Hesap Uzmanı Hesap Uzmanı
a.Giriş:
Gelir Vergisi Kanunu’nun 85’inci maddesinin birinci fıkrası gereğince, mükelleflerin Gelir Vergisi Kanunu’nun ikinci maddesinde yazılı kaynaklardan, bir takvim yılı içerisinde elde ettikleri kazanç ve iratları için, bu Kanunda aksine hüküm olmadıkça yıllık beyanname verecekleri hususu, hüküm altına alınmıştır.
Bu düzenleme ile, Gelir Vergisi Kanununda aksine hüküm olmadığı müddetçe, Kanunun Geçici 56’ncı maddesinde belirtilen yedi gelir unsurundan elde edilen kazanç ve iratlar toplanacak ve yıllık beyanname ile beyan edilecektir.
Gelir Vergisi Kanunu’nun 85’inci maddesinin ikinci fıkrası gereğince tacirlerle çiftçiler ve serbest meslek erbabı, ticari, zirai ve mesleki faaliyetlerinden, kazanç temin etmemiş olsalar bile, yıllık beyanname verirler. Bu hüküm şirketlerin faaliyet ve tasfiye dönemlerine şamil olmak üzere, kollektif şirket ortakları ile komanditerler hakkında da uygulanır.
b.Yıllık Beyannamenin Verilmesi:
Gelir Vergisi Kanununun 92’nci maddesinde yıllık beyannamenin verilmesine ilişkin esaslar düzenlenmiştir. Buna göre, bir takvim yılına ait beyanname:
1.Gelirin sadece gayrimenkul sermaye iratlarından ibaret olması halinde, izleyen yılın Ocak ayı içerisinde,
2.Gelirin sadece basit usulde tespit edilen ticari kazançlardan ibaret olması halinde, izleyen yılın Şubat ayı içerisinde,
3.Diğer hallerde izleyen yılın Mart ayı içerisinde, verilecektir.
Takvim yılı içerisinde memleketi terk edenlerin beyannameleri memleketi terke takaddüm eden 15 gün, ölüm halinde, ölüm tarihinden itibaren 4 ay içerisinde verilir.
c.Beyanname Verilmeyen Haller:
ca.Tam Mükellefiyette.
Beyanname verilmeyecek hallere ilişkin düzenleme, Gelir Vergisi Kanununun 86’ncı maddesinde yapılmıştır. Buna göre, tam mükellefiyette vergiye tabi gelir (yabancı memleketlerde elde edilenler hariç) sadece;
1.Tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücretlerden,
2.Gelir Vergisi Kanununun 75’inci maddesinin ikinci fıkrasının 15 numaralı bendinde yer alan menkul sermaye iratlarından,
3.Tevkif yoluyla vergilendirilmiş bulunan ve gayrisafi tutarları toplamı 103’üncü maddede yazılı tarifenin birinci ve ikinci gelir dilimleri toplamının yarısını (Bu tutar 2001 yılı gelirleri için 4.900.000.000.- TL.’dır.) aşmayan menkul sermeye iratları ile vergi alacağı dahil kurumlardan elde edilen kar paylarından,
4.Tevkif yoluyla vergilendirilmiş bulunan ve gayrisafi tutarları toplamı 103’üncü maddede yazılı tarifenin birinci ve ikinci gelir dilimleri toplamının yarısını (Bu tutar 2001 yılı gelirleri için 4.900.000.000.- TL.’dır.) aşmayan gayrimenkul sermaye iratlarından,
5.Gerçek usulde vergilendirilmeyen zirai kazançlardan,
6.Kazanç ve iratların istisna hadleri içinde kalan kısımlarından,
2
7.Yukarıda sayılan kazanç ve iratların birkaçı veya tamamından ibaret ise, bunlar için yıllık beyanname verilmeyecektir.
Diğer gelirler nedeniyle beyanname verilmesi halinde bile, bu gelirler verilecek beyannameye dahil edilmeyecektir.
Konunun daha iyi aktarılabilmesi bakımından bu unsurlar aşağıda, tek tek irdelenmiştir.
1.Tevkif Suretiyle Vergilendirilmiş Ücretler.
Tevkifata tabi tutulmuş ücretler, tutarı ve kaç işverenden alındığına bakılmaksızın, yıllık beyanname ile beyan edilmeyecek, mükellefin başka gelirleri nedeniyle yıllık beyanname vermesi halinde bile, tevkifata tabi tutulmuş ücretler beyannameye dahil edilmeyecektir.
