadır. Bu da bilişim teknolojilerinin kullanımını

yaygınlaştırmaktadır.

bulunmaktadır. Barnatt (1996:1)’a göre günümüzde birçok işletme bilgisayar sistemleri olmaksızın işlerini yürütememektedir. İşletmelerin büyük bir kısmı etkinliklerini, verimliliklerini ve rekabet güçlerini geliştirmek için BT’ ne güvenirken, birçok kritik görevin başarılmasında da BT başlıca rolü üstlenmektedir (Güleş vd., 2003).

İşletmeler, günümüz dinamik rekabet yapısı içerisinde sürekli karşılaştıkları küreselleşme, rekabet ve örgütsel değişim çabalarının başarısında BT’ yi önemli bir faktör olarak görmektedirler (Mutsaers vd. 1998:115). İşletmeler BT’ yi operasyonel etkinlik ve verimliliklerini geliştirmenin yanında, BT destekli ürünler, hizmetler, dağıtım kanalları ve müşteri, tedarikçi bağlantılarıyla müşteri ihtiyaçlarına ve rekabetçi baskılara hızlı ve sürekli karşılık vermede etkili bir araç olarak değerlendirmektedirler (Gunasekaran ve McGaughey, 2002:1).

Küresel rekabet ortamı içinde işletmeler farklı amaç ve beklentilerle BT’nin desteğine ihtiyaç duymaktadır. BT’nin örgütlere sunduğu stratejik avantajların değerlendirilmesinde, bilginin doğru karar vermede ve gelecekle ilgili belirsizliği azaltmada en önemli unsur olduğunun ve bu bilgiyi sağlamada temel rolü üstlendiğinin anlaşılması önemlidir (Güleş vd., 2003).

BT işletmelere rakiplerinden daha üstün performans sergilemeleri için yeni yollar sunarak rekabet üstünlüğü sağlamalarında da etkili bir araçtır. BT işletmenin maliyet yapısını güçlü biçimde etkileyerek farklılaşma için fırsatlar sunabilmektedir. Bu bağlamda BT (1) endüstrinin yapısını değiştirerek, (2) rekabet üstünlüğü oluşturarak ve (3) yeni işlere sebep olarak, başlıca üç şekilde rekabeti etkilemektedir (Porter ve Millar, 1985).

BT işletmelere önemli yeni iş ve yönetim fırsatları sunarak, rekabet üstünlüğü elde etmede, verimlilik ve performansı geliştirmede, işletmenin yönetim ve organizasyonunda ve yeni iş olanaklarının yaratılmasında stratejik bir araç olarak kullanılabilmektedir (Whiteley, 1996:11).

İşletme yönetimi açısından önemli konulardan biri, işletme faaliyetlerini desteklemede ve rekabet üstünlüğüne katkı sağlamada BT’den nasıl

rekabet yapısının temel olarak beş faktör (potansiyel rakipler, mevcut rakipler arasında rekabet, alıcıların pazarlık gücü, tedarikçilerin pazarlık gücü, ikame ürünlerin tehdidi) tarafından şekillendirildiğini ileri sürdüğü model BT’nin stratejik kullanımının açıklanması bakımından önemlidir. Bu faktörler aşağıdaki şekilde ifade edilebilir (Güleş vd., 2003):

• İşletmeler BT kullanımı ile ölçek ekonomilerine ulaşmanın zorlaştırılması, piyasaya girmek için ihtiyaç duyulan sermaye miktarının artırılması, olası rakipler pazara girmeden yeni stratejilerin geliştirilmesi ve uygulanması, dağıtım kanallarının birbirine bağlanması gibi yollarla

potansiyel rakiplerin piyasaya girmelerini zorlaştırabilirler. Diğer

taraftan potansiyel rakip durumundaki işletmeler de BT’den yararlanarak piyasaya giriş engellerini azaltabilirler.

• İşletmeler BT vasıtasıyla; tedarikçilerini kendilerine bağımlı hale getirerek, tedarikçilerin pazarlık güçlerini azaltabilirler veya BT’ yi tedarikçileriyle güç ve sorumluluğu paylaşmak amacıyla kullanabilirler. Nitekim birçok işletme günümüzde BT’ yi tedarikçilerle işbirliğinin artırılmasında yaygın bir şekilde kullanmaktadır.

• İşletmeler alıcılarla ilişkilerin düzenlenmesinde ve alıcıların pazarlık

gücünün kontrol edilmesinde de BT’den yararlanabilirler. Alıcıyı

tedarikçiye bağlayan bir örgütler arası BT vasıtasıyla hâkim bir dağıtım kanalının oluşturulması, özel ve tercih edilen bir hizmetin sunulması tedarikçi işletmeyi diğer tedarikçilerden farklı kılacağından alıcı için tedarikçinin değiştirilmesi; pahalı, zaman alıcı ve güç duruma gelebilecektir.

• BT vasıtasıyla işletmenin üretmiş olduğu ürün ve hizmetlerin sürekli bir şekilde geliştirilmesi suretiyle ikame mamullerin oluşturacağı tehdit de azaltılabilmektedir.

BT’nin işletme faaliyetlerine uygulanmasının sağlayacağı yararları ise; işletmedeki operasyonel verimliliğin artırılması, maliyetlerin düşürülmesi, müşterilere daha kaliteli hizmet sunulması, bilgiye dayalı yeni ürünlerin

faydalanılması, rekabet gücünün artırılması şeklinde özetlemek mümkündür (Güleş, 2000:3).

Buraya kadar yapılan açıklamaların ışığında BT’nin bir sektördeki rekabet yapısını yeni ürün ve hizmetlerin geliştirilmesi, karar vermenin desteklenmesi, işletmeler arası bağlantıların güçlendirilmesi, maliyetlerin azaltılması, ürün ve hizmetlere BT’nin dâhil edilmesi suretiyle etkilediği söylenebilir. BT, işletmelerin rekabetçi yapılarının geliştirilmesinde oldukça önemli olan tedarik zinciri yönetimi uygulamalarının etkinliğinin geliştirilmesi bakımından da oldukça önemlidir.

3.4.2. Bilişim Teknolojilerinin Tedarik Zinciri Performansı Üzerine