Macar Başbakan Gömbös’ün Ankara Ziyareti

Bu iki millet, sulh sükûn ve terakki yolundaki cidallerine aynı zamanda devam edeceklerdir. Türkiye vekillerinin Macaristan’ı ziyareti beynelmilel sulh siyaseti için de yüksek manaları muhtevi bir hadisedir.” İsmet İnönü’nün Macaristan ziyaretinin nedenleri arasında karşılıklı işbirliğini geliştirmek ve ekonomik buhranın doğurduğu olumsuzlukları gidermek için karşılıklı ticari ilişkileri geliştirmek şeklinde açıklanabilir.

Türk-Macar diplomatik ilişkileri açısından önem taşımaktadır. Bu ziyarete gerek Balkanlar gerekse Batı siyasi çevreleri büyük önem vermiştir. Bu ziyaret esnasında iki hükümeti ilgilendiren siyasi ve ticari konular gözden geçirilmiştir⁵¹⁹. Macar gazeteleri, Avrupa’nın doğusunda o günlerde hüküm süren büyük siyasi faaliyetten dolayı seyahat gereğinin olduğunu ehemmiyetle kaydettikten sonra, Türkiye ile Sovyetler Birliği hükümeti ve diğer birkaç ülke arasında yapılan misakın Macaristan’ı son derece ilgilendirdiğini yazmıştır⁵²⁰. Gömbös’ün 1933 yılı Ekim ayında Sofya ve Ankara ziyaretlerinde bulunacağı haberi Eylül ayı başlarından itibaren Türk gazetelerinde yer almıştır⁵²¹. Gömbös, Sofya ziyaretinin ardından Ankara’ya gitmeyi planlamıştır. Gömbös’ün 1933 yılı 19-25 Ekim tarihleri arasında Türkiye’ye yaptığı ziyarette Macar Başbakanına Dışişleri Bakanı De Kanya refakat etmiştir⁵²².

Macaristan’ın Ankara Elçisi Tahy, Macar Başbakanı Gömbös’ün Türkiye Cumhuriyetinin onuncu yıldönümünde Türkiye’yi ziyaret edeceği haberini, Türk

Macar Millet Meclisinde pek faal bir rol ifa ederek Kont Bethlen fırkasıyla Etienne Szobo-Nyyatad’ın reisi olduğu köylü fırkasını birleştirmeğe muvafık olmuş, müttehit fırkanın ikinci reisliğini de üstüne almıştır. 1922 yılında İttihat Fırkası kâtibi umumisi sıfatıyla II. Millet Meclisi intihabatını idare etmiştir. Teşkilat hususundaki kabiliyet ve dirayeti sayesinde hükümet büyük bir muvaffakiyet kazanmıştır. Bir dönem Bethlen’e de muhalif olmuş ve birçok nüfuz sahibi mebuslarla hükumet fırkasını terk etmiştir. Fakat 1923’te bu müttehit fırkadan ayrılmış, Milli İstiklal Fırkasını kurmuştur.

Bu fırka Macar ırkının müdafileri diye şöhret kazanmıştır. 1928’de gene Gömbös’ün gayretleriyle bu fırka ile müttehit fırkalar birleştirilmiştir ki bu suretle milletin bütün canlı kuvvetleri bir merkezde toplanmış olur. 1928 Eylül ayında Gömbös Milli Müdafaa Müsteşarlığını üzerine almış, hükümet naibi de kendisine kadro harici general rütbesini vermiştir. Kont Bethlen kabinesinin istifasında da Gömbös mevkisini korumuş, Kont Károlyi kabinesinde milli müdafaa müsteşarlığını yapmıştır. 1932 Ekim ayında Kont Károly’i kabinesinin istifası üzerine kabine kurmakla görevlendirilerek Başvekâlete geçmiştir. General Gömbös, hem Başbakanlık hem de Milli Müdafaa Vekilliği görevlerini sürdürmüştür.(“Kardeş Milletin Değerli Şefleri Şehrimizde”,Hakimiyeti Milliye, 20 Birinciteşrin(Ekim) 1933, s. 4; Ayın Tarihi, Cilt: 22, Sayı: 68, İkinciteşrin(Kasım) 1929, s. 5112-5113.)

519 “Macar Başkanvekilinin Ankaraya Seyahati”,Cumhuriyet, 13 Eylül 1933, s. 1.

520 “Macar Başvekili yarın geliyor”, Cumhuriyet, 18 Teşrinievvel(Ekim) 1933, s. 1.

521 “Türk – Macar Dostluğu”, Cumhuriyet, 7 Eylül 1933, s. 1.

522 Cumhuriyet gazetesi 7 Eylül 1933 tarihli sayısında Gömbös’ün Ekim ayında Türkiye’ye geleceği haberini vermişti. “Macar Başvekili de Ankaraya Geliyor”, Cumhuriyet, 7 Eylül 1933, s. 1;

Hakimiyeti Milliye gazetesi 8 Ekim 1933 tarihli sayısında Gömbös’ün Ekim ayı içerisinde Türkiye’ye geleceği haberini vermiştir. “Macar Başvekili M. Gömbös ve Hariciye Nazırı M. Kanya Geliyor”, Hakimiyeti Milliye, 8 Birinciteşrin(Ekim) 1933, s. 1;“Türk – Macar Dostluğu”, Cumhuriyet, 7 Eylül 1933, s. 1; “Macar Başvekili Ayın 20sinde Ankarada..”, Milliyet, 8 Teşrinievvel(Ekim) 1933, s.

