C. Kâfire Benzeyenler
XI. KATÝL
741. Mes'ele: Zeyd'i katl eden Amr'ý, verese-i Zeyd af mý evlâdýr, yok-sa da'vâ mý evlâdýr?
Elcevap: Amr sâlih mütedeyyin kimse olup, cerh-i mezbûr hatâen vâki' oldu ise af evlâdýr. Müfsid ise da'vâ evlâdýr. (A. 227 b)
742. Mes’ele: Ehl-i 'urf Zeyd'i tutup "Amr senin darbýndan fevt oldu"
dedikte, Zeyd dahi "Amr üzerime geldi, hatâen ben de býçak ile vurdum" demekle, Zeyd'e diyet ve kýsastan nesne lâzým olur mu?
Elcevap: Halâsa gayri tarikle kàdir olmadýðý sâbit olucak, ne ký-sas lâzýmdýr ne diyet. (B. 294 b)
743. Mes’ele: Er ile avret beyninde, mâdûn nefisde kýsas var mýdýr?
Elcevap: Yoktur. (A. 235 a)
744. Mes’ele: "Diþin yerine diþim çýkar" demeðe kàdir olur mu?
Elcevap: 'Amden ise olur, hatâen ise olmaz. (B. 293 b)
745. Mes’ele: Zeyd Amr'a "seni öldürürüm" deyu hizmetkârlar gönde-rip, Amr'ý âlet-i câriha ile katl ettirse, þer'an Zeyd'e ve hiz-metkârlarýna ne lâzým olur?
Elcevap: Hizmetkârlar kýsas olunur. Zeyd nice yýllar zindanda ya-tar kalýr. (A. 235 b)
746. Mes’ele: Zeyd ve Amr ve Bekr âlet-i câriha ile, bigayri hakkin Beþr'i katl eyleseler, verese talebiyle cümle katl olunur mu?
Elcevap: Olunur, yüz ise de. (A. 235 b)
747. Mes’ele: Otuz nefer kimse âlet-i câriha ile darb ettiklerinden son-ra fevt oldukta, içlerinden Amr'ýn darbýndan fevt olduðu zâhir ve sâbit olucak, Amr'dan gayrilerine dahi þer'an diyet lâzým olur mu?
Elcevap: Tamam þüphesiz sâbit ise, Amr kýsas olunur. Amma sâirlerinin dahi cerâhati olucak, cümlesi kýsas olunmak lâzýmdýr.
Yalnýz Amr yarasýndan fevt olduðu bilinmez. Meðer Amr boynu-nu vurmuþ, yâ boðazlamýþ ola. (A. 236 a)
748. Mes’ele: Dört nefer âbýk kullardan üçü "Zeyd'e rast gelip, bizi tut-mak istedikte katl ettik" dediklerinde, âhar "ben su içmeðe git-tim idi, gelicek yoldaþlar Zeyd'i katl eylemiþler, ben dahi çomak-la bir kere baþýna vurdum" dese bu ikrâr ile ol dahi kâtil olur mu?
Elcevap: Ol ikrâr ile kýsas olunmaz. (A. 236 a)
Mes’ele: Maktûlün eytâm-i sýgârý için mezburlar ahz olunur mu?
Elcevap: Âlet-i câriha ile katl ettiler ise kýsas lâzýmdýr. Ashâbý eytâma temlîk ederler ise olunur. (A. 236 a)
Mes’ele: Zabt olunucak, bâliðler olunca mezburlar eytâma hizmet ederler mi?
Elcevap: Kýsas olunmayýp eytâma verirlerse bey' lâzýmdýr. Hayr etmezler. (A. 236 a)
B. Diyet
749. Mes’ele: Aðaç ok ile kazâen çýkan gözün diyeti nedir?
Elcevap: Gurre lâzým olur. (A. 235 a)
750. Mes’ele: Gurre nedir beyan buyurula?
Elcevap: Beþ yüz dirhem bahalý kul, yâ câriyedir. (A. 235 a)
751. Mes’ele: Zeyd-i sabî Amr-i sabînin bir gözün çýkarýp, Amr dahi Zeyd'in bir diþin çýkarsa, mezburlara ne lâzým olur?
Elcevap: Amr'a beþ bin dirhem gümüþ verip, Amr'dan beþ yüz dirhem gümüþ alýr. (A. 235 a)
752. Mes’ele: Hind'in nâ-bâlig oðlu Zeyd'i, Amr "san'at ta'lîm edeyim"
deyu ayardýp, donanmaya alýp gidip, Zeyd gâib olsa, Amr Zeyd'i bulmayýcak Amr'a ne lâzým olur?
Elcevap: Diyeti lâzým olur, nâ-bâlig olucak. (B. 93 b)
753. Mes’ele: Zeyd-i tabib Amr'a ilâç ederken Amr fevt olsa, Zeyd'e ne lâzým olur?
Elcevap: Diyet lâzým gelmez. (A. 232 a)
754. Mes’ele: Zeyd Amr-ý sagîri izinsiz eyyâm-i vebâda Ýstanbul'a geti-rip, Amr tâ'ûndan fevt olsa, veresesi Zeyd'den diyet almaða kàdir olurlar mý?
Elcevap: Olurlar. (B. 299 b)
755. Mes’ele: Zeyd'in zevcesi Hind ile Amr ittifâk edip, Zeyd-i mezbûra zehir içirip helâk ettiklerine, tav'an ikrâr eyleseler, mezbûrlara ne lâzým olur?
Elcevap: Elleri ile içirdiler ise diyet lâzýmdýr. Zeyd kendi içti ise ta'zîr-i þedîd ve habs-i medîd lâzýmdýr. (B. 299 a)
756. Mes’ele: Güreþ cemiyetinde Zeyd kendi irâdeti ile çýkýp, güreþip, bir iki kimseyi basýp, sonra Amr'ý ba'zý kimseler ibrâm edip ve
so-yup, Zeyd ile güreþip, Zeyd kendi oyunu ile Amr'ýn altýna gelip, boynu üzülüp, onbeþ günden sonra fevt olsa, Amr'a nesne lâzým olur mu?
Elcevap: Diyet lâzýmdýr, ihtiyârýyla güreþmek ve oyunundan helâk olmak aslâ müfîd olmaz. (B. 292 a)
757. Mes’ele: Zeyd-i bâlig Amr-ý bâlig ile mülâ'abe ederken, Zeyd Amr'ý býçakla vurup, mecrûh edip, Amr ol cerhden fevt olsa, Zeyd aslâ mala mâlik olmasa, evliyâsýna diyet lâzým olur mu?
Elcevap: Mala kàdir oldukta Zeyd'e diyeti lâzým olur. (A. 223 b)
758. Mes’ele: Birkaç kâfirler, bir kâfiri döðe döðe öldürseler, mezbûrla-ra ne lâzým olur?
Elcevap: Diyet lâzým olur. (A. 224 a)
C. Fâ'ili Meçhul Katilde Diyet
759. Mes’ele: Âhâr yerde, Zeyd 'arak içip, evine gelirken Amr'ýn evi kurbunda fevt olup, eser-i cerâhati olmayýp kay etmiþ olsa, Amr'a diyet lâzým olur mu?
Elcevap: Olmaz. (B. 298 a)
Bu sûrette: "Zeyd filân yerde 'arak içip yola çýktý" deyu þehâdet olunsa, makbûle olur mu?
Elcevap: Þehâdete dahi hâcet yoktur, ol asýl kelbin diyeti olmaz, kendi kendini katl etmiþtir.(B. 298 a)
760. Mes’ele: Dört köyün ehli döðüþüp, içlerinden Amr'a çomak do-kunup ölse, darb eden ma'lûm olmayýcak, Amr'ýn demi þer'an ki-me lâzým olur?
