Macar Başbakanı Kont Bethlen’in Ankara Ziyareti

olmuştur. Macar Dışişleri Bakanı Walko’dan yedi ay sonrada Macar Başbakan Kont Bethlen Türkiye’ye diplomatik ziyarette bulunmuştur⁴⁵⁹. Macar Dışişleri Bakanı Walko’nun Türkiye ziyareti sırasında iki ülkeyi ilgilendiren meseleler üzerine görüşmeler yapılmış ve Türk-Macar dostluğunun hem iki ülkeyi hemde dünyayı ilgilendiren barışın vesilesi olduğu görüşü hâkim olmuştur.

hareket etmiş, 27 Ekim’de ise Kont Bethlen, Macar Elçisi Tahy ve Türkiye’nin Budapeşte Elçisi Behiç Erkin’le beraber İstanbul’dan hareketle, 28 Ekim 1930 Salı günü sabah saat 19,16’da özel bir trenle Ankara’ya gitmiştir. Ertesi sabah saat 10,30’da Türk ve Macar bayraklarıyla süslü Ankara istasyonunda Macar misafirler;

Başbakan İsmet Paşa, Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras, Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı, Dışişleri Birinci Daire ve Protokol Umum Müdürleri ve Macar Elçiliği personeli tarafından karşılanmış, bir bölük asker tarafından selamlanmıştır. Bando İstiklal ve Macar marşını çalmıştır. Kont Bethlen’i kalabalık bir halk karşılamış, Ankara’da bulunan Macar kolonisi adına üç Macar kızı tarafından alkışlar arasında bir buket çiçek takdim edilmiştir. Macar misafirler için düzenlenen takta Macarca

“sefa geldiniz!” yazılmıştı. Ardından yanındakilerle beraber Macar Başbakanı Bethlen, Ankara Palas’ta kendisi için ayrılan daireye gitmiştir. Bethlen saat 11’de Türk Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Beyi, saat 12’de Başbakan İsmet Paşa’yı ve ardından Meclis Başkanı Kazım Beyi ziyaret etmiştir. Bu ziyaretlerin ardından Türk devletadamları da Macar başbakana iadei ziyarette bulunmuştur⁴⁶³.

O gün Macar misafirler şerefine Ankara Palas’ta öğle yemeği verilmiş ve yemekte İsmet Paşa, Macar Başbakanı Bethlen’e hoş geldiniz diyerek hitaben şu konuşmayı yapmıştı⁴⁶⁴: “Türk milleti, bugün kendisiyle en sıkı dostluk ve teşriki

1931’de istifa etti. Sağ kanattaki yeni radikallere karşı çıkan güçlerin önderi olarak siyasal alanda önemini biraz olsun korudu. Alman işgalinden (Mart 1944) sonra gizlendiysede 1945’te Ruslar tarafından yakalanarak Moskova’ya götürüldü. 5 Ekim 1946 tarihinde Moskova’da öldü.(“Bethlen István Kont”, Anabritannica, Cilt: 4, s. 136-137)

463 Macar Başbakanı Bethlen’in Türkiye’yi ziyareti 1930 Eylül’ünden itibaren Türk basınında yer almıştır. “Macar Başvekilinin Ankara’yı Ziyareti”, Cumhuriyet, 19 Eylül 1930, s. 3; “Macar Başvekili”, Cumhuriyet, 5 Teşrinievvel(Ekim), s. 2; Cumhuriyet, 27 Teşrinievvel (Ekim) 1930, s.

3; Cumhuriyet, 28 Teşrinievvel (Ekim) 1930, s. 1-2; Hakimiyeti Milliye, 27 Teşrinievvel (Ekim) 1930, s. 1; Hakimiyeti Milliye, 28Teşrinievvel (Ekim) 1930, s. 1; Hakimiyeti Milliye, 29 Teşrinievvel (Ekim) 1930, s. 1-3; Cumhuriyet, 26 Teşrinievvel (Ekim) 1930, s. 2; Akşam, 28 Teşrinievvel(Ekim) 1930, s. 1-2; Akşam, 29 Teşrinievvel (Ekim) 1930, s. 1-2; Ayın Tarihi, Cilt: 23-24, No: 79-81, s. 6751-6753