1. (Gömbös ve Kanya’nın seyahatleri esnasında yanlarında Binbaşı Somorgyı, bakanlık müşaviri M.

Marassy ve Dışişleri Bakanlığı siyasi daire müdürü Baron Apor refakat etmiştir. “Macar Başvekili Bugün İstanbul’a Geliyor”, Hakimiyeti Milliye, 19 Birinciteşrin(Ekim) 1933, s. 1.)

basınına verdiği şu beyanatla doğrulamıştır⁵²³: “Türkiye ile Macaristan çok eskiden beri dostturlar. Bu sebeple iki hükümet ricali arasında bu kabil ziyaretler vukuunu pek tabii görmek icap eder. Bundan evvel Hariciye Nazırı M.Valko ve daha sonra sabık Başbakan Kon Bethlen Ankara’yı ziyaret etmişlerdi. Bunu müteakip İsmet Paşa Hazretleri ile Tevfik Rüştü Bey de Peşte’ye giderek Macar rical ile siyasi temaslarda bulunmuşlardı. Macar Başkanvekilinin bu defa Ankara’yı ziyaret etmesi de bundan evvelki ziyaretlerin devamı sayılabilir.” Tahy’nin bu beyanatına karşılık, Türkiye’nin Budapeşte elçisi olan Behiç Bey, Gömbös’ün Türkiye’ye yapacağı ziyaret hakkında Macar “Nyolcoriai Ujsag” gazetesi muhabirine şu beyanatta bulunmuştur⁵²⁴: “Türkiye ile Macaristan arasında tam ve derin bir dostluk vardır. Ve mütekabilen yapılmakta olan ziyaretler silsilesinin yegâne maksadı da bu dostluğu derinleştirmek ve bütün dünyaya tanıtmaktır. Kont Bethlen’in 1930’da Ankara’ya yaptığı ziyaret bu dostluğa kat’i ve maddi bir şekil vermiştir. Türkiye Başbakanı ile Hariciye vekilinin 1931’de Peşte’de gördükleri hararetli kabul Türk milletinde kuvvetli bir akis uyandırmıştır. Ankara’da yapılan ticaret antlaşması çok memnuniyet verici bir şekilde tatbik edilmektedir ve bu muahedenin inkızasında daha memnuniyet verici yeni bir muahedenin akdi için de hazırlık mesaisinde bulunulmaktadır. Başbakan Gömbös ile Hariciye Vekili M. De Kanya’nın Ankara’ya yapacağı ziyaret iki memleketi birleştiren samimi dostluğun yeni ve kuvvetli bir delilidir.”

Türk ve Macar elçilerinin yaptığı bu beyanatlara karşılık Macar Dışişleri Bakanı Kanya⁵²⁵, 16 Ekim 1933 tarihinde gazetecilere şu açıklamayı yapmıştır⁵²⁶:

523 “Macar Başkanvekilinin Ankaraya Seyahati”,Cumhuriyet, 13 Eylül 1933, s. 1.

524 Milliyet, 13 Ekim 1933, s. 1; Hakimiyeti Milliye, 13 Birinciteşrin(Ekim) 1933, s.1.

525 M. Coloman de Kanya, 1869 yılında doğmuştur. Viyana Şark Akademisinde tahsilini bitirdikten sonra, 1892’de konsolosluk staj sınavını vererek konsolos stajyeri olmuş, 1895’te Fiume’de Macar Bahriye İdaresinde bir hizmet ifa ettikten sonra Avusturya-Macaristan’ın İstanbul konsolosluğu maiyetine memur edilmiştir. 1896’da Vis konsülü olmuş, 1897’de Selanik ve 1898’de Moskova konsolosluklarına tayin olunmuştur. 1899’da Petersburg konsolosluğu vekâletini yapmış, Kiyef ve Odesa Genel Konsolosluklarında ve bazı murahhas heyetlerde bulunduktan sonra 1905’te Avusturya – Macaristan Hariciye Nezaretine memur edilmiştir. Kanya, 1907’de Demir taç nişanının şövalye rütbesini almış, 1909 ve 1911’de müşavirlik rütbelerine yükselmiş, 1913’te eski imparatorluğun Meksika fevkalâde murahhas orta elçiliğini ihraz etmiştir. 1919 Kasım ayından itibaren müstakil Macaristan Hariciyesinin tanziminde faal bir rol ifa eden Kanya 1925’e kadar Hariciye Umumi Kâtipliği yapmış, 1925’te Macaristan’ın Berlin elçiliği görevini yürütmüştür. Bu vesile ile kendisine birinci rütbeden Macaristan liyakat nişanı verilmiştir. 4 Şubat 1933’e kadar hep Berlin’de Macaristan’ı temsil eden Macar diplomatı bu tarihte Hariciye Nazırı olarak milletinin harici siyasetini