Elcevap: Akrab olan köyün ehline lâzým olur. Amma cem'iyette bile olan ba'îd köylerin ehlinin þehâdetleri kabûl olunur, âdiller olucak. (B. 292 b)
761. Mes’ele: Müste'cirler evlerinde iken, gece ile, câmi'e vakýf dükkânlarda maktûl bulunsa, hükm-i þer'-i þerîf nedir?
Elcevap: Dükkânlar cemî'an vakf-ý câmi' olup, aslâ kimsenin mülkü olmayýp, âvaz ere mahalde mahalle olmayýcak beyt-ül-mâle lâzýmdýr. (B. 288 b)
762. Mes’ele: Zeyd bir yolun ortasýnda mecrûhen maktûl bulunsa, ve-resesi, civarýnda olan karye ahâlîsine "kâtili bulun yahud diyetin verin" deyicek, ehl-i karye de "tarîk-i 'âm üzerine bulunmuþtur, diyeti beyt-ül-mâle düþer" dediklerinde, verese-i Zeyd "Pâdiþâh geçe geldiði tarîk-i 'âm deðildir" deyip, diyetin ehl-i karyeden ta-lep edip almaða kàdir olur mu?
Elcevap: Pâdiþâh geçmese dahi akrab olan karye ehlinden alýrlar.
Diyet beyt-ül-mâle düþmek kurâdan ba'îd yollarda olur. (B. 289 b)
763. Mes’ele: Bir katil husûsunda istiftâ olundukta, cevâb-i þerîfte
"ba'îd mevzi'de katl olunucak diyet lâzým gelmez" deyu buyurul-muþ, ba'îd mevzi' nedir?
Elcevap: Kurâya âvaz iþitilmediðinden gayri, mahall-i katl ta-rîk-i 'âm olmayýp ve arz-ý mîrî olmayýp ve ehl-i kurânýn mer'âla-rýn olmamak gerektir ki aslâ kimseye diyet lâzým gelmeye, þöyle ki, tarîk-i 'âm ola yahud arz-ý mîrî ola yahud ehl-i karyenin mer'â-larý ola âvaz iþitilmeyicek diyet beyt-ül-mâle düþer. (B. 290 a)
764. Mes’ele: Zeyd bir maðaranýn içinde mecrûhen maktûl bulunup, maðaranýn üzerinden þiddetle nidâ olundukta karyeye âvaz iþidi-lir yerde olsa, mezbûre karye ahâlîsine diyet lâzým olur mu?
Elcevap: Olur.(B. 298 a)
765. Mes’ele: Bir kasaba kurbunda Zeyd maktùl bulunup kàtili ma'lûm olmayýp, âvaz cümle kasabaya iþidilir olsa. Diyeti cümle kasaba ahâlîsine mi lâzým olur, yoksa ol tarafta olan mahalle ehline mi?
Elcevap: Kurbunun ehline lâzým olur. (B. 289 a)
766. Mes’ele: Zeyd bir karye ortasýnda tüfek atarken, tüfek dönüp helâk edicek, ehl-i karyeye þer'an diyet lâzým olur mu?
Elcevap: Olmaz. (A. 230 a)
767. Mes’ele: "Tâife-i kefere icâre ile tasarruf ettikleri meyhânelerde katil vâki' olup, kàtil bilinmeyicek", ve "sancak beyi subaþýlarý, zencir ile mahbûs ile bir karyeye gelip, cebr ile bir evde konup, sâhibini çýkarýp, gece ile mahbûslarýn ba'zý ol evde maslûb yâhud maktûl bulunup, eden mâ'lûm olmayýcak diyet kime düþer" deyu çok istifsâr olunur. Bunun gibilerde Ýmâm-ý A'zam katýnda "ol mevzi mümellek ise diyet mâlikine düþer, vakýf ise vakýf cânibi-ne düþer." Ýmam Ebû Yûsuf katýnda "tasarruf edecânibi-ne düþer, hattâ
konuk konduðu evde maktûl bulunup, kàtil bilinmeyicek, ev müstakillen konuk elinde olup, sâhibi bile sâkin olmayýcak, sâhi-bine diyet ve kasâme lâzým olmaz." Bu makùlelerde mülk sâhibi-nin ve vakýf cânibisâhibi-nin alâkasý olmayýp âhar yerde iken, diyet on-lara tahmîl olunup, Ýmâm-ý A'zam kavli ile amel olunup, muta-sarrýf olanlarýn hýfzýnda taksîrât ve müsâhelelerine mü'eddî olup;
Ýmam Ebû Yûsuf kavli ile 'amel olunup diyet mutasarrýf olanlara tahmîl olunmak, hýfzda ve hirâsette ziyâde ihtimamlarýna bâis, def'-i fesâda enseb görülüp, atebe-i ulyâya arz kýlýndý.
Elcevap: Bu hususta "hazreti-i Ýmam Ebû Yûsuf kavli ile amel oluna" deyu ferman olundu. -Ebussuud, sene 957. (A. 220 a)
D. Sulh
768. Mes’ele: Sulh ile ibrâ'nýn farký nedir, tafsîlen beyan buyurula?
Elcevap: Sulh tarafeyn rýzâsý ile olur, yine tarafeyn rýzâsý ile feshe kàbildir. Ýbrâ' bir cânibden olur, cânib-i âharýn fi'line mevkùf deðil-dir. Ýbrâ' olunan nesne sâkýt olur gider, ikisi ittifâk etseler. (B. 212 b)
769. Mes’ele: Zeyd-i sagîr katl-i nefs edip, vasî bir mikdar akça verip sulh eylese þer'an câiz olur mu?
Elcevap: Olur. (B. 211 b)
770. Mes’ele: Zeyd-i maktûlün veresesi, kàtili Bekr ile, "terk-i diyâr edip aslâ kendi diyârýna gelmemek" üzere bir mikdar akça ile sulh eyleseler, sonra yine ol vilâyete [varmaya] kàdir olur mu?
Elcevap: Eðer katil 'amden ise olur, andan sulh þart-i mezbûr ile fâsid olmaz. Eðer hatâen ise yâhud âlet-i câriha ile deðil ise sulh fâsiddir, gelirse de gelmezse de verese da'vâya kâdirlerdir. (B. 213 b)
771. Mes’ele: Zeyd Amr'ý katl eylese, Amr'ýn anasý Hind, Zeyd'i "ol di-yarda durmayýp gitmesi" þartýyla bir mikdar altýna sulh eylese, Zeyd gitmese, Hind bozmaða kàdire olur mu?
Elcevap: Eðer katil 'amden ise olmaz, katl-i 'amdde sulh þart-ý fâsid ile fâsid olmaz, þart bâtýl olur. Eðer katil 'amden deðil ise kâdiredir, ol takdirce sulh fâsid olur. (B. 213 a)
772. Mes’ele: Zeyd Amr'ý katl ettikte, Amr'ýn veresesi ile "Zeyd ol kar-yeye gelmemek" þartýyla sulh edip, sonra yine gelse, verese-i Amr sulhü bozmaða kàdir olur mu?
Elcevap: Mûceb-i katil diyet ise olurlar, kýsas etti [idi?] ise olmaz-lar. (B. 213 b)
773. Mes’ele: Zeyd Amr'ý katl edip gaybet ettikten sonra, babasý Bekr, verese-i Amr'a bedel-i sulh bir mikdar akça verip sulh eylese, sonra " verdiðim bedel-i sulhümü verin andan sonra Zeyd'den da'vâ edin" demeðe kàdir olur mu?
Elcevap: Sulhü sahih ettiler ise, ne Bekr verdiðini alýr, ne verese da'vâya kâdirlerdir. (B. 211 b)
XII. ZÝNÂ
774. Mes’ele: Zeyd Hind'i nikâh olunmadan cebr ile tasarruf eylese þer'an Zeyd'e ne lâzým olur?
Elcevap: Muhsane ise katl olunur. (A. 85 b)
775. Mes’ele: Hind'in kaynatasý Zeyd, Hind'e "sen Amr ile -hâþâ- zinâ ettin" dese, iftirâ eylese, þer'an ne lâzým olur?
Elcevap: Ýftirâ etti ise Hind muhsane olucak hadd-i kazf lâzýmdýr.
(B. 90 a)
776. Mes’ele: Muhsan ve muhsane bi-haseb-iþ-þer'-iþ-þerîf ne idüðü be-yan buyurulup müsâb oluna.
Elcevap: “Cem”’de mu'teber olan ihsânda, hürriyet ve akýl ve bu-luð ve Ýslâm þarttýr, bunlardan gayri nikâh-i sahîh ile duhûl dahi þarttýr hadd-i kazf [için]. Amma "Müsned"de mu'teber olan ihsânda, hürriyet ve akýl ve buluð ve Ýslâm ve fi'l-i zinâdan iffet lâzýmdýr, makzûf olan kimsede bu evsâf olucak kàzifine had ikàmet olunur. (B. 89 a)
777. Mes’ele: Zeyd, zevcesi Hind ile Amr'ý hîn-i zinâda katl eyledikten sonra, Hind ile Amr'ýn veresesi Zeyd'i kýsas, yahud Zeyd'den di-yet almaða kàdir olur mu?
Elcevap: Olmaz, kat'an teftîþ olunmaz memnû'dur. (B. 294 a)
778. Mes’ele: Zeyd mülkünde, bir gece Amr ile Zeyd'in kýz kardeþi Hind zinâ eyleseler, Zeyd Amr'ý katl edip, Zeyd'in anasý Hind'i katl eylese, ehl-i 'urf bunlara dahle kàdir olur mu?
Elcevap: Aslâ olmaz. (A. 221 a)
779. Mes’ele: Zeyd, kýz kardeþi Hind'i nâ-mâhrem olan Amr ile bir ev-de görüp, Hind'i katl edip, Amr'ý mecrûh edip bir günev-den sonra Amr fevt olup, Zeyd "Hind ile Amr'ý ben katl ettim" deyu ikrâr edip âhar yere gittikte, Zeyd'in ammileri Zeyd'e kefil deðiller iken, Amr'ýn kardeþi Bekr kavil getirip, mezbûrlardan hilâf-i þer' zulmen cebr ile iki yüz altýn alsa, sonra Zeyd geldikte giden akça-larýný verdikleri kimseden bi-t-tamam þer'le almaða kàdir olur mu?
Elcevap: Olurlar. (A. 220 b)
780. Mes’ele: Zeyd "þu iþi iþlersem avretim üç talâk boþ olsun" dedik-ten sonra ol iþi iþledikte, zevci bilip isbâta kàdire olamasa, Zeyd yakýnlýk etmekle zevci âsim olur mu?
Elcevap: Zinâdýr, aslâ ihtiyâr etmemek lâzýmdýr. Nesi var ise ve-rip hal' etmek gerektir. Tasarruf kasd ederse, gayri tarîk ile halâs olmayýcak, ta'âmýna zehir katmak þer'an câizdir, ne günâhý var-dýr ne diyet lâzýmvar-dýr. (A. 59 a)
781. Mes’ele: Zeyd Hind'in evine girip, cebr ile tasarruf etmek isteyip, Hind Zeyd'i âhar tarikle def'e kàdir olmamakla, balta ile vurup mecrûh eyleyip, Zeyd o cerâhatten fevt olsa, Hind'e nesne lâzým olur mu?
Elcevap: Gazâ etmiþ olur. (A. 227 a)
782. Mes’ele: "Zeyd'i filân avretin evinde bulduk" deyu iki kimse þehâdet eylemek ile, þer'an ehl-i hükm Zeyd'e dahl eylemeðe kàdir olur mu?
Elcevap: Ta'zîr-i belîð ve habse kâdirdir. (A. 157 b)
783. Mes’ele: Zeyd "Amr'ýn fevt olan kýz kardeþini zina edip dururum"
deyu ikrar eylese, þer'an ne lâzým olur?
Elcevap: Dört mecliste dört kere ikrâr üzerine ýsrâr edip, mâhi-yet-i zinâyý ve keyfiyetini ve âyînini ne ise beyân ederse, ikàmet-i had olunur. (B. 89 b)
784. Mes’ele: Zeyd üç yýl nâ-bedîd olduktan sonra evine geldikte, zev-cesi Hind'i hâmil bulup, Hind "hamlim sendendir, dedikte hükm-i þer'-i þerîf nicedir?
Elcevap: Tasdîk ederse hoþ, ve illâ li'ân ediþirler. (B. 68 b)
785. Mes’ele: Bir tâife, karyeye karye gezip avretlerine ve kýzlarýna ve câriyelerine zinâ ettirmeye âdet edinseler, þer'an ne lâzým olur?
Elcevap: Cumhûru ile fevk-al-had darb-i þedîdden sonra salâhla-rý zâhir oluncaya dek zindandan çýkasalâhla-rýlmayýp, zinâsý sâbit olan avretler cemî'an recm olunmak lâzýmdýr. (B. 89 b)
Bu sûrette: Bu makùle ef'âl-i þenî'a üzerine musýr olanlarýn avret-lerinin nikâhý sahîh olur mu?
Elcevap: Sarîhan istihlâl ederlerse yahud "ne var bunda, âdeti-mizdir" derlerse cümlesi kýrýlmak lâzýmdýr. (B. 89 b)
786. Mes’ele: A'câmdan olan Zeyd'in kýzý Hind, mahzar-ý hâkimde
"bana babam Zeyd -hâþâ- zinâ eyledi" deyip, Zeyd münkir olup hâkim habs ettikte, a'câmdan birkaç kimseler mu'âvenet eylese-ler ne lâzým olur?
Elcevap: Eðer Zeyd'in hâlin bilip mu'âvenet ederlerse -el-iyâzü-billâhi te'âlâ- müslime lâyýk deðildir, eðer berî fehm ederlerse, töhmet-i mezbûre ile þöhreti olucak yine mu'âvenet etmek ma-zanne-i hayr deðildir. (A. 85 b)
787. Mes’ele: Zeyd, oðlu Amr-i emrede, Bekr -ne'ûzübillâh- amel-i kavm-i Lût ettiðin isbât eylese, Bekr'e ne lâzým olur?
Elcevap: Mu'tâdý ise izn-i imamla katl olunmak meþrû'dur, zinâ gibi ihsân dahi lâzým olmaz. (A. 85 b)
788. Mes’ele: Alaybeyi olan Zeyd, Amr ile Bekr'i, Beþr-i emrede "geti-riverin" deyu gönderip, mezbûrlar dahi Beþr'i kaçýp saklandýðý komþusu Hâlid evinden güçle çýkarýp, Zeyd'e ilediverip, Zeyd, Beþr-i emredi bir daða alýp gidip -hâþâ- güçle livâta eylese, þer'an ne lâzým olur?
Elcevap: Zeyd katl olunmak meþrû'dur, müteehhil deðil ise dahi.
Katl olunmaz ise darb-i þedîd ve habs-i medîd lâzýmdýr, ve azl edilmesi lâzýmdýr. Bu emirde musâhele eden erbâb-i hükmün ind-allâhi teâlâ özürleri yoktur, cevaplarý yoktur. Amr ile Bekr'e ta'zîr-i þedîd ve habs-i medîd lâzýmdýr. (B. 93 a)