Nicel Araştırma Bağlamında Evren ve Örneklem Seçimi

Bilimsel araştırmalarda doğru bilgi sahibi olmak ve doğru karar vermek esastır. Geleneksel bilim anlayışında, doğru bilgilere ulaşmak ve elde edilen bilgileri genelleştirmek ihtiyacı vardır. Bu görüşe göre, araştırmanın sonuçları ne kadar fazla genellenebiliyorsa değeri de o oranda artar (Karasar, 2005:109-110). Bazı durumlarda araştırma evreninin tamamına ulaşılabilir. Bunlar, sayıları sınırlı küçük çaplı evrenlerdir. Sosyal bilimlerde, genellikle incelenecek konuların evrenleri büyüktür. Ancak evrendeki bütün elemanları ayrıntılarıyla incelemek, gerek zaman gerekse maddi koşullar açısından olanaksızdır (Gökçe, 1999:129).

Nicel araştırma yönteminde, evreni temsil yeteneğine sahip örneklemin seçimi için araştırmalarda kullanılan çok sayıda örnekleme türü/yolu bulunmaktadır. Şüphesiz, hangi örnekleme türünün seçileceği yapılacak araştırmanın özelliğine, niteliğine, maliyetine, olanaklarına vb. değişkenlere göre belirlenecektir. Evrenden onu temsil edebilecek birimleri ve bu birimlerden oluşacak örneklemi seçebilmek için evreni iyi tanımak, hakkında oldukça geniş bilgi sahip olmak gerekir. Başka bir deyişle, örnekleme yapılırken, öncelikle araştırmanın amaçları doğrultusunda sonuçların genellenmek istendiği evrenin sınırlandırılıp çalışma evreninin tanımlanması gerekir. Araştırmaların amaçlarına göre en uygun bir çalışma evreni vardır (Karasar, 2005:116). Bu yönde, araştırma kapsamında öncelikle evrenin çerçevesi belirlenmiş ve sonrasında uygun örnekleme türü seçilmiştir.

Çalışmanın temel odak noktası, “cumhuriyetçi-laik” kimlik ekseni, “muhafazakâr/dindar” kimlik ekseni ve bu iki eksen dışındaki “ortadakiler ekseni”nde yer alanların birbirleriyle kurdukları ilişki düzeyi, grupların birbirlerine karşı bakış açıları ve sosyal mesafeleri belirlemek suretiyle mevcut kutuplaşma, ayrışma ya da kümelenme olgusunun boyutları ve derinliğini sosyolojik temelde irdelemektir. Farklı kimlik eksenleri temelinde gerçekleştirilen analizin dışında çalışmanın bir başka boyutunu “kentsel-mekansal ayrım” noktası oluşturmaktadır. Bu yönde, çalışma daha önce açıklanan “kıyı ve iç” tartışmasınından hareketle daha çok seküler hayat tarzının hakim olduğu düşünülen veya toplumda ya da kamu oyunda bu şekilde algılanan “İzmir” kenti ile daha çok dini hayat tarzıyla ilişkilendirilen kesimlerin ağırlıklı olduğu “Konya” kenti arasındaki mekansal bir kıyaslamayı da yer yer içermektedir. Bu nedenle “araştırmanın evrenini” İzmir ve Konya kentleri oluşturmaktadır. Araştırma evreninin İzmir ve Konya kentleri olarak belirlenmesinin temel nedeni iki kentin aslında kamu oyunda iki farklı kimlik ekseninin veya kutbun sembolü kentler olarak algılanması ve çoğu zaman sosyal ve siyasal içerikli tartışmaların odak noktası durumunda olmalarıdır. Şüphesiz, mekansal farklılaşma durumu “verili” olarak kabul edilse de, araştırma süreci bir anlamda bu olgunun test edilmesi sürecini içermektedir.

Evrenin çerçevesi bu şekilde çizildikten sonra sıra evreni temsil edecek kümelerin belirlenmesine gelmiştir. Daha önce de belirtildiği gibi, evreni temsil yeteneğine sahip örneklemin seçimi için araştırmalarda kullanılan çok sayıda örnekleme türü/yolu bulunmaktadır. Şüphesiz, hangi örnekleme türünün seçileceği yapılacak araştırmanın özelliğine, niteliğine, maliyetine, olanaklarına vb. değişkenlere göre belirlenecektir.

Bu araştırmada, tesadüfi (rastlantısal) örneklemenin bir türü olan “çok aşamalı küme örneklemesi” tercih edilmiştir. Küme örnekleme yöntemi, evrendeki birimlerin elde mevcut tam bir listesinin olmadığı veya coğrafi olarak çok geniş bir alana yayılmış birimlerin incelenmesi gerektiğinde, araştırma maliyetini düşürmek amacıyla uygulanan bir tesadüfi örnekleme yöntemidir (Yazıcıoglu, 2004:63). Bu durumda evren alt kümelere ayrılır. Bundan sonra kümeler listelenir. Kümeler arasından tespit edilen oran çerçevesinde örnekleme girecek olan kümeler basit tesadüfi örnekleme yoluyla seçilirler (Arslantürk, 2001:106). Küme örneklemesi, kümelerin raslantılı dağılımını veya

değişkenliğini yineleyeceği ilkesine dayanır (Sencer; Sencer, 1978:473). Çok aşamalı küme örnekleme küme örneklemesinin biraz daha karmaşık bir şeklidir. Evren kümelere (örnekleme birimlerine) ayrılır. Bu örnekleme birimlerinden rassal seçimle birinci örnekleme birimleri örneklemi oluşturulur ve bu işlem aynı şekilde örneklemenin nihai aşamasına kadar sürdürülür ise yapılan örnekleme “çok aşamalı küme örnekleme” olarak tanımlanır. Yani, aynı işlem birimlerin mahalle itibariyle kümelere ayırılması sonra bu mahalleler arasından belirli sayıda mahalle seçmek seçilen mahallelerdeki seçmenleri oturdukları sokak itibariyle kümelere ayırmak ve bu rassal seçimle sokaklardan belirli sayıda sokağı seçmek ve seçilen sokaklardaki seçmenlerden bilgi derlemek suretiyle örneklem oluşturulur. Kısacası, bunda ilk aşama küme seçmektir; ondan sonraki aşama veya aşamalarda gittikçe birbiri içine girmiş alt-küme, alt-alt-küme vb. seçmek amaçtır ve en son aşamada ise seçilmiş alt-alt…-alt-alt-küme içinden basit rasgele örnek seçilir.

Nitekim, öncelikle İzmir ve Konya Büyükşehir Belediyeleri ve Bağlı Belediyelerin seçmen sayısına göre listesi çıkartılmış (Tablo A-1) ve daha sonra “çok aşamalı küme örnekleme” yöntemi temelinde örneklem seçimi gerçekleştirilmiştir.

Bu aşamadan sonra, örneklem büyüklüğünün nasıl belirleneceği ve ne kadar (kaç kişi) olacağı sorusu gelmektedir. Bu soruya kolayca cevap vermek her zaman mümkün olmamaktadır. Genellikle bilimsel çalışmaların çoğunda birden fazla değişken

Tablo A-1: İZMİR-KONYA Büyükşehir Belediyeleri ve Bağlı Belediyelerin İl-İlçe Seçmen Sayısı

İZMİR _KONYA İlçe Seçmen Sayısı İlçe Seçmen Sayısı İlçe Seçmen Sayısı

Karabağlar 339.918 Balçova 60.962 Selçuklu 335.284 Buca 309.215 Menderes 52.633 Meram 206.664 Konak 304.423 Aliağa 48.916 Karatay 166.379 Bornova 300.321 Narlıdere 46.240 Karşıyaka 249.103 Urla 40.088 Bayraklı 226.219 Bayındır 31.419 Çiğli 120.557 Selçuk 25.797 Menemen 91.261 Seferihisar 21.442 Torbalı 89.685 Güzelbahçe 17.960 Gaziemir 86.093 Foça 17.581 Kemalpaşa 65.386 Toplam 2.545.219 Toplam 708.327

Kaynak: T.C. Yüksek Seçim Kurulu Başkanlığı, 12 Haziran 2011 Milletvekili Genel Seçimi

(XXIV. Dönem Milletvekili Genel Seçimi İl-İlçe Seçmen Sayıları) http://www.ysk.gov.tr/ysk/index.html

incelenmektedir. Ancak, çalışmanın ana amacıyla ilişkili olan değişken için örneklem büyüklüğünün hesaplanması yeterlidir. Örneklem büyüklüğünü hesaplamadan önce örneklem hakkında bir takım bilgilere ihtiyacımız olmaktadır.

Örneklem büyüklüğünü saptamak bir araştırıcı için en zor kararlardan birisidir. Çünkü her araştırmanın evreni ve yapısı kendine özgüdür ve bilinmezlerle doludur. Araştırıcı ancak bazı özelliklerini bir miktar bildiğini tahmin ettiği evrenin özelliklerini ortaya çıkarmak için bir miktar örnek çekerek çalışma yapacak ve evrene ilişkin özellikler hakkında genellemelerde bulunacaktır. Bu son derece zor ve bir o kadar da riskli bir iştir. Bu nedenle örnek hacmi şu kadar olmalıdır diye bir yargıda bulunmak mümkün değildir. Ancak, “örnek büyüklüğü evreni temsil etme yeteneğine sahip en küçük miktar olmalıdır” gibi bir ilke ortaya konabilir. Bu ilkeye uygun örnek hacmini belirlemek tamamıyla araştırıcının bilgisine, konuya hakimiyetine, tecrübesine, yeteneğine bağlıdır. Ancak, buradan hiçbir zaman örnek büyüklüğü tamamen tesadüfi olarak ve isteğe bağlı belirlenir gibi bir anlam çıkartmamak gerekir. Bu nedenle örnek hacmini son derece dikkatli seçmek gerekir (Yazıcıoğlu; Erdoğan, 2004:46). Nüfusu temsil edebilecek bir örneklemin büyüklüğü iki unsura bağlıdır. Bunlar, nüfusun büyüklüğü ve heterojenliğidir. “Eğer bir nüfustan sonsuz sayıda örneklem alırsak, standart sapma, aritmetik ortalama gibi açıklayıcı istatistik veriler nüfusun normal dağılımını alacaktır” (Fink, 1995:28).

Örneklem büyüklüğünü saptamak konusunda araştırmacıya yardımcı olabilmek amacıyla geliştirilmiş bazı formüllerin yanı sıra araştırmacıların kullanmasına yönelik = 0.05 için ^- 0.03, ^- 0.05 ve ^- 0.10 örnekleme hataları için farklı evren büyüklüklerinden çekilmesi gereken örneklem büyüklükleriyle ilgili hazırlamış şemalar da bulunmaktadır Sosyal bilimlere dayalı araştırmalarda çoğu kez = 0.05 anlamlılık düzeyi yeterli olmaktadır (Yazıcıoğlu; Erdoğan, 2004:49-50).

Kaynak: (Yazıcıoğlu; Erdoğan, 2004:50)

Yukarıdaki Tablo A-2 temel alındığında, = 0.05 anlamlılık düzeyinde ve d= _ -0.05 örnekleme hatası ana sütununda p=0.3 q=0.7 sütunu baz alınmak suretiyle her iki kent için ayrı ayrı örneklem büyüklükleri belirlenmiştir. Bu yönde,

Bu yönde, iki kentin Büyükşehir Belediyeleri ve Bağlı Belediyelerin seçmen nüfus oranları/ağırlıkları da göz önünde bulundurularak İzmir 432 ve Konya 323 olmak üzere toplamda 755 kişilik bir örneklem hacmi oluşturulmuştur. Anketlerin “çok aşamalı küme örneklemesi” işlemi sonucunda birimlere göre dağılımı aşağıdaki Tablo A-3’de yer almaktadır.

Buraya kadar anlatılanlar araştırmanın nicel veriler elde etme sürecindeki örneklem seçiminde izlediği yolu içermektedir. Aşağıda, araştırmanın bir diğer yanı

Tablo A-2: = 0.05 İçin Örneklem Büyüklükleri Evren

Büyüklüğü

+- 0.03 örnekleme hatası (d) +-0.05 örnekleme hatası (d) +-0.10 örnekleme hatası (d) p=0.5 q=0.5 p=0.8 q= 0.2 p=0.3 q=0.7 p=0.5 q=0.5 p=0.8 q= 0.2 p=0.3 q=0.7 p=0.5 q=0.5 p=0.8 q= 0.2 p=0.3 q=0.7 100 92 87 90 80 71 77 49 38 45 500 341 289 321 217 165 196 81 55 70 750 441 358 409 254 185 226 85 57 73 1000 516 406 473 278 198 244 88 58 75 2500 748 537 660 333 224 286 93 60 78 5000 880 601 760 357 234 303 94 61 79 10000 964 639 823 370 240 313 95 61 80 25000 1023 665 865 378 244 319 96 61 80 50000 1045 674 881 381 245 321 96 61 81 100000 1056 678 888 383 245 322 96 61 81 1000000 1066 682 896 384 246 323 96 61 81 100 mil. 1067 683 896 384 245 323 96 61 81

Tablo A-3: İZMİR-KONYA Büyükşehir Belediyeleri ve Bağlı Belediyelerin İl-İlçe Seçmen Sayısına Göre Örneklem Dağılımı

İZMİR _KONYA İlçe Seçmen Sayısı Örnekleme Girenlerin Sayısı İlçe Seçmen Sayısı Örneklem Girenlerin Sayısı Buca 309.215 66 _{Selçuklu 335.284} 155 Konak 304.423 64 Meram 206.664 104 Bornova 300.321 61 Karatay 166.379 64 Karşıyaka 249.103 52 Gaziemir 86.093 49 Balçova 60.962 42 Aliağa 48.916 35 Narlıdere 46.240 30 Selçuk 25.797 18 Foça 17.581 15 Toplam 1.448.651 432 Toplam 708.327 323

Kaynak: T.C. Yüksek Seçim Kurulu Başkanlığı, 12 Haziran 2011 Milletvekili Genel Seçimi

(XXIV. Dönem Milletvekili Genel Seçimi İl-İlçe Seçmen Sayıları) http://www.ysk.gov.tr/ysk/index.html

olan “nitel veri” elde etme sürecindeki örneklem seçiminin nasıl gerçekleştirildiği açıklanmaya çalışılmıştır.