“Hariciye mesleğine ilk girdiğim zaman memuriyetim İstanbul’da geçti. Birçok güzel hatıralar beni Türkiye’ye bağlamıştır. Yeni Türkiye’yi tanımağa ve büyük ricali ile şahsi temasta bulunmağa fırsat veren bu ziyaretten çok memnunum. Ziyaretimizle iki kardeş milleti bağlayan samimi dostluğu ispat etmek istiyoruz. Türkiye’nin Umumi harpten sonraki ilerlemesi dünyaya vatanperverliğin ve kahramanlığın şayanı hayret bir misalini göstermektedir. Bütün Macar milleti Türkiye’yi Sevr muahedesinin ağır şartlarından kurtaran ve Türk milletine başka milletler arasında layık olduğu yeri kazandıran Türk milletinin Ulu Başbuğuna hürmet ve hayranlıkla bakıyor.” Macar Başbakan Gömbös ve Dışişleri Bakanı Kanya, 17 Ekim 1933 tarihinde öğle üzeri Budapeşte’den trenle hareket etmiştir. Gömbös’ü Budapeşte istasyonundan Türkiye Maslahatgüzarı Behçet Bey ile Bulgaristan Orta Elçisi Popof, Macar Hükümet erkânı ve hükümet fırkasının gönderdiği heyetler uğurlamıştır⁵²⁷.

Gömbös, Budapeşte’den ayrılırken Türkiye ziyaretinin önemi hakkında gazetecilere şu beyanatta bulunmuştur⁵²⁸:“Akrabamızın nezdine gidiyoruz. Türk ve Bulgar arkadaşlarımızla bizi müştereken alakadar eden meseleleri görüşeceğiz. Bir defa Prens Rakoçi’nin menfası olmuş olan Tekirdağ’ını da ziyaret edeceğiz.

Rakoçi’nin düsturu şu idi: “Allah ile vatan ve hürriyet için”. Bu düstur şimdiki nazik zamanlarda olduğu kadar hiçbir zaman hale uygun düşmemiştir. Hükümet harici siyaset sahasında sulhun takviyesi için çalışmağa devam etmek arzusundadır.

Almanya’nın Milletler Cemiyetinden çekilmesi üzerine tahaddüs eden vaziyeti sükûn ile karşıladım. Ve hükmünü bu suretle verdim. Sulh ve ahenk aynı derecede bütün milletleri alakadar etmektedir. Avrupa’nın ve cihan mukadderatını tayin eden amirallerin bu zihniyet dairesinde çalışacaklarını ümit ederim. M. Henderson’un vermiş olduğu cevabın lisanındaki itidal ve Alman Hükümetinin muslihane beyanatı hiç olmazsa böyle bir netice çıkarmağa müsait bulunuyor. En mühim meselelerde hal suretlerinin muzmer fikirsiz ve her hangi bir devletin bir taraflı temayülü olmaksızın araştırılması asıldır. Eğer samimi surette arzu edecek olursak istediğimiz hal

eline almıştır. (“Kardeş Milletin Değerli Şefleri Şehrimizde”, Hakimiyeti Milliye, 20 Birinciteşrin(Ekim) 1933, s. 4.)

526 “Macar Başvekili yarın geliyor”, Cumhuriyet, 18 Teşrinevvel(Ekim) 1933, s. 5.

527 “Macar Başvekili yarın geliyor”, Cumhuriyet, 18 Teşrinevvel(Ekim) 1933, s. 5.

528 “Tren 10,20 de Gelecek”, Cumhuriyet, 19 Teşrinevvel(Ekim) 1933, s. 1-4; “Macar Nazırları Bu Sabah Şehrimizdedirler”, Milliyet, 19 Teşrinevvel(Ekim) 1933, s. 1; “Macar Başvekili ve Hariciye Nazırı Şehrimizde”, Son Posta, 19 Birinciteşrin(Ekim) 1933, s. 3.

suretine varacağız. Böyle birinci sınıf, ikinci sınıf milletler olmamalı, milletler bu gibi farklarla tezlil edilmemelidir. Şu veya bu tabiyeye müracaat edilmemeli, herkesin maddi surette emniyete hakkı olduğu zihniyeti dairesinde samimi hal suretleri aranılmalıdır. Bu noktadan silahları bırakma konferansına son defa tevdi edilmiş olan teklifin yeniden tetkiki zaruri görülür. Herkesin emniyete müsavi hakkı olduğunu temin etmek Macaristan’ın silahları bırakma meselesinde sarf etmekte olduğu gayretlerin en mühimmidir. Ve bu, katiyen silahları bırakma fikrinin tamamen tahakkukuna muarız değildir. Bütün milletlerin sulh daüssılasına tutuldukları bu zamanda zimamdarların büyük mesuliyetlerini hesaba katmamaları mümkün değildir. Milletlerin ve onları idare edenlerin kiyasetleriyle nihayet adaletin hâkim olacağına imanım vardır.”

