Müdahil, davacı veya davalı yanında kendi isteği ile davada yer alan kişiye denir. İYUK 31. maddesine göre davaya müdahale konusunda HUMK’nun ilgili hükümleri uygulanır.
HUMK’nun 53. maddesinde davaya müdahale, ‘hakkı veya borcu bir davanın neticesine bağlı olan üçüncü şahıs iki taraftan birine iltihak’ olarak tanımlanmıştır. Üçüncü kişinin davaya katılması kendiliğinden veya davanın mahkemece ihbarı üzerine olur.
HUMK’nda asli ve feri olmak üzere davaya iki türlü müdahale kabul edilmektedir. Şimdi bu durumlarda davadan feragat kavramını inceleyelim.
1. Asli Müdahale Halinde
Asli müdahale, dava konusu şey veya hak üzerinde kısmen veya tamamen hak iddia eden bir kimsenin, bu davanın taraflarına karşı, aynı mahkemede ayrı bir dava açması olarak tanımlanmıştır376.
Türk Hukukunda asli müdahaleyi düzenleyen genel bir hüküm bulunmamakla birlikte, doktrinde asli müdahalenin hukuk usulü muhakemesine göre mümkün olduğu ifade edilmiştir377. Ancak doktrinde İYUK 31. maddesinde ve HUMK’na atıf yapılan müdahalenin feri müdahaleye ilişkin olduğu, idari yargılama usulünde asli müdahalenin bulunmadığı savunulmuştur378. O halde asli müdahale halinde feragat, hukuk usulü yargılamasında geçerlidir.
Mahkeme asli dava ile ilk davayı birlikte inceleyip karara bağlayabilir veya ilk açılan davayı ön sorun yapabilir. Her iki halde de ilk dava ile asli müdahale davası birbirinden bağımsızdır. Buna göre ilk davanın davacısı davasından feragat etse bile, mahkemenin, asli müdahale davasını inceleyip karara bağlaması gerekir. İlk dava ise
375 Kuru, c. IV, s. 3561.
376 Kuru-Aslan Yılmaz, s. 484; Akalın, M. Fahri, Hukuk Davalarında Müdahale, AD, yıl 45, 1954, sy. 2, s. 117.
377
Kuru, c. IV, s. 3561, Üstündağ, s. 382, Bilge-Önen, s. 265-266, Postacıoğlu, s. 312, Aslan, s. 118. 378 Pekcanıtez, Hakan, İdari Yargıda Feri Müdahil Hükmü Tek Başına Temyiz Edebilir mi?, Prof. Dr,
feragat nedeniyle son bulur379. Ancak tam tersi de olabilir. Yani sonradan açılan asli müdahale davasının davacısı davasından feragat edebilir. Bu durumda ise asli müdahale davası son bulur. İlk açılan davaya etkisi olmaz. Çünkü, asli müdahale davası ilk davadan ayrı ve bağımsız bir davadır380.
2. Feri Müdahale Halinde
Feri müdahale, görülmekte olan bir davaya katılmasında yararı olan üçüncü kişinin taraflardan birinin yanında ve onun yardımcısı olarak davaya katılmasına imkan sağlayan müessesidir381.Feri müdahil davada taraf değildir. Müdahil sadece lehine müdahalede bulunduğu tarafın yardımcısıdır. Bir başka deyişle müdahil lehine katıldığı tarafla birlikte hareket etmektedir. Bu nedenle müdahil davayı ancak katıldığı noktadan itibaren takip eder ve ancak lehine müdahale ettiği tarafın iradesine uygun olan usul işlemlerini yapar382.
Feri müdahil belirtilen nedenlerle davada taraf olmadığı için dava üzerinde tasarrufta bulunamaz. Bunun doğal sonucu olarak da davadan feragat edemez. Ancak feri müdahil lehine katıldığı davacı tarafından açıkça feragat etme konusunda yetkili kılınmışsa davadan feragat edebilir383.Feri müdahilin katıldığı davacı, davanın asıl tarafı olarak feri müdahilin rızasına ihtiyaç duymadan davadan feragat edebilir. Bu durumda dava feragat nedeniyle son bulur384. Feri müdahilin karara karşı tek başına kanun yoluna gitme imkanı da yoktur385.
İdari yargılama usulü bakımdan ise, hakkı veya borcu başkasının açtığı tam yargı davasının sonucuna bağlı olan veya iptal davasına konu olan kararın aynen kalmasında veya iptalinde menfaati bulunan kimse, durumuna göre ya davacı ya da davalı yanında yer alabilir386.
379 Kuru-Aslan Yılmaz, s. 484; Alp, Ali Naci, Hukukta Müdahale ve Tatkibat, AD, yıl 42, Nisan 1951, sy. 4, s. 523.
380
Aslan, s. 118; Yasin, s. 159; Akalın, s. 119. 381
Pekcanıtez, Hakan, Medeni Usul Hukukunda Feri Müdahale, Ankara 1992, s. 42; Pekcanıtez, Feri Müdahil, s. 594; Pekcanıtez, Hakan, Medeni Usul Hukuku, Ankara 2000, s. 170; Candan, s. 754;
Yasin, s. 158; Akalın, s. 120.
