Mecburi Dava Arkadaşlığında

Mecburi dava arkadaşlığı idari yargılama usulünde sadece davalılar açısından söz konusudur394. Davacılar açısından, İYUK 5/2. fıkrası uyarınca müşterek dilekçe ile dava açmak mümkün olsa dahi, birlikte hareket etmek zorunluluğu yoktur. Her biri diğerinden ayrı dava açabilir. Bu durumda davacı sayısı kadar dava vardır. Davacılar tek başına davadan feragat ederse, feragat beyanı sadece feragat eden davacı açısından geçerli olur. Diğer davacıları etkilemez. Bu durumda dava, diğer davacılar açısından devam eder. Ancak davacıların hepsi davadan feragat ederse bu durumda davaya feragat nedeniyle son verilir.

a. Maddi Bakımdan Mecburi Dava Arkadaşlığı

Maddi bakımdan mecburi dava arkadaşlığı, dava konusu olan hukuki ilişki (hak ve borç) birden fazla kişi arasında ortak (iştirak halinde) olup da, bu hukuki ilişki hakkında mahkemece bütün ilgililer için aynı şekilde ve tek bir karar verilmesinin söz konusu olduğu hallerde oluşan dava arkadaşlığıdır. Burada, dava arkadaşları arasındaki ilişki çok sıkıdır. Davada aynı şekilde ve hep birlikte hareket etmek zorundadırlar. İştirak halinde mülkiyette, birden fazla kiralayan veya kiracı olması halinde, bir hak üzerinde birlikte tasarruf söz konusudur ve maddi bakımdan dava arkadaşlığı oluşmaktadır395.

Maddi bakımdan mecburi dava arkadaşları arasında bağlantının çok sıkı olmasının sonucu olarak, davacılar veya davalılar dava konusu üzerinde tek başına tasarrufta

393

Aynı yönde Aslan, s. 160.

394 _{‘... Kurumlar Vergisi Genel Tebliğinin bazı bölümlerinin ile birlikte tarh işleminin de iptali} istendiğinden davada, Maliye Bakanlığı yanında vergi dairesi müdürlüğünün de hasım mevkiine alınması gerektiği ...’. D4D, E. 1995/2669, K. 1996/1076, KT. 20.03.1996, Candan, s. 279.

395

Ulukapı, Ömer, Medeni Usul Hukukunda Dava Arkadaşlığı, Konya 1991, s. 60; Kuru-Aslan-Yılmaz, s. 575; Ansay, Muhakeme Usulleri, s. 135; Bilge-Önen, s. 255; Berkin, Rehber, s. 413; Üstündağ, s. 366, Postacıoğlu, s. 297, Aslan, s. 122.

bulunma yetkisine sahip değildir396. Dolayısıyla maddi bakımdan mecburi dava arkadaşları dava konusu üzerinde birlikte tasarruf edebileceklerinden, davacı tarafındaki dava arkadaşları ancak hep birlikte davadan feragat edebilirler. Dava arkadaşlarından birinin veya birkaçının davadan feragat etmesi geçerli değildir397. Davadan feragat, taraflar arasında kesin hükmün hukuki sonuçlarını doğuracağından, bu şekilde bir tasarrufta, dava arkadaşlarının hep birlikte hareket etmeleri gerekir. Çünkü, maddi anlamda mecburi dava arkadaşları davadan feragat ile davadaki neticei taleplerinden ve esas haktan vazgeçmektedirler. Bu nedenle, davacılardan birisinin veya bir kaçının yapmış olduğu feragat işlemi geçerli kabul edilemez398.

Baskın görüş bu olmakla birlikte, maddi anlamda dava arkadaşı dahi olsa bunlardan bir kısmının davadan feragat etmeleri durumunda davaya devam edilemeyeceğini ileri sürenlerde bulunmaktadır399.

Yargıtay mecburi dava arkadaşlarının ancak birlikte davadan feragat edebileceklerini kabul etmektedir. Nitekim bir davada Yargıtay, mirasçıların (iştirak halinde mülkiyet), birlikte hareket etmekle yükümlü olduklarını ve bunların arasında mecburi dava arkadaşlığının kurulduğunu, hukuki işlemleri artık bunların hep birlikte yapmaları gerektiğini belirttikten sonra, davadan feragat ve buna benzer işlemlerin geçerli olmaları için ortak maliklerin ittifakının şart olduğunu, ittifakla dava açılıp yargılama devam ederken, ortaklardan bazılarının feragat yönünde işlemde bulunmalarının geçersiz olduğunu hükme bağlamıştır. Yargıtay bu kararında davaya birlikte başlayan ortakların sonradan aralarında oluşan uyuşmazlık üzerine davadan feragat etmek istemelerinin davayı etkilemeyeceğini ve bütün mirasçılar feragat etmedikçe davaya devam olunacağını belirtilmiştir400.