Macar Başbakanı Gömbös ve Dışişleri Bakanı De Kanya, 19 Ekim 1933 tarihinde Perşembe günü sabah saat 10.20’de Konvansiyonel treni ile İstanbul Sirkeci istasyonuna gelmiştir⁵²⁹. Macar Başbakan ile Dışişleri Bakanına; Genel Siyasi Müdürü Mariassy, Dışişleri Özel Kalem Müdürü Baron Apas, Başvekâlet yaveri Schomogi ve Binbaşı Andre Şamgi refakat etmiştir. Macar devlet adamlarıyla birlikte ayrıca altı Macar gazeteci de gelmiştir. Bu gazeteciler şunlardır: Pestes Hoyol gazetesi muharriri Ladislas Leugyel, Pesti Hirlap gazetesi muharrirleri Menzelujag ve Esjen Benda, Oz Est gazetesi muharriri France Bosoelyi, 8 Orok gazetesi muharriri Lanis Gerloeris ve Macar Ajans muhabiri Michaiel. Sirkeci istasyonu Türk ve Macar bayraklarıyla süslenmiştir. Gömbös’ü, Edirne’de teşrifat memurlarından Şemsettin Bey ve Macar sefiri Tahy karşılamıştır. Türk Dışişleri Bakanlığı adına Refik Amir Bey’de Küçükçekmece’de misafirlere “hoş geldiniz”

demiştir. Macar misafirleri istasyonda hükümet adına; İstanbul Valisi Muhittin Bey, Budapeşte elçimiz Enis Behiç beylerle Macar elçilik personeli ile Macar ve Türk vatandaşları karşılamıştır. Gömbös ve Kanya istasyon salonuna geçtikleri sırada bir müfreze asker tarafından selamlanmışlardır. Ardından mızıka Macar milli marşını çalmıştır. Misafirler halkın alkışları arasında otomobile binerek, hükümet adına misafir edilecekleri Perapalas Oteline gitmişlerdir⁵³⁰.

529 “Tren 10,20 de Gelecek”, Cumhuriyet, 19 Teşrinevvel(Ekim) 1933, s. 1.

530 “Macar Başvekili ve Hariciye Nazırı Şehrimizde”, Son Posta, 19 Birinciteşrin(Ekim) 1933, s. 1;

“Macar Nazırları Bu Sabah Şehrimizdedirler”, Milliyet, 19 Teşrinevvel(Ekim) 1933, s. 1; “Macar

Macar misafirler otelde biraz istirahat ettikten sonra otomobillerle Vali Muhittin Beyi ziyaret etmişler, sonra Kolordu Komutanlığına giderek kart bırakmışlardır. Ardından Macar Sefarethanesine gitmiş ve burada beş dakika kadar kaldıktan sonra Taksimdeki Cumhuriyet abidesini ziyaret etmişlerdir. Gömbös abideye kendi eli ile bir çelenk koyup, “Cumhuriyetimiz, İnkılâplarımız ve Gazi”

hakkında kısa bir konuşma yapmıştır. Merasimden sonra Macar misafirler Perapalas Oteline dönmüşlerdir. Macar sefiri Tahy tarafından dün öğleyin Macar misafirler şerefine Serkidoryan’da 15 kişilik bir ziyafet verilmiştir. Bu ziyafette; Macar Başbakanı Hariciye Nazırı, Peşte Sefirimiz, Macar Hariciye Nezareti Siyasi Müşaviri, kalemi mahsus müdürü, Macaristan Başvekâleti yaveri, Macar sefareti erkânı ve Hariciye Vekâleti kalemi mahsus müdürü Refik Amir Bey hazır bulunmuşlardır. Ziyafet saat iki buçuğa kadar devam etmiştir. Macar misafirler saat üçe doğru Perapalas’a dönmüşlerdir. Burada Başbakan Gömbös Peşte ile telefonla görüşmüştür. Macar misafirler akşamüstü motorlarla Haydarpaşa’ya geçmişler ve saat 18.00 trenine takılan hususi bir vagonla Ankara’ya hareket etmişlerdir. Macar Başbakanı Haydarpaşa’da; vali, sefirler ve Macar konsolosu tarafından uğurlanmıştır. Macar misafirler ile birlikte Peşte sefirimiz Enis Behiç Bey ve Macar Sefiri Tahy de Ankara’ya gitmişlerdir⁵³¹. Dost ve kardeş memleketin temsilcileri Ankara’da iki gün kalmışlardır.