382
Pekcanıtez, Feri Müdahale, Ankara 1992, s. 42; Pekcanıtez, Feri Müdahil, s. 594; Pekcanıtez, Usul Hukuku, s. 170; Candan, s. 754; Aslan, s. 120; Yasin, s, 158; Karafakih, Usul, s. 135; Üstündağ, s. 376; Postacıoğlu, s. 312; Bilge-Önen, s. 269; Belgesay, Şerh, s. 165; Kuru-Aslan-Yılmaz, s. 480-481;
Önen, Usul, s. 7; Alp, s. 525.
383
Kuru-Aslan-Yılmaz, s. 480; Yasin, s. 595; Aslan, s. 121; Alp, s. 525. 384
Pekcanıtez, Feri Müdahale, s. 46. 385 Pekcanıtez, Feri Müdahil, s. 592.
Müdahilin açılmış olan davadaki hak ve yetkilerinin hukuk muhakemeleri usulündeki hükümler çerçevesinde belirlenmesi idari yargının amacı ile bağdaşmaz. Nitekim doktrinde de müdahilin durumu hakkında farklı görüşler vardır. Bir görüş müdahilin müstakil ve üçüncü bir taraf olmadığını kabul etmekle birlikte, katıldığı tarafın sahip olduğu haklara da sahip olması gerektiğini ve bundan dolayı yeni iddia ve savunmalar öne sürememekle beraber, temyiz, kararın düzeltilmesi gibi hükümlere karşı müracaat yoluna gidebileceğini belirtmiştir387. Başka bir görüş ise, müdahil sıfatının HUMK bakış açısıyla ele alınıp, müdahilin ancak davaya yanında katılmış olduğu tarafın iradesi ile bağdaştığı ölçüde müdahale hakkı bulunduğunu ve hatta temyiz, itiraz, karar düzeltme gibi haklardan tek başına yararlanamamasının idari yargının genelliği ve özgünlüğü ile bağdaşmadığını ifade etmektedir388. Diğer bir görüş ise, müdahilin ancak katıldığı tarafla birlikte hareket etme imkanı bulunduğunu ve bu nedenle ancak taraf kararı temyiz ederse müdahilin de kararı birlikte temyiz edebileceğini savunmuştur389. Danıştay ise müdahilin temyiz talebinde bulunamayacağına hükmetmektedir390.
İdari yargıda tam yargı davalarından feragat açısından, müdahilin durumunun hukuk yargılamasındaki feri müdahilin durumu gibi olduğu kabul edilebilir. Bu durumda müdahilin yardımcı konumunda olduğu ve dava konusu üzerinde tasarrufta bulunamadığından dolayı davadan feragat yetkisinin bulunmadığını kabul etmek gerekir. Dolayısıyla tam yargı davalarında davayı açan davacının davadan feragat etmesi halinde dava feragat nedeni ile son bulur391.
İptal davaları açısından ise aynı çözüm tarzını benimsemek iptal davalarının niteliği ve idari yargının amacı ile bağdaşmamaktadır. Bir idari işlemin iptali için açılan davaya müdahil olarak üçüncü bir şahsın katılması için iptali istenen davada müdahilin menfaatinin bulunması gerekmektedir. Menfaati olmayan kişi müdahil olamaz. Dolayısıyla iptal davalarındaki müdahalenin hukuk yargılama usulündeki asli müdahale ile aynı olduğu dahi ileri sürülmüştür392. Bu durumda iptal davalarında, örneğin, uygulamada en çok rastlanan su tahsisi işlemlerinde, su tahsisi, birden fazla köyün aleyhine olmuş ise,
387
Onar, c. 3, s. 1960; Aslan, s. 159; Akalın, s. 122. 388
Erkut-Soybay, s. 352, Pekcanıtez, Feri Müdahil, s. 594.
389 Odyakmaz, Zehra, Türk İdare Yargılama Usulünde Kararlara Karşı Başvuru Yolları, İstanbul 1993, s. 73; Karavelioğulları, c. 2, s. 774. 390 DİDDGK, E. 1999/365, K. 1999/762, KT. 11.06.1999, Arslan-Sınmaz-Dündar, s. 676; D6D, E. 1996/278, K. 1997/371, KT. 27.04.1997, DBB; D6D, E. 1999/1770, K. 1999/2626 KT. 13.05.1999, KY. 391 Aslan, s. 160. 392 Aslan, s. 160.
köylerden sadece birinin dava açması ve diğerlerinin de dava açan köyün yanında müdahil olarak katılması durumunda, ilk davayı açan köyün davadan feragat etmesi veya dava sonucunun temyiz edilmemesinde müdahil olarak katılan köylerin menfaatlerini olumsuz olarak etkileneceği açıktır. Bu durumda, iptal davalarında davacının davasından feragat etmesi halinde, davaya müdahil olarak katılan üçüncü kişinin, işlemin iptali veya aynen kalmasında menfaati olması gerektiğinden, davaya devam edilmelidir393. Aynı gerekçelerle feri müdahilin mahkeme kararını da temyiz edebilmesi gerekir.