Mükellefin tevkifata tabi tutulmuş ücret gelirlerinin yanında tevkifata tabi tutulmamış ücret gelirlerinin de bulunması ya da ücret gelirlerinin hiç tevkifata tabi tutulmamış olması durumunda, tevkifata tabi tutulmamış bu ücretler için yıllık beyanname verilecektir.
Yurt dışından elde edilen ücret gelirlerinin, yıllık beyannameye aktarılması zorunludur.
2.Gelir Vergisi Kanununun 75’inci Maddesinin İkinci Fıkrasının 15 Numaralı Bendinde Yer Alan Menkul Sermaye İratları.
4697 sayılı Kanunun 5’inci maddesiyle 7.11.2001 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere, Gelir Vergisi Kanununun 75’inci maddesine eklenen 15’inci bentte belirtilen unsurları elde eden gelir vergisi mükellefleri, bu gelirleri için yıllık beyanname vermeyecekler, başka gelirleri nedeniyle yıllık beyanname vermeleri halinde bile, bent hükmünde belirtilen gelirlerini verecekleri beyannameye dahil etmeyeceklerdir.
Gelir Vergisi Kanununun 75’inci maddesine eklenen 15’inci bent aşağıdaki gibidir.
“Tüzel kişiliği haiz emekli sandıkları, yardım sandıkları ile emeklilik ve sigorta şirketleri tarafından;
a)On yıl süreyle pirim, aidat veya katılma payı ödemeden ayrılanlara yapılan ödemeler, b)On yıl süreyle katkı payı ödemiş olmakla birlikte bireysel emeklilik sisteminden emeklilik hakkı kazanmadan ayrılanlar ile diğer sandık ve sigortalardan on yıl süreyle pirim veya aidat ödeyenlere ve vefat, maluliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenlerle ayrılanlara yapılan ödemeler,
c)Bireysel emeklilik sisteminden emeklilik hakkı kazananlar ile bu sistemden vefat, maluliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenlerle ayrılanlara yapılan ödemeler.”
Sonuç itibariyle bent hükmünde belirtilen ve menkul sermaye iradı olduğu belirtilen unsurların elde edilmesi halinde, bu gelirler için beyanname verilmeyeceği gibi diğer gelirler için beyanname verilse bile bu gelirler verilecek beyannameye aktarılmayacaktır.
3.Tevkif Suretiyle Vergilendirilmiş Menkul Sermaye İratları İle Vergi Alacağı Dahil Kurumlardan Elde Edilen Kar Payları.
Menkul sermaye iratları, Gelir Vergisi Kanununun 75’inci maddesinde düzenlenmiş olup, sahibinin ticari, zirai veya mesleki faaliyeti dışında nakdi sermaye veya para ile temsil edilen değerlerden oluşan sermaye dolayısıyla elde ettiği kar payı, faiz, kira ve benzeri iratlar, menkul sermaye iradıdır.
Bahsi geçen madde metninde 15 bent halinde sayılan unsurlar, kaynağı ne olursa olsun menkul sermaye iradı sayılırlar. Ancak bu iratlar, bunları sağlayan sermaye sahibinin ticari faaliyetine bağlı bulunduğu takdirde, ticari kazancın tespitinde nazara alınırlar.
3
Menkul sermaye iratlarının beyanının irdelenmesinden önce, bu iratların düzenlendiği Gelir Vergisi Kanununun 75’inci maddesinde yer alan 14 bendin özetlenmesi (15’inci bent bir önceki bölümde irdelenmiş olup, menkul sermaye iratlarının beyan edilip edilmeyeceğinin tespitinde dikkate alınmayacaktır.) faydalı olacaktır. Bu bentlerde yer alan iratlar sırasıyla aşağıdaki gibidir.
1. Sermaye Piyasası Kanununa göre kurulan yatırım fonları katılma belgelerine ödenen tutarlar dahil, her nevi hisse senetlerinin kar payları,
2. İştirak hisselerinden doğan kazançlar, (Limited şirket, iş ortaklığı ve kooperatiflerin dağıttıkları kar payları ile komanditerlerin kar payları)
3. Kurumların idare meclisi başkan ve üyelerine verilen kar payları,
4. KVK uyarınca yıllk veya özel beyanname veren dar mükellef kurumların, iştirak kazançları istisnası hariç, indirim ve istisnalar düşülmeden önceki kurum kazancından, hesaplanan kurumlar vergisi ve fon payı düşüldükten sonra kalan kısım,
5. Her nevi tahvil ve hazine bonosu faizleri ile Toplu Konut İdaresi ve Özelleştirme İdaresince çıkarılan menkul kıymetlerden sağlanan gelirler,
6. Her nevi alacak faizleri, 7. Mevduat faizleri,
8. Hisse senetleri ve tahvillerin vadesi gelmemiş kuponlarının satışından elde edilen bedeller, 9. İştirak hisselerinin sahibi adına henüz tahakkuk etmemiş kar paylarının devir ve temliki karşılığında alınan para ve ayınlar,
10. Her çeşit senetlerin iskonto ettirilmesi karşılığında alınan iskonto bedelleri, 11. (Bu bent 3239 sayılı Kanunla kaldırılmıştır.)
12. Faizsiz olarak kredi verenlere ödenen kar payları ile kar zarar ortaklığı belgesi karşılığı ödenen kar payları ve özel finans kurumlarınca kar ve zarara katılma hesabı karşılığında ödenen kar payları,
13. Vergi alacağı, 14. Repo gelirleri.
İvazsız olarak elde edilenler hariç olmak üzere; hisse senetlerinin iktisap tarihinde başlayarak üç ay içinde veya iktisaptan evvel elden çıkarılmasından sağlanan kazançlar ile menkul kıymetler yatırım fonlarının katılma belgeleri hariç, diğer menkul kıymetlerin elden çıkarılmasından sağlanan kazançlar, menkul sermaye iradı addolunmayıp, değer artış kazancı niteliğinde gelir vergisine tabi tutulurlar.
GVK’nun Geçici 55’inci maddesi gereğince, 1/1/1999-31/12/2002 tarihleri arasında geçerli olmak üzere, ticari işletmeye dahil olmayan ve tamamı tevkif suretiyle vergilendirilmiş bulunan, aşağıda belirtilen menkul sermaye iratları için beyanname verilmez. Diğer gelirleri nedeniyle yıllık gelir vergisi beyannamesi verilmesi durumunda bile bu gelirler beyannameye ithal edilmez.
1. Mevduat faizleri, (GVK 75/7)
2. Faizsiz olarak kredi verenlere ödenen kar payları ile kar zarar ortaklığı belgesi karşılığı ödenen kar payları ve özel finans kurumlarınca kar ve zarara katılma hesabı karşılığında ödenen kar payları, (GVK 75/12)
3. Repo gelirleri, (GVK 75/14)
4. Menkul kıymetler yatırım fonlarının katılma belgelerine ödenen kar payları.
Gelir Vergisi Kanununun 76’ncı maddesinde belirtilen menkul sermaye iratlarına, aynı maddede belirtilen indirim oranı uygulanması mümkündür. Ticari işletmeye dahil bu gelirler hakkında indirim oranı uygulanmaz. İndirim oranı uygulanacak menkul sermaye iratları aşağıdaki gibidir.
1. Her nevi tahvil ve hazine bonosu faizleri ile Toplu Konut İdaresi ve Özelleştirme İdaresince çıkarılan menkul kıymetlerden sağlanan gelirler, (GVK 75/5)
2. Her nevi alacak faizleri, (GVK 75/6) 3. Mevduat faizleri, (GVK 75/7)
4. Faizsiz olarak kredi verenlere ödenen kar payları ile kar zarar ortaklığı belgesi karşılığı ödenen kar payları ve özel finans kurumlarınca kar ve zarara katılma hesabı karşılığında ödenen kar payları, (GVK 75/12)
5. Repo gelirleri, (GVK 75/14)
4
6. Menkul kıymetler yatırım fonları ve ortaklıkları, risk sermayesi yatırım fonları ve ortaklıkları ve gayrimenkul yatırım fonları ve ortaklıklarından sağlanan kar payları.
İndirim oranı uygulanacak iratlardan, 75’inci maddenin 7, 12 ve 14’üncü bendlerinde belirtilenler ile menkul kıymetler yatırım fonlarının katılma belgelerine ödenen kar payları, GVK’nun Geçici 55’inci maddesi gereğince zaten beyan dışı bırakıldığından (Yıl içinde tevkif suretiyle vergilendirilmiş bulunanlar), ayrıca bu madde kapsamında değerlendirilmesine gerek bulunmamaktadır.
İndirim oranı, döviz cinsinden açılan hesaplara ödenen faiz ve kar payları ile, dövize, altına veya başka bir değere endeksli menkul kıymetler ile döviz cinsinden elde edilen menkul kıymetler için uygulanamaz.
İndirim oranı, Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre o yıl için tespit edilmiş olan yeniden değerleme oranının, aynı dönemde Devlet tahvili ve Haizine bonosu ihalelerinde oluşan birleşik ortalama faiz oranına bölünmesiyle Maliye Bakanlığınca tespit edilir. Bu makalenin kaleme alındığı tarih itibariyle, 2001 yılı gelirlerine uygulanacak indirim oranı henüz tespit edilmemiştir.
Yukarıda da ifade ettiğimiz üzere, Gelir Vergisi Kanununun 86’ncı maddesi gereğince, tevkif suretiyle vergilendirilmiş bulunan ve gayrisafi tutarları toplamı 103’üncü maddede yazılı tarifenin birinci ve ikinci dilimleri toplamının yarısını aşmayan menkul sermaye iratları (vergi alacağı ile kurumlardan elde edilen kar payları dahil) için yıllık gelir vergisi beyannamesi verilmez. Diğer gelirleri nedeniyle yıllık gelir vergisi beyannamesi verilmesi durumunda bile bu gelirler beyannameye ithal edilmez.
Sıfır oranda tevkifata tabi tutulmuş menkul sermaye iratları, şüphesiz tevkif suretiyle vergilendirilmiş addolunur.
Tevkif suretiyle vergilendirilmiş menkul sermaye iratlarının beyan edilip edilmeyeceğini belirleyen üst sınırın tespitinde (103’üncü maddede yazılı tarifenin birinci ve ikinci dilimleri toplamının yarısı, 2001 yılı gelirleri için 4.900.000.000.- TL.), Gelir Vergisi Kanununun Geçici 55’inci maddesinde belirtilen ve yukarıya aktarılan menkul sermaye iratları dikkate alınmaz.
Aynı şekilde, yine tevkif suretiyle vergilendirilmiş menkul sermaye iratlarının beyan edilip edilmeyeceğini belirleyen üst sınırın tespitinde, 76’ıncı maddede belirtilen indirim oranının uygulanması ile bulunacak kısım dikkate alınmayacaktır.
Yıl içerisinde tevkif suretiyle vergilendirilmemiş bu bölümde belirtilen menkul sermeye iratları tutarı ne olursa olsun beyan edilecektir. Tevkif suretiyle vergilendirilmemiş menkul sermaye iratlarının beyanında, 76’ncı maddede belirtilen indirim oranının uygulanması, sadece madde metninde sayılanlarla sınırlı ve belirtilen koşullara uygun olmak üzere, mümkündür.
Yıl içerisinde tevkif suretiyle vergilendirilmiş menkul sermeye iratları yanında tevkif suretiyle vergilendirilmemiş menkul sermaye iratlarının da bulunması durumunda, tevkif suretiyle vergilendirilmiş menkul sermaye iratlarının beyan edilip edilmeyeceğini belirleyen üst sınırın tespitinde, tevkif suretiyle vergilendirilenler ve vergilendirilmeyenler birlikte dikkate alınacak (Geçici 55 ve 76’ncı maddeler dikkate alınarak), toplam tutar, 103’üncü maddede yazılı tarifenin birinci ve ikinci dilimleri toplamının yarısını -2001 yılı gelirleri için 4.900.000.000.- TL.- aşmıyorsa, sadece yıl içinde tevkif suretiyle vergilendirilmiş olanlar beyan edilmeyecek, aşıyorsa tamamı beyan edilecektir.
Son olarak, tevkif suretiyle vergilendirilmiş menkul sermaye iratlarının beyan edilip edilmeyeceğini belirleyen üst sınırın tespitinde, bir önceki bölümde açıklanan ve 75’inci maddenin 15’inci bendinde belirtilen menkul sermaye iratları da dikkate alınmayacaktır.
Sonuç olarak ticari bir işletmeyle ilgili olmaksızın elde edilen menkul sermaye iratlarından,
5
Dönem içerisinde tevkif suretiyle vergilendirilmiş menkul sermaye iratlarından, Geçici 55’inci maddede belirtilenler için yıllık beyanname verilmeyecek, diğer gelirleri nedeniyle yıllık gelir vergisi beyannamesi verilmesi durumunda bile bu gelirler beyannameye ithal edilmeyecek,
76’ncı maddede sayılan menkul sermaye iratları, aynı maddede belirtilen indirim oranı uygulanarak, diğerleri tamamen beyan edilecek,
Yıl içerisinde tevkif suretiyle vergilendirilmemiş menkul sermeye iratları, tutarı ne olursa olsun beyan edilecek, tevkif suretiyle vergilendirilmemiş menkul sermaye iratlarının beyanında, sadece madde metninde sayılanlarla sınırlı ve belirtilen koşullara uygun olmak üzere, 76’ncı maddede belirtilen indirim oranı uygulanabilecek,
Dönem içerisinde tevkif suretiyle vergilendirilmiş ve 103’üncü maddede yazılı tarifenin birinci ve ikinci dilimleri toplamının yarısını aşmayan menkul sermaye iratları için (Bu tutar 2001 yılında elde edilen gelirler için 4.900.000.000.- TL.’dır.) yıllık beyanname verilmeyecek, diğer gelirleri nedeniyle yıllık gelir vergisi beyannamesi verilmesi durumunda bile bu gelirler beyannameye ithal edilmeyecek,
Bahsi geçen tutarın hesaplanmasında vergi alacağı dahil kurumlardan elde edilen kar payları ile diğer menkul sermaye irtları birlikte dikkate alınacak,
Ancak, yine bu tutarın hesaplanmasında, Geçici 55’inci maddede belirtilen menkul sermaye iratları, 76’ncı maddede belirtilen menkul sermaye iratlarının indirim oranı uygulanan kısımları ile 75’inci maddenin 15’inci bendinde belirtilen menkul sermaye iratları, dikkate alınmayacak,
Yıl içerisinde tevkif suretiyle vergilendirilmiş menkul sermeye iratları yanında tevkif suretiyle vergilendirilmemiş menkul sermaye iratlarının da bulunması durumunda, tevkif suretiyle vergilendirilmiş menkul sermaye iratlarının beyan edilip edilmeyeceğini belirleyen üst sınırın tespitinde, tevkif suretiyle vergilendirilenler ve vergilendirilmeyenler birlikte dikkate alınacak (Geçici 55 ve 76’ncı maddeler dikkate alınarak), toplam tutar, 2001 yılı gelirleri için 4.900.000.000.- TL.’nı aşmıyorsa sadece yıl içinde tevkif suretiyle vergilendirilmiş olanlar beyan edilmeyecek, aşıyorsa tamamı beyan edilecektir.
4.Tevkif Suretiyle Vergilendirilmiş Gayrienkul Sermaye İratları.
Tevkif suretiyle vergilendirilmiş bulunan ve gayrisafi tutarları toplamı 103’üncü maddede yazılı tarifenin birinci ve ikinci gelir dilimleri toplamının yarısını aşmayan gayrimenkul sermaye iratları için beyanname verilmeyecek, diğer gelirler nedeniyle beyanname verilmesi halinde bile bu gelirler beyannameye aktarılmayacaktır.
Tevkif suretiyle vergilendirilmiş gayrimenkul sermaye iratlarının yanında tevkif suretiyle vergilendirilmemiş gayrimenkul sermaye iratlarının da bulunması durumunda, madde metinde belirtilen sınırın aşılıp aşılmadığının tespitinde, bunlar bir arada dikkate alınacak, aşmıyorsa tevkif suretiyle vergilendirilenler beyan edilmiyecektir.
Madde metninde belirtilen sınırın aşılıp aşılmadığının tespitinde, gayrimenkul sermaye iratları gayrisafi tutarları ile hesaba katılacak, yani hesaplamada Gelir Vergisi Kanununun 21’inci maddesinde yer alan istisnadan yararlanılmadan önceki tutar dikkate alınacaktır.
5.Gerçek Usulde Vergilendirilmeyen Zirai Kazançlar.
Gelir Vergisi Kanununun 53’üncü maddesinin birinci fıkrasına göre, 54’üncü maddede yazılı işletme büyüklüğü ölçülerini aşan çiftçiler ile bir biçerdövere veya bu mahiyetteki bir motorlu araca veya on yaşına kadar ikiden fazla traktöre sahip olan çiftçilerin kazançları gerçek usulde tespit olunarak vergilendirilir.
Bunlar dışında kalan ve kazançları gerçek usulde vergilendirilmeyen çiftçiler bu kazançları için beyanname vermezler. Diğer gelirleri nedeniyle beyanname vermeleri halinde bile bu gelirlerini beyannamelerine aktarmazlar.
6
6.Kazanç Ve İratların İstisna Hadleri İçinde Kalan Kısımları.1
Gelir Vergisi Kanununda yer alan ve istisna olarak nitelendirilerek beyanname verilmeyen veya diğer gelirler için verilecek beyannamelere dahil edilmeyen kazanç ve iratlar şunlardır.
1. Müellif, mütercim, heykeltraş, hattat, ressam, bestekâr ve mucitlerin ve bunların kanuni mirasçılarının, şiir, hikaye, roman, makale, bilimsel araştırma ve incelemeleri, röportaj, karikatür, fotograf, film ve video bandı, radyo ve televizyon senaryo ve oyun gibi eserlerini gazete, dergi, radyo, televizyon ve videoda yayınlamak veya kitap, resim, heykel ve nota halindeki eserleri ile ihtira beratlarını satmak veya bunlar üzerinde mevcut haklarını devir ve temlik veya kiralamak suretiyle elde ettikleri hasılatın tamamı,
2. Binaların mesken olarak kiraya verilmesinden bir takvim yılı içinde elde edilen hasılatın 2001 yılı için 700.000.000.- TL.’lık kısmı,
3. Gelir Vergisi Kanunu’nun 23 ile 30’uncu maddelerinde yer alan müteferrik istisnalar, (Köylerdeki halı, kilim işçilerinin, Gelir vergisinden muaf olanların veya gerçek usule tabi olmayan çitfçilerin yanında çalışan işçilerin, toprak altındaki maden işçilerinin, köy muhtarları katip, korucu, imam, bekçilerin, hizmetçilerin, sanat okulu öğrencileri, tutuklu, hükümlü, düşkünlerin ve çırakların ücretleri, emekli maluliyet dul ve yetim aylıkları, yemek ve konut tahsisi suretiyle sağlanan menfaatler, harcırah ve yolluklar, tanık, bilirkişi ve resmi arabulucu ücretleri, memurlara ödenen yakacak yardım; ölüm-sakatlık- hastalık-işsizlik nedeniyle verilen tazminatlar, muhtaçlara yapılan yardımlar, emekli ikramiyeleri, kıdem tazminatları, çocuk zamları, evlenme ve doğum yardımları, nafakalar, vatan hizmetleri yardımları, teçhizat ve tayın bedelleri, öğrenci ve memurlara yurt içinde veya dışında verilen gider karşılıkları, iaşe, ibate ve tahsil giderleri; teşvik, ikramiye ve ödüller)
4. İvazsız olarak elde edilenler hariç olmak üzere; hisse senetlerinin iktisap tarihinden başlayarak üç ay içinde veya iktisaptan evvel elden çıkartılmasından sağlanan kazançlar ile diğer menkul kıymetlerin (menkul kıymetler yatırım fonlarının katılma belgeleri hariç) elden çıkarılmasından doğan kazançların 3.500.000.000.- TL. lık kısmı,
5. Menkul kıymetler yatırım fonlarının katılma belgeleri ile ivazsız kolarak elde edilen hisse senetlerinin elden çıkarılmasına ilişkin kazançlar ile diğer menkul kıymetler ve hisse senetlerinin iktisap tarihinden başlayarak üç ay sonra elden çıkarılmasından doğan kazançların tamamı,
6. Gelir Vergisi Kanununun 70’inci maddesinin birinci fıkrasının 5 numaralı bendinde yazılı hakların (ihtira beratları hariç) elden çıkarılmasından doğan kazançların 3.500.000.000.- TL. Lık kısmı,
7. Telif haklarının ve ihtira beratlarının müellifleri ve bunların kanuni mirasçıları dışında kalan kimseler tarafından elden çıkarılmasından doğan kazançların 3.500.000.000.- TL’lık kısmı,
8. Ortaklık haklarının veya hisselerinin elden çıkarılmasından doğan kazançların 3.500.000.000.- TL’lık kısmı,
9. Faaliyeti durdurulan bir işletmenin kısmen veya tamamen elden çıkarılmasından doğan kazançların 3.500.000.000.- TL’lık kısmı,