Macar Başbakanı Gömbös ve Hariciye Nazırı Kanya, kendilerine refakat etmekte olan Peşte Elçisi Behiç Bey ve Macaristan’ın Ankara Sefiri Tahy ve mihmandarları bu sabah 9.30’da Ankara istasyonuna gelmişlerdir. Misafirlerimizi istasyonda, Başbakan İsmet Paşa, Hariciye Vekili Tevfik Rüştü, Cumhuriyet Halk Fırkası Umumi Kâtibi Recep, Ankara Valisi ve Belediye reisi Nevzat, Hariciye Vekâleti Umumi Kâtibi Numan Rifat Beylerle Hariciye beşinci daire ve protokol şefleri, Merkez kumandanı, Emniyet Müdürü ve Macar Sefareti erkânı tarafından

Nazırları Dün Geldiler, Ankara’ya Gittiler”, Milliyet, 20 Teşrinevvel(Ekim) 1933, s. 1; “Tren 10,20 de Gelecek”, Cumhuriyet, 19 Teşrinevvel(Ekim) 1933, s. 1; “Kardeş Macar Milletinin Başvekili Dün Sabah Geldi”, Cumhuriyet, 20 Teşrinevvel(Ekim) 1933, s. 1; “Kardeş Milletin Değerli Şefleri Şehrimizde”, Hakimiyeti Milliye, 20 Birinciteşrin(Ekim) 1933, s. 1. İlgili gazete için bkz. Ek-16.

531 “Kardeş Macar Milletinin Başvekili Dün Sabah Geldi”, Cumhuriyet, 20 Teşrinevvel(Ekim) 1933, s. 1-6; “Macar Nazırları Dün Geldiler, Ankara’ya Gittiler”, Milliyet, 20 Teşrinevvel(Ekim) 1933, s.

1-5; “Kardeş Milletin Değerli Şefleri Şehrimizde”, Hakimiyeti Milliye, 20 Birinciteşrin(Ekim) 1933, s. 1.

karşılanmışlar bir askeri ve bir polis müfrezesi tarafından selamlanmışlardır. Mızıka Macar Mili marşını çalmıştır. Türk ve Macar bayraklarıyla süslenen istasyon binasının iç ve dışında toplanan kesif bir halk ve Macar vatandaşları tarafından hararetle alkışlanmış ve milli Macar elbiselerini taşıyan küçük Macar kızları tarafından çiçekler verilmiştir. Misafirlerimizin geçecekleri Ankara caddeleri Türk ve Macar bayrakları ile süslenmiştir. Gömbös, Başbakan İsmet Paşa’nın M. De Kanya Hariciye Vekili Tevfik Rüştü Beyin refakatlerinde otomobillerle Ankara Palas’a gelmişlerdir⁵³².

Gömbös ve Hariciye Nazırı De Kanya bir müddet Ankara Palas’ta istirahat ettikten sonra Macar sefiri Tahy ile birlikte saat 11.00’da Hariciye Vekâletinde Tevfik Rüştü Beyi, 11.30’da Başbakan İsmet Paşayı ve saat 12.00’da B. M. Meclisi Reisi Kazım Paşayı makamlarında ziyaret etmiştir. Macar Başbakanı Gömbös ve Hariciye Nazırı De Kanya şereflerine Hariciye Vekili Tevfik Rüştü Bey tarafından Anadolu kulübünde bir öğle yemeği verilmiştir. Yemekte Başbakan İsmet Paşa ile Macar Sefiri Tahy, Peşte Elçisi Behiç ve Hariciye Vekâleti Kâtibi Umumisi Numan Rifat Beyler Macar sefareti ve Hariciye Vekâleti erkânı hazır bulunmuşlardır⁵³³. Aynı gün akşamında Başbakan İsmet Paşa tarafından Ankara Palas’ta Gömböş ve Hariciye Nazırı De Kanya şerefine bir akşam ziyafeti verilmiştir. Ziyafette; Heyeti vekile azalar ile C.H. Fırkası Umumi Kâtibi Recep, C. H. Fırkası Meclis gurubu reis vekili Ali Bey, B. M Meclisi Hariciye Encümeni azaları, Macar Sefiri M. Tahy, Peşte Elçisi Behiç Hariciye Vekâleti Umumi Kâtibi Numan Rifat, Riyaseti cumhur seryaveri Celal, Kalemi Mahsus Müdürü Hasan Rıza, Muhafız Kumandanı İsmail Hakkı, Ankara Valisi Nevzat beylerle Macar Sefareti ve Hariciye Vekâleti Erkânı bulunmuştur. Macaristan Naibi Hükümeti Amiral Horty’nin birkaç günden beri Ankara’da bulunmakta olan oğlu Etiyen Horty⁵³⁴’de davetliler arasında bulunuyordu.

532 “Kardeş Macaristan’ın Muhterem Başvekili Ankara’da”, Cumhuriyet, 21 Teşrinevvel(Ekim) 1933, s.1; “Üçüncü defadır ki dost Macar devlet adamlarını görmekle seviniyoruz”, Milliyet, 21 Teşrinevvel(Ekim) 1933, s. 1.

533 “Kardeş Macaristan’ın Muhterem Başvekili Ankara’da”, Cumhuriyet, 21 Teşrinevvel(Ekim) 1933, s.1; “Üçüncü defadır ki dost Macar devlet adamlarını görmekle seviniyoruz”, Milliyet, 21 Teşrinevvel(Ekim) 1933, s. 1-5; “Kardeş Millet Başvekil ve Hariciye Nazırı Dün Şehrimize Geldiler”, Hakimiyeti Milliye, 21 Birinciteşrin(Ekim) 1933, s. 1.

534 Macar Naibi Hükümeti Amiral Horthy’nin oğlu mühendis M. Etienne Horthy 11 Ekim’de şehrimize gelmiştir. M. Horthy Anadolu’nun çeşitli yerlerinde elektrik tesisatı yapmış olan Ganz Macar şirketinin temsilcilerindendir. Ayrıca M. Etienne Horti Ankara’da mümessili bulunduğu ve Macaristan’da

Ziyafeti bir süvare takip etmiştir. Başbakan İsmet Paşa Macar misafirler şerefine verdiği ziyafetin sonlarına doğru yakın dönemlerde karşılıklı olarak yapılan Türk-Macar diplomatik ziyaretlerinin bu dönemdeki ilişkileri sıkılaştırdığını ve bu ziyaretler sırasında dostluk ve kardeşliğin sonucunda onları birleştiren muhabbetin varlığından bahsederek konuşmasına şöyle devam etmiştir⁵³⁵: “Türk milleti içini bu çok sevinçli günlerde Macaristan’ın kalbinin de bizimle beraber çarpmakta olduğunu ve dostlarımızın da muvasalatınızın Türkiye’de tevlit ettiği bu bayrama tamamıyla iştirak etmekte bulunduklarını biliyoruz. Bu sebeple devletimizi lütfen kabul etmiş olduğunuzdan dolayı gerek zatı devletlerine ve gerek muhabbetle selamladığım De Kanya Hz.’ne teşekkür ederim. Birkaç seneden beri dünyanın huzuru için müşkül ve endişeli bir devre yaşıyorum. Beşeriyetin çekmekte olduğu ıstıraplar ise yakında sükûnet bulacağa benzemiyor. Hükümetlerin deruhte etmiş oldukları mesuliyet bu yüzden daha ziyade ağırlaşmaktadır. Ve dünya zimamdarları bizzat kendi muhafazalarına tevdi olunmuş memleketlerin mukadderatına taalluk eden bütün icraat ve hareketlerinde bu mesuliyeti ciddi surette tartışmağa mecburdurlar. Bunun içindir ki Cumhuriyet hükümeti kendisine çizmiş olduğu siyasetin umumi veçhelerini takibe devam ediyor.

Bu siyaset sulh ve huzur arzusu, sükûnu tesis ve gerginliği izale yolunda mütemadi gayretler, verilen söze ve müesses dostluğa halisane sadakat suretiyle hulasa edilebilir. Bu sahada ve dünya siyasetinin bütün safahatında kraliyet hükümetiyle riyasetinde bulunmakta mübahi olduğum hükümet arasındaki sıkı teşriki mesai çok feyizli olmuştur. Bu teşriki mesaiyii, Başbakan Hazretleri, idameye ve daha fazla inkişaf ettirmeğe muhtacız. Bugün eksik olan itimadı dünyada yeniden

hükümet tarafından idare edilmekte olan demir ve çelik fabrikalarının Türkiye’deki satış vaziyetini tetkik etmiş, hükümete bazı nafia işleri hakkında tekliflerde bulunmuştur. Bu teklifleri üzerinde alakadar makamlarımızla temaslarda bulunan Horthy’nin bazı müspet neticeler elde etmiştir. Etienne Horthy dün bir muharririmize şu izahatı vermiştir:“Ankara’da yaptığım temaslardan çok memnunum.

Türkiye’de tesis edilecek fabrikalar için malzeme ve makineler vermemiz hususunda mutabakat hâsıl oldu. Ankara’da Gazi köprüsü ile de alakadar oldum. Bu köprünün inşası işini de deruhte etmemiz mümkündür.” (“Amiral Horthy’nin Oğlu Geldi”, Milliyet, 12 Ekim 1933, s. 6; Cumhuriyet, 25 Teşrinievvel(Ekim) 1933, s. 1.)

535 “Kardeş Macaristan’ın Muhterem Başvekili Ankara’da”, Cumhuriyet, 21 Teşrinevvel(Ekim) 1933, s.1-6; “Üçüncü defadır ki dost Macar devlet adamlarını görmekle seviniyoruz”, Milliyet, 21 Teşrinevvel(Ekim) 1933, s. 1-5; “Kardeş Millet Başvekil ve Hariciye Nazırı Dün Şehrimize Geldiler”, Hakimiyeti Milliye, 21 Birinciteşrin(Ekim) 1933, s. 1.

tesis etmek ve bu suretle gerek sizin, gerek bizim kat’i ve samimi olarak davasına bağlı bulunduğumuz sulhu tarsin eylemek her zamandan ziyade elzemdir. Macar milletinin saadeti bizim için o derece kıymetlidir ki, Türkiye, biraz evvel tarif etmiş olduğum sadakat siyasetinde bu saadete, naçizane de olsa, hizmet etmekle bahtiyar olacaktır. Ve şu kanaatteyim ki bu karşılıklı manevi yardım fikri dostlarımızda da ayni hararetle mevcuttur. Zatı devletlerine hitap etmekle sevinç duyduğum bu masadan vatanperverlik ve çalışkanlık gibi yüksek meziyetleri her vecihle takdire şayan olan asil Macar milletine Türk milletinin sevgi ile dolu selamlarını gönderirim…” İsmet Paşa nutkunu “Yaşasın Macaristan” manasındaki Macarca

“Aljen magyarorszâg” sözleriyle bitirmişlerdir.

