'ITK (ÂZÂD)

581. Mes'ele: Zeyd'e, kitâbete kesilmiþ kulunu ikrahla i'tâk ettirseler, þer'an âzâd olur mu?

Elcevap: Olur. ^{(A. 183 a)}

582. Mes'ele: Zeyd marîz iken "sýhhat olursam câriyem Hind âzâd ol-sun" dese, sýhhat olucak Hind'i bey'a kàdir olur mu?

Elcevap: Olmaz. (B. 82 a)

583. Mes'ele: Zeyd memlûküne "ben ölmezden kýrk gün önden âzâd ol" dese kýrk gün geçtikten sonra Zeyd fevt olsa, abd meccânen âzâd olur mu?

Elcevap: Meccânen âzâd olur. (A. 81 a)

584. Mes'ele: Hind, câriyesi Zeyneb için "ben ölmezden evvel kýrk gün evvel âzâd olsun ve sülüs-i maldan mezbûreye üç bin akça vasi-yetim olsun" deyip fevt olsa, veresesi üç bini vermemeðe kàdir olur mu?

Elcevap: Olmazlar. ^{(B. 83 b)}

585. Mes'ele: Hind sýhhatinde "mevtimden kýrk gün evvel kulum Amr âzâd olsun" deyip fevt oldukta vârisi olmayýcak beyt-ül-mâl üze-rine takdîm olunur mu?

Elcevap: Maraz kýrk gün uzadý ise sülüseden âzâd olmaða kavil vardýr, amma küllî maldan âzâd olmak esahdýr, veresesi var ise dahi dahl edemezler, amma beyt-ül-mâlci asla Amr'dan gayri malý olmayýp marazýnda i'tâk eylese dahi edemez sülüse i'tibârý verese hakkýndadýr. (A. 82 b)

586. Mes'ele: Zeyd sýhhatinde hâkim mahzarýnda "maraz-ý mevtimden kýrk gün evvel cemî' kullarým ve câriyelerim âzâd olsunlar ve el-lerinde olan esbab ve nukûdlarý kendilerin olsun" deyip hâkim-i mezbûr sicil ettikten sonra Zeyd fevt olucak, kullarý ve câriyele-ri âzâd olup ellecâriyele-rinde olan mallar kendilecâriyele-rin olur mu?

Elcevap: Kullar ve câriyeler cümlesi küllî maldan âzâd olurlar, amma ellerinde olan esbab ve nukùd sülüs-i maldan anlarýn mül-kü olur, "ellerinde olan mallarý ve esbablarýyla âzâd olsun" de-mekle esbab ve nukùd anlarýn olmaz "anlarýn olsun" demek lâzýmdýr. (B. 79 a)

587. Mes’ele: Zeyd, Amr ile müþterek olduðu abdi âzâd eylese, Amr'ýn hissesi dahi âzâd olmuþ olur mu?

Elcevap: Muhtardýr, dilerse âzâd eder, dilerse hissesin Zeyd'e tazmîn eder mûsir ise, dilerse kul istis'â eder. (B. 80 b)

588. Mes'ele: Zeyd kullarýný âzâd edip fevt olucak, terekesinden deyni-ne vefa eder deyni-nesdeyni-nesi kalmayýcak, dâinler "bize medyûn iken kabûl etmeziz" deyu bey'a, yâ deynlerine tuta almaða kàdir olurlar mý?

Elcevap: Olmazlar, istis'â ederler. (B. 81 a)

589. Mes'ele: Zeyd Amr'dan iþtirâ ettiði câriyesi Zeyneb'e "ben seni satmak için almadým, eðer satacak olursam benden âzâd ol" dese sonra Zeyneb'i Bekr'e hibe eylese âzâd olur mu?

Elcevap: Bey'-i sahîh dahi ederse olmaz, bey' ettiði gibi mülkün-den çýkar âzâd olmaða imkân kalmaz. (B. 82 a)

590. Mes'ele: Zeyd, kuluna câriyesine "istersen âzâd" deyip, anlar dahi sükût edip, lâkin 'ýtký kabûle delâlet eder bir vaz' dahi etmeseler 'ýtk vâki' olur mu?

Elcevap: Gönülden "isteriz" dedilerse olurlar, "istemeziz" dedi-lerse olmaz, þimdi sorulup elbette cevap alýnýr, istememek ba'îddir. (B. 82 a)

591. Mes'ele: Zeyd i'tâk ettiði câriyesi Hind'i kendine akd etmek iste-dikte, Hind-i mezbûre varmayýp, re'y-i hâkimle âhara varmaða kàdire olur mu?

Elcevap: Olur, amma Zeyd'e nikâhla varmak üzere i'tâk ettiyse, kýymetin Zeyd bî-kusûr Hind'den alýr. (B. 80 a)

592. Mes’ele: Zeyd'e Amr'ýn kulu "altmýþ filorim vardýr" deyu gösterip

"beni kendi akçamla al" deyip "âzâd eyle" dese, müslümanlar mahzarýnda Zeyd dahi akça almadan mezkûr kulu alýp âzâd ettik-ten sonra, Zeyd altýnýn istedikte inad edip vermese, meclis-i þer'a varýlýp "beni akçam ile al âzâd eyle" dediðine hâkim hükm eyle-se akça vermemeðe kàdir olur mu?

Elcevap: "Beni akçam ile al âzâd eyle" dedikten sonra Zeyd ken-di akçasýyla alýp ama kulun bahasýna verken-diði kadar filori üzerine âzâd ettiyse kàdir olmaz, elbette vermek lâzýmdýr. (B. 82 b)

593. Mes'ele: Zeyd'in kulu Amr, Zeyd'e "benim i'tâk-nâmemi ver mâdemki hayatta olasýn cemî' kesbim senin olsun, eðer hýyâne-tim zâhir olursa geri bey'im câiz olsun" deyip Zeyd eline i'tâk-nâmesin verip, sonra Amr'ýn hýyâneti zâhir olsa, Zeyd Amr'ý bey'a kàdir olur mu?

Elcevap: Olmaz. (B. 241 b)

594. Mes'ele: Zeyd'in Amr'dan iþtirâ ettiði câriyeyi ba'zý kimse "filân yerde Bekr'in kýzýdýr, hürret-ül-asldýr" deyu þehâdet edip, hâkim

dahi hürriyetine hükm ettikten sonra, mezbûrlar dönüp "biz þehâdetimizde kâzib idik, Bekr'in kýzý deðildir" demekle hâkim yine rýkka idüðüne hükm eylese þer'an nâfiz olur mu?

Elcevap: Olmaz, Zeyd'in Amr'a verdiði semene zâmin olurlar.

(B. 111 b)

595. Mes'ele: Zeyd kulu Amr, 'ýtk da'vâsýn edip beyyine ikàmet eylese, 'ýtkýna hükm olunduktan sonra Amr beyyine-i mezbûre kâzibe idüðüne ikrar edicek Amr âzâd olmuþ olur mu?

Elcevap: Olur, 'ýtk mukarrer olur, hürriyet nakza kàbil deðil-dir. (A. 82 b)

596. Mes’ele: Zeyd ile kulu Amr dâr-ül-harbde esir olup, Zeyd halâs olup, ba'dehu Amr da kaçýp yine dâr-i Ýslâm'a geldikten sonra, Zeyd Amr'ý mülkiyet üzre tasarrufa kàdir olur mu?

Elcevap: Olur, amma ba'zý eimme katýnda âzâd olur, hâkim anlar kavli ile 'ýtkýna hükm etmeðe kâdirdir. (A. 100 a)

597. Mes’ele: Zeyd, Amr'ýn âzâdsýz kul idüðün emîn-i beyt-ül-mâle de-dikten sonra, âzâdsýz kul idüðün isbât edivermemek ile Zeyd'e nesne lâzým olur mu?

Elcevap: Kizbi için hâkim ta'zîre kâdirdir. (A. 101 a)

598. Mes'ele: Zeyd Amr'ý "kulumuzdur" deyu tutup, Amr inkâr edip, Zeyd isbâta kàdir olmasa, Zeyd'in elinden halâsa kàdir olur mu?

Elcevap: Olur, yemîni ile, dâr-i Ýslâm'da asýl hürriyettir. ^{(A. 80 a)}