10. İktisap şekil ne olursa olsun (ivazsız iktisap edilenler hariç) 70’inci maddenin birinci fıkrasının 1, 2, 4 ve 7 numaralı bentlerinde yazılı mal (gerçek usulde vergiye tabi çiftçilerin zirai istihsalde kullandıkları gayrimenkuller dahil) ve hakların, iktisap tarihinden başlayarak dört yıl içinde elden çıkarılmasından doğan kazançların 3.500.000.000.- TL.’lık kısmı,
1 Beyanname Düzenleme Kılavuzu 2001, Maliye Hesap Uzmanları Derneği Yayını, Sayfa 265-267
7
11. İvazsız olarak iktisap edilen gayrimenkullerin elden çıkarılmasından doğan kazançlar ile gayrimenkullerin iktisap tarihinden başlayarak dört yıldan fazla elde bulundurulduktan sonra elden çıkarılmasından doğan kazançların tamamı,
12. Arızi olarak ticari bir faaliyetten veya bu nitelikteki muamelelere aracılıktan elden edilen kazançların 3.500.000.000.- TL’lık kısmı,
13. Ticari veya zirai bir işletmenin faaliyetiyle, serbest meslek faaliyetinin durdurulması veya terk edilmesi karşılığında elde edilen hasılatın 3.500.000.000.- TL.’lık kısmı,
14. Gayrimenkullerin tahliyesi veya kiracılık hakkının devri karşılığında alınan tazminatlar ile peştemallıkların 3.500.000.000.- TL.’lık kısmı,
15. Arızi olarak yapılan serbest meslek faaliyetleri dolayısıyla tahsil edilen hasılatın 3.500.000.000.- TL’lık kısmı,
16. 1.1.1986 tarihinden önce açtırılan döviz tevdiat hesapları için ödenen faizler ile bu tarihten evvel ihraç edilen özel kanunlara veya Devletin, kanunların verdiği yetkiye dayanılarak akdettiği mukavelelerle her türlü vergiden istisna edilmiş olan menkul kıymetlerin faiz, kar payı ve ikramiyeleri gelir vergisinden müstesnadır.
Bütün bu istisnaların dışında, 4710 sayılı Kanunla Gelir Vergisi Kanununa eklenen Geçici 59’uncu madde gereğince, 31.12.2004 tarihine kadar, 26.7.2001-31.12.2002 tarihleri arasında ihraç edilen Devlet tahvilleri ve Hazine bonolarının faiz gelirleri ve elden çıkarılmasından sağlanan kazançlar toplamının; 2001 yılında 50 milyar lirası gelir vergisinden müstesna tutulmuştur.
26.7.2001 tarihinden önce ihraç edilen bahsi geçen kağıtlardan elde edilen gelirler için istisnadan yararlanılamayacaktır.
Yine aynı şekilde repo gelirleri yanında ticari işletmeler tarafından elde edilen bu gelirler için de istisnadan yararlanılması mümkün değildir.
İstisna, madde gerekçesinde de açıkça ifade edildiği üzere, Gelir Vergisi Kanununun 76’ncı maddesinde belirtilen indirim oranının uygulanmasından sonra kalan tutar üzerinden hesaplanacaktır.
Daha açık bir ifade ile madde metninde belirtilen kağıtlardan elde edilen gelirlere öncelikle 76’ncı maddede belirtilen indirim oranı uygulanacak, kalan kısmın 2001 yılı gelirileri için 50 milyar lirası vergiden müstesna tutulacak, bu tutar yıllık beyanname ile beyan edilmeyecektir. İndirim oranı uygulandıktan sonra 50 milyar lırayı aşan gelirlerin, 50 milyarlık kısmı yine beyan edilmeyecektir.
İstisna tutarı, bahsi geçen menkul kıymetlerin hem faiz gelirlerini –menkul sermaye iradı- hem de elden çıkarılmasından sağlanan kazançları –değer artışı kazancı- toplamı üzerinden hesaplandığından; istisna, menkul sermaye iratlarının beyan edilip edilmeyeceğini belirleyen Gelir Vergisi Kanunu’nun 86’ncı maddesinin 1/c bendinde belirtilen hesaplama yapıldıktan sonra, uygulanacaktır.
cb.Dar Mükellefiyette.
Dar mükellefiyette gelir sadece;
a)Tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücretler, serbest meslek kazançları, menkul ve gayrimenkul
a)Tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücretler, serbest meslek kazançları, menkul ve gayrimenkul