İsmet Paşanın bu konuşmasına cevaben Macar Başbakanı Gömbös, yaptığı konuşmaya Türkçe olarak şu cümlelerle başlamıştır⁵³⁶: “Başbakan Hazretleri, beni Türkçe selamladınız. Ben de Macarca cevap vermek için bundan cesaret alıyorum.

Böylece Macar-Türk kardeşliğini nasıl anladığımızı göstermiş oluyoruz.” Macar Başbakanı bu sözlerden sonra nutkuna Macarca olarak şu suretle devam etmiştir⁵³⁷:

“Başbakan Hazretleri, hakkımızda söylemiş olduğunuz sevimli ve dostane sözlerden dolayı gerek şahsım ve gerekse M. De Kanya namına derin surette mütehassıs olarak samimi minnettarlıkla teşekkür ederim. Türk milletinin, Türkiye hudutlarından Ankara’ya kadar bütün yol imtidadınca, göstermiş olduğu kabul, kardeş hisleriyle meşbu ve çok isabetli olan bu sözleri ahenkle çerçevelemektedir. Hatırlatmak lütfünde bulunduğumuz 1929 tarihi, milletlerimiz arasındaki dostluğun başlangıcı değildir. Çünkü bu dostluk asırlarca eskidir. Fakat bizi müteakiben alakadar eden meselelerde müşterek ve danışıklı bir siyasetin tatbik edilmesinin başlangıcıdır.

Milletlerimizi birbirine bağlayan hislere çok uygun olan bu dostluk asırlarca eskidir.

Fakat bizi müteakiben alakadar eden meselelerde müşterek ve danışıklı bir siyasetin tatbik edilmesinin başlangıcıdır. Milletlerimizi birbirine bağlayan hislere çok uygun olan bu dostluk, milletlerimizin ihtiyaçlarına tekabül eden ciddi ve hakiki

536 “Kardeş Macaristan’ın Muhterem Başvekili Ankara’da”, Cumhuriyet, 21 Ekim 1933, s. 6;

“Üçüncü defadır ki dost Macar devlet adamlarını görmekle seviniyoruz”, Milliyet, 21 Teşrinevvel(Ekim) 1933, s. 1-5; “Kardeş Millet Başvekil ve Hariciye Nazırı Dün Şehrimize Geldiler”, Hakimiyeti Milliye, 21 Birinciteşrin(Ekim) 1933, s. 1.

537 Gömbös’ün konuşmasının Macarca metni için bkz. “Kardeş Millet Başvekil ve Hariciye Nazırı Dün Şehrimize Geldiler”, Hakimiyeti Milliye, 21 Birinciteşrin(Ekim) 1933, s. 1.

menfaatlere istinat etmektedir. Bu dostluğun kıymetini arttıran cihet, bu dostluğa memleketlerinin en buhranlı devrinde bütün bir düşman dünyasına karşı koymuş ve mucizevî bir azim, emsalsiz bir kahramanlık ve münhasıran bizzat kendi kuvvetleriyle bütün cihanın hayretle takdir ettiği kuvvetli ve kudretli yeni bir Türkiye yaratmış devlet adamlarının teşebbüs etmiş olmasıdır.”

“Türk-Macar teşriki mesaisinin mesut neticeler vermiş olduğu müşahedesi bu teşriki mesaiye teşebbüs etmiş, olanlardan birinin ağzından çıkması itibariyle hususi bir kıymet arz eder. Yaşamakta olduğumuz seneler, zatı devletlerinin hakkıyla işaret buyurdukları gibi müşkül ve endişe verici bir devredir. Hükümetlerin bu devrede üzerlerine aldıkları mesuliyetler ağırdır. Hususuyla ki şimdiye kadar görülmemiş ve iktisat buhranıyla katmerleşen hadisat şaşırtıcı bir süratle birbirini takip ediyor. Zatı devletleri bugün yaşamakta olduğumuz buhrandan daha çetinine isabetle ve muvaffakiyetle galebe çalmasını bildiniz. Yeniden dirilen Türkiye bunun canlı delilidir. Vatan tarihine icraatınızla yazılmış olan altın sahife bugünkü müşkülatın da mesut bir surette nihayetleneceğine en iyi bir alamettir. Teşriki mesaimizin ana-hat-zatı devletinizin sözlerini tekrar ediyorum – hararetli sulh ve huzur arzusudur. Ne fırtına, ne sis ve ne de buhran hiçbir şey başlamış olduğumuz faaliyetin nihai gayesini gözümüzden kaçırmayacaktır. Gayretlerimizi, birbirine asil dostluk hisleriyle birleşmiş olan milletlerimizin arzusuna inzimam ettirirsek elbette ki teşriki mesaimiz idame ve daha ziyade inkişaf ettirilmiş olur…”

21 Ekim günü Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal Macar misafirleri saat 15.30’da kabul ederek, iki saat kadar görüşmüştür. Bu görüşmenin ardından M.

Kemal Macar gazetecileri kabul etmiştir. Ardından Başbakan İsmet Paşa ve Macar Başbakan Gömbös müzakerelerde bulunmuştur. Meclis başkanı Kazım Paşa, Ankara Palas’ta Gömbös’ün onuruna bir öğle yemeği vermiştir. Ardından Peşte elçimiz Enis Behiç Bey, Marmara Köşkünde saat 17.00’da çay ziyafeti vermiştir. Akşam üzeride Macaristan’ın Ankara elçisi Tahy, Gömbös ve Kanya şerefine akşam yemeği ziyafeti vermiştir⁵³⁸. 22 Ekim günü Türkiye ve Macaristan arasında 1929 yılında imzalanan

538 “Reisi Cumhur Hz. Dün Macar Başvekilini Kabul Buyurdular”, Cumhuriyet, 22 Teşrinevvel(Ekim) 1933, s. 1; “Gazi Hz. Macar Başvekili İle İki Saat Görüştüler”, Milliyet, 22

“Bitaraflık, Uzlaşma ve Hakem Antlaşması” beş yıl daha uzatılması hakkındaki protokol saat 16.30’da imzalanmıştır. İmza töreni Türk Dışişleri Bakanlığının kütüphane salonunda yapılmıştır. Törene TBMM Başkanı Kazım Paşa başkanlık etmiş ve protokolü Türkiye namına Başbakan İsmet Paşa, Hariciye Vekili Tevfik Rüştü Bey, Macaristan namına da; Başbakan Gömbös ve Hariciye Nazırı De Kanya imzalamıştır. Protokolün imzasını müteakip Kazım Paşa protokolleri her iki taraf Başbakanlarına tevdi ederken demiştir ki: “Macar Başbakanla Macar Hariciye Nazırı, Türkiye Başbakanı ve Hariciye Vekilinin bugün hazırlanan protokolü burada imza etmelerini iki memleket münasebatında en mes’ut bir hadise telakki ederim. Bu protokolün Macar ve Türk milletleri arasında mevcut dostluğu ve kardeşliği kuvvetlendireceğine şüphe yoktur. Milletlerimizin ebediyen mesut olmalarını temenni eder ve her iki tarafı tebrik ederim.” Ardından Başbakanlarla Hariciye Vekillerinin ellerini sıkmıştır. İmza merasiminde Macar sefiri Tahy ile Türkiye’nin Peşte elçisi Behiç ve Hariciye vekâleti kâtibi umumisi Numan Rifat Beyler ve General Gömbös ün refakatindeki diğer zevat ve hariciye vekâleti erkânı hazır bulunmuşlardır⁵³⁹.

Türk-Macar Bitaraflık, Uzlaşma ve Hakem anlaşmasını beş yıl daha uzatılması hakkındaki protokolün imzasının ardından yayımlanan resmi tebliğ şöyledir⁵⁴⁰: “Macar Başbakanı M. Gömbös ve Hariciye Nazırı M. De Kanya Ankara’da bulundukları müddet esnasında Türkiye Başbakanı ve Hariciye Nazırı Tevfik Rüştü Beyle müteaddit mülakatlarda bulunmuşlardır. Bu mülakatlarda Türk ve Macar Nazırları ayrı ayrı ve karşılıklı menfaatlerinin 1929 Türk-Macar Muahedesinin akdinden beri takip edilmiş olan dostluk ve sulh siyasetine tamamıyla tetabuk ettiğini ve bu ziyaret esnasında gerek Balkan meseleleri hakkında, gerekse merkezi Avrupa meselelerine müteallik hususatta görülen tam fikir iştirakinin mezkûr muahedenin akdinde hâkim olan umumi veçheleri teyit ve tarsin eylediğini müşahede etmekle bahtiyar olmuşlardır. İki memleket nazırları Türk-Macar Bitaraflık, Uzlaşma

Teşrinevvel(Ekim) 1933, s. 1; Hakimiyeti Milliye, 22 Birinciteşrin(Ekim) 1933, s. 1; “Gazi Hz.

Misafirlerimizi Kabul Ederek Görüştüler”, Son Posta, 22 Birinciteşrin(Ekim) 1933, s. 1.

539 Cumhuriyet, 23 Ekim 1933, s. 1; Hakimiyeti Milliye, 23 Birinciteşrin(Ekim) 1933, s. 3; “Macar Başvekili Bu Sabah Şehrimize Dönüyor”, Milliyet, 23 Teşrinevvel(Ekim) 1933, s. 1; “Türk-Macar Muahedesi Beş Sene Müddetle Uzatıldı”, Son Posta, 23 Birinciteşrin(Ekim) 1933, s. 3.

540 Cumhuriyet, 23 Teşrinievvel (Ekim) 1933, s. 1; Hakimiyeti Milliye, 23 Birinciteşrin(Ekim) 1933, s. 3; “Macar Başvekili Bu Sabah Şehrimize Dönüyor”, Milliyet, 23 Teşrinevvel(Ekim) 1933, s.

1-6; “Türk-Macar Muahedesi Beş Sene Müddetle Uzatıldı”, Son Posta, 23 Birinciteşrin(Ekim) 1933, s. 3.