Mecburi dava arkadaşlığının bulunduğu hallerden birisi de yukarıda da belirttiğimiz üzere kiralayan veya kiracının birden fazla olmasıdır. Kiralayanların birden fazla olması durumunda bunların açmış oldukları tahliye davalarında davadan feragat edilebilmesi kiralayanların hepsinin feragat beyanında bulunmasına bağlıdır. Yargıtay’ın, kiralayanlardan birisinin feragati sonucunda davanın reddi gerekeceği yönünde kararı da

396

Ulukapı, Dava Arkadaşlığı, s. 60; Kuru-Aslan-Yılmaz, s. 575;

397 _{Kuru, c. IV, s. 3561; Berkin, Rehber, s. 710; Ulukapı, Dava Arkadaşlığı, s. 151; Belgesay, Şerh, s.} 194; Kuru-Aslan-Yılmaz, s. 577; Üstündağ, s. 374; Postacıoğlu, s. 297; Bilge-Önen, s. 352.

398

Ulukapı, Dava Arkadaşlığı, s. 152, Aslan, s. 122. 399

Erdoğan, Cevdet, Topluluk Mülkiyeti ile Ortaklığın Giderilmesi Dava ve İlkeleri, Ankara, 1975, s. 30. 400 _{YHGK, 5/376-50, KT. 27.01.1968, Kuru, c. IV, s. 3561. Aynı yönde bkz. Y13HD, 6789/7684, KT.}

vardır401. Kiralayanlardan birinin davadan feragatinin tahliye kararını önleme amacı güttüğü, halbuki mecburi dava arkadaşlığında ancak hep birlikte davadan feragat edilebileceği gerekçesiyle karar doktrinde eleştirilmiştir402. Buna karşılık davacı kiralayanın, mecburi dava arkadaşı durumundaki kiracılardan biri hakkında davadan feragat etmesi halinde, bu feragat beyanı diğer kiracıları da etkiler ve tahliye kararı verilemez403.

Nihayet mecburi dava arkadaşlığında davaya temsilci, örneğin avukat, tayin edilmesi durumunda, davadan feragatin geçerli olabilmesi için diğer dava arkadaşlarının tamamı tarafından bu konuda özel yetki verilmesi zorunludur404.

b. Şekli Bakımdan Mecburi Dava Arkadaşlığı

Bazı hallerde, birden fazla kişiye dava açılmasında maddi bir zorunluluk olmadığı halde, kanun gerçeğin daha iyi ortaya çıkmasını ve taraflar arasındaki hukuki ilişkinin daha iyi karara bağlanmasını sağlamak için birden fazla kişiye karşı dava açılmasını zorunlu kılmıştır. Burada dava arkadaşları kanundan doğan (şekli anlamda) zorunluluktan dolayı dava arkadaşıdır. Bu hallerde dava konusu hak veya borç hakkında bütün ilgililer, dava arkadaşları için aynı şekilde ve tek bir karar verilmesi zorunlu değildir405.

Bu davalara örnek olarak, nesebin reddi davalarında çocuk ile anası, olağanüstü zamanaşımına dayanılarak açılan tescil davalarında hazine ve ilgili kamu tüzel kişisi, mülhak vakıflara karşı açılan davalarda mütevelli ve Vakıflar Genel Müdürlüğü gösterilebilir406.

Şekli anlamda dava arkadaşlığında, dava arkadaşlarının her birinin yapmış olduğu usulü işlemler birbirinden bağımsızdır. Dava arkadaşları maddi anlamda mecburi dava arkadaşlarının aksine birlikte hareket etmek zorunda değildirler, bağımsız hareket edebilirler. Mahkeme bir dava arkadaşına karşı açılan davayı reddederken, diğer dava arkadaşına karşı açılan davayı kabul edebilir. Dava arkadaşları arasındaki ilişki sıkı değildir407.

401

Y6HD, 1302/1423, KT. 28.03.1974, İKİD, yıl 1975, sy.170, s. 3294-3295. 402

Ulukapı, Dava Arkadaşlığı, s. 153; Aslan, s. 124. 403 _{Ulukapı, Dava Arkadaşlığı, s. 153; Aslan, s. 124.}

404 _{Y7HD, 6657/12159, KT. 20.10.1982, YKD, yıl 1982, sy. 12, s. 1654-1655; Y7HD, 7996/10183, KT.} 30.09.1981, YKD, yıl 1981, sy. 12, s. 1561-1563.

405

Ulukapı, Dava Arkadaşlığı, s. 60; Kuru-Aslan-Yılmaz, s. 574; Kuru, El Kitabı, s. 452. 406 _{Kuru-Aslan-Yılmaz, s. 574 vd.}

İşte, şekli anlamda mecburi dava arkadaşlığının bu nitelikleri dikkate alındığında, dava arkadaşlarının her birinin diğerlerinin rızasına bağlı olmaksızın davadan feragat edebileceği sonucuna varılmıştır. Dava arkadaşlarının hep birlikte davadan feragat etmeleri zorunlu değildir. Burada feragatin kişiselliği, şahsiliği söz konusudur. Dolayısıyla, dava arkadaşlarından birisinin davadan feragat etmesi, diğerlerini etkilemez. Çünkü bunlar, davada birlikte hareket etmek zorunda değildir408.