464 Hakimiyeti Milliye, 26 Teşrinievvel(Ekim) 1930, s. 1-4; Hakimiyeti Milliye, 27 Teşrinievvel (Ekim) 1930, s. 1; Hakimiyeti Milliye, 28 Teşrinievvel(Ekim) 1930, s. 1; Hakimiyeti Milliye, 29 Teşrinievvel(Ekim) 1930, s. 1-3; Cumhuriyet, 26 Teşrinievvel(Ekim) 1930, s. 2; Akşam, 28 Teşrinievvel(Ekim) 1930, s. 1-2; Akşam, 29 Teşrinievvel(Ekim) 1930, s. 1-2; Ayın Tarihi, Cilt: 23-24, No: 79-81, s. 6751-6753; Erkin, a.g.e., s. 342; BCA, 30.18.01.02, 39.62.7, 07.09.1933; BCA, 30.18.01.02, 17.1.2, 07.01.1931; Kont Bethlen’in Türkiyedeki ziyaret programı için bkz.

Cumhuriyet, 27 Teşrinievvel(Ekim) 1930, s. 3; Cumhuriyet, 28 Teşrinievvel(Ekim) 1930, s. 1-2.

Kont Bethlen Peşte’den gelirken yolda yoğun yağmur dolayısıyla yıkılan bir ağaç demiryoluna düşmüş ve Bethlen’i taşıyan tren yoldan çıkmadan yola devam etmiştir. Cumhuriyet, 29 Teşrinievvel(Ekim) 1930, s. 1-4.

mesai münasebatı idame ettiğimiz bir hükümetin reisi değil; bize daima derin bir merbutiyet ve hudutsuz bir itimat telkin eden bir milletin mümessilini karşılamaktadır… Sağlam bir vahdet içinde kaynaşan ve derin izli bir medeniyet içinde tavlanan asıllarına kadar çıkmaksızın, Türk ruhuyla Macar ruhu arasında, bariz bir müşabehet tespiti kolaydır. Bu benzeyiş o kadar barizdir ki, din farkına ve mümeyyiz mahiyetleri bir olmakla beraber lisan farkına rağmen, damarlarımızda aynı kan akmış ve bu kan kardeşlerini kendilerine intihap ettikleri ayrı varlıklar ortasında aynı kahramanlık emelleri yaşatmıştır. Eğer bugün bu velût ve feyyaz membaa kadar çıkıyorsam, eğer bu müşterek maziyi ve bu muvazi mevcudiyeti istişhat ediyorsam, bu akşam en büyük şürurla tespit ettiğimiz Türk-Macar dostluğunun her şeyden evvel aynı kahraman ırkın iki kolunun bu hakiki kardeş merbutuyla çerçevelendiğini söylemek içindir. Fakat bütün bunlar maziye ve hisse aittir… Türklerle Macarların dostane teşriki mesaisi realitelerin ve ihtiyaçların bir neticesidir. Realiteleri tarif ettim, fakat söylemek lazımdır ki, merkezi Avrupa’dan Balkanlara doğru eğilmiş olan Macaristan’ın arz ettiği nizam unsuru Balkanlardan Asya uçlarına kadar yayılan bir Türkiye’yi lâkayt bırakamazdı. Memleketlerimiz yekdiğerinden tegafül edemezlerdi; zira sulhu tahkim ve itilâf siyasetlerinde birbirini itmam ediyorlardı. Ve sıkı teşriki mesaileriyle, sulh ve huzurun, insanlık mesaisinin matuf olduğu yüksek idealin, mühim bir amili olabilirlerdi. Buna binaen, Türk-Macar dostluğunun sağlam bir teşriki mesai içinde, Avrupa’da olduğu gibi Balkanlarda ve Yakın Şarkta bir tevazün siyasetine matuf olduğunu büyük bir hataya düşmekten korkmaksızın teyit edebilirim… Görüşlerimizdeki birlik en sağlam ve en kuvvetli bir hissi amil ile tahkim ve tarsin edilmiş bulunmaktadır. Başvekil Hz., bu memlekette bugün çarpan bütün kalplerin, muvasalatınızı tes’it ve bunun güzel manasından mesrur olmak için, Macar kalpleriyle birlik olarak çarpmakta olduğunu söylemekle bütün Türk milletine tercüman olduğundan eminim...” İsmet Paşa konuşmasını Türk ve Macarları birleştiren kardeşçe dostluğa sözleriyle bitirmiştir.

Macar Başbakanı Kont Bethlen, