Seyitoğlu, Halil. Ekonomik Terimler Ansiklopedik Sözlük. 2.b. İstanbul: Güzem Can Yayınları, 1999.
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, 1982.
Türkiye Muhasebe Standartları-2 Vergi Usul Kanunu
Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği. Seri No: 234
TÜRKİYE MUHASEBE STANDARTI-9 AMORTİSMAN MUHASEBESİ
Ertan Ayhan Serbest Muhasebeci Mali Müşavir Giriş:
İSMMO çalışma komitelerinden Muhasebe Standartları Komitesi çalışmaları çerçevesinde, Türkiye Muhasebe ve Denetim Standartları Kurulu (TMUDESK) tarafından yayınlanan Türkiye Muhasebe Standartlarının (TMS) uygulanmasına yönelik çalışmalar kapsamında, bu çalışmada TMS-9 Amortisman Muhasebesi ele alınmaktadır.
Standardın Özeti:
Söz konusu standart amortisman muhasebesini ele almaktadır. Amortismana tabi varlıklar, işletmelerin varlıklarının önemli bir kısmını oluşturması dolayısıyla, işletmelerin mali durumlarının belirlenmesinde amortisman giderleri önemli bir etkiye sahiptir.
TMS 8 “maddi, maddi olmayan duran varlıklar ile özel tükenmeye tabi varlıklar” standardındaki temel amortisman esaslarına ilişkin bilgiler de bu standart ile birlikte geçerlidir.
Sıkça Sorulan Sorular ve Açıklayıcı Örnekler:
1. Artık değer hesaplaması nasıl yapılmalıdır?
Bu standart, amortismana tabi değeri, amortismana tabi varlığın tarihi maliyetinden veya mali tablolarda tarihi maliyet değeri yerine kullanılan değerden tahmini artık değer düşülerek elde edilen tutar olarak tanımlamaktadır. Bu, cari mevzuat uygulamalarına önemli bir farklılık getirmektedir.
TMS 9 Madde 10 uyarınca artık değer eğer önemli ise varlığın satın alındığı tarihte veya bunu izleyen herhangi bir tarihteki yeniden değerleme tarihinde bu değer tahmini olarak hesaplanır. Artık değerin hesaplanmasında hizmet sürelerinin sonuna gelmiş bulunan benzer varlıkların elde edilebilir değerlerinden yararlanılır. Brüt artık değerden, ilgili varlığın hizmet süresi sonunda tahmini elden çıkarma maliyeti düşülür.
Örnek:
40,000 milyon TL karşılığında bir sabit kıymet alınmıştır ve sabit kıymetin 6 yıl kullanılması, hurda değerinin ise 10,000 milyon TL olması tahmin edilmektedir. Normal amortisman oranı kullanıldığını var sayarsak, her 6 yıl için gider rakamları ve bilanço değerleri aşağıdaki gibidir:
A Amortisman (milyon TL)
Bakiye net defter degeri (milyon TL)
Maliyet 40,000
1. yıl 5,000 35,000
2. yıl 5,000 30,000
3. yıl 5,000 25,000
4. yıl 5,000 20,000
5. yıl 5,000 15,000
6. yıl 5,000 10,000
2. Maddi, maddi olmayan duran varlıklar ile özel tükenmeye tabi varlıkların amortismana tabi tutulacakları süre nasıl hesaplanmalıdır?
TMS 8 Madde 22,23 ve 24 de de açıklandığı üzere amortismana tabi maddi, maddi olmayan duran varlıklar ile özel tükenmeye tabi varlıklar hizmet süresi boyunca sistemli bir şekilde amortismana tabi tutulurlar.
Uygulanan amortisman yöntemi işletme tarafından kullanılan varlığın ekonomik yararlarının kullanılma biçimini yansıtmalıdır. TMS 9 Madde 6 uyarınca amortismana tabi bir varlığın hizmet süresi aşağıdaki unsurlar göz önüne alınarak hesaplanır.
Beklenen fiziki aşınma ve yıpranma,
Demode olma ve teknolojik yıpranma,
Varlığın kullanımındaki yasal ve diğer sınırlamalar.
Varlığın hizmet süresini bulmak için aşağıdaki hususların da ayrıca gözönüne alınması gerekmektedir:
Varlığın işletme tarafından beklenen kullanım süresi. Kullanım, varlığın beklenen kapasitesine ya da üretim miktarına göre belirlenir.
Varlığın kullanılacağı vardiya sayısı, işletmenin bakım ve onarım programı gibi faaliyete ilişkin faktörlere bağlı olarak meydana gelen ve varlığın kullanılmadığı dönemde oluşması beklenen eskime ve yıpranma.
Üretimdeki değişiklik ve gelişmelerden kaynaklanan teknik eskime, ürün ya da hizmete olan piyasa talebindeki değişiklik.
3. Yukarıda da bahsedildiği üzere, TMS 9 amortisman sürelerinin vergi mevzuatı tarafından izin verilen oranlardan bağımsız olarak işletmeler tarafından saptanmasını öngörmektedir.
İkinci bir farklılık da, bu standartta amortisman süresinin varlığın kullanıma hazır olduğu tarihte başladığının belirtilmiş olmasıdır. Buradan anlaşılması gereken her tür varlık için (binek otomobillere ilaveten) kıst-el-yevm esasına göre amortisman ayrılması gerektiğidir.
Buna göre işletmelerin, yürürlükteki vergi mevzuatının amortisman muhasebesi konusundaki emredici hükümlerine de uyabilmelerini teminen, faydalı ömre göre tespit ettikleri amortismanları, düzeltme kayıtlarıyla ya da çift-kayıt sistemiyle yansıtmaları beklenebilir.
Bu farkların etkilerini bir örnekle açıklayalım:
ABC firması zehirli atıkları işlemek amacıyla 1 Temmuz 1995 tarihinde bir makine satın almıştır.
Makinenin maliyet bedeli 150.000 TL olup, şirket yöneticileri, sektörel tecrübelerine dayanarak, makinenin faydalı ömrünün en az 10 yıl olacağını öngörmektedirler.
Bu bilgilere göre, vergi mevzuatı ve TMS 9'a göre hazırlanacak olan amortisman tabloları aşağıdaki gibi olacaktır.
VERGİ MEVZUATINA GÖRE AMORTİSMAN TABLOSU
Yeniden Maliyetteki Yeniden Devreden Birikmiş Yeniden Değerlenmiş
Değerleme Devreden Yeniden Değerleme Değerlenmiş Birikmiş Amortisman Amortismandaki Birikmiş Net Defter
Oranı Yıl Maliyet Artışı Maliyet Amortisman Gideri Değerleme Artışı Amortisman Değeri
1995 1 1,000 - 1,000 - 200 - 200 800
%50 1996 2 1,000 500 1,500 200 300 100 600 900
%50 1997 3 1,500 750 2,250 600 450 300 1,350 900
%50 1998 4 2,250 1,125 3,375 1,350 675 675 2,700 675
%50 1999 5 3,375 1,688 5,063 2,700 1,013 1,350 5,063 -
2000 6 5,063 - 5,063 5,063 - - 5,063 -
2001 7 5,063 5,063 5,063 - - 5,063 -
2002 8 5,063 - 5,063 5,063 - - 5,063 - 2003 9 5,063 - 5,063 5,063 - - 5,063 - 2004 10 5,063 - 5,063 5,063 - - 5,063 - 2005 11 5,063 - 5,063 5,063 - - 5,063 - TMS 9' A GÖRE AMORTİSMAN TABLOSU
Yeniden Maliyetteki Yeniden Devreden Birikmiş Yeniden Değerlenmiş
Değerleme Devreden Yeniden Değerleme Değerlenmiş Birikmiş Amortisman Amortismandaki Birikmiş Net Defter
Oranı Yıl Maliyet Artışı Maliyet Amortisman Gideri Değerleme Artışı Amortisman Değeri
1995 1 1,000 - 1,000 - 50 - 50 950
%50 1996 2 1,000 500 1,500 50 142 100 292 1,208
%50 1997 3 1,500 750 2,250 292 195 300 787 1,463
%50 1998 4 2,250 1,125 3,375 787 255 675 1,717 1,658
%50 1999 5 3,375 1,688 5,063 1,717 307 1,350 3,374 1,688
2000 6 5,063 5,063 3,374 307 3,681 1,381
2001 7 5,063 5,063 3,681 307 3,988 1,074
2002 8 5,063 5,063 3,988 307 4,295 767
2003 9 5,063 5,063 4,295 307 4,602 460
2004 10 5,063 5,063 4,602 307 4,909 153
2005 11 5,063 5,063 4,909 153 5,062 -
Örnek soru ve problemler:
1. Şirket, 1 Ocak 1997 tarihinde 160 milyon TL değerinde bir makine satın almıştır. Makinenin ekonomik ömrünün 8 yıl olacağı ve bu sürenin sonunda artık değerinin oluşmayacağı tahmin edilmiştir. Şirket sabit kıymetlerini yeniden değerlemeye tabi tutmamaktadır. 1 Ocak 1999 tarihinde, doğan ihtiyaca uygun olarak, makineye 90 milyon TL tutarında ilaveler yapılmıştır. Bu ilaveler, makinenin ekonomik ömrünü ve artık değerini değiştirmezken, kapasitesinde önemli bir artış yaratmıştır. Normal amortisman yöntemine göre, bu makineye ait, 1999 yılı amortisman tutarını hesaplayınız?
Cevap:
İlk alım bedeli üzerinden İlaveler Üzerinden Toplam
Tutar 160 milyon TL 90 milyon TL 250 Milyon TL
1999 yılı için ayrılması
gereken amortisman 20 Milyon TL 15 Milyon TL 35 Milyon TL
2. 3 yıllığına kiralanan bir büro için 240 milyon TL özel maliyet harcaması yapılmıştır. Büro 2. yılın sonunda boşaltılmıştır. Her iki yıl sonunda yapılması gereken muhasebe kayıtlarını gösteriniz.
Cevap:
1. yılın başında yapılan harcama:
---/---
Borç Özel maliyetler 240
Alacak Kasa 240
---/--- 1. yılın sonunda amortisman ayrılması:
---/---
Borç Genel Yönetim giderleri 80
Alacak Birikmiş amortisman – özel maliyet 80 ---/---
2. yılın sonunda – amortisman ayrılması ve hesabın kapatılması:
---/---
Borç Genel Yönetim giderleri 80
Alacak Birikmiş amortisman – özel maliyet 80 ---/---
---/---
Borç Birikmiş amortisman hesabı –
özel maliyet 160 Diğer gider ve zararlar 80
Alacak Özel maliyetler 240
---/---
3. ABC Firması, 100,000,000 TL tutarındaki makineyi 1996 senesinde vadeli olarak satın almıştır. (KDV 15%). Amortisman metodu normal amortisman olup, makinenin ekonomik ömrü 10 senedir. 1997 senesi yeniden değerleme oranı 80% olup, ilgili makine 1998 senesinde KDV hariç 90,000,000 TL ‘ye satılmıştır. İlgili muhasebe kayıtlarını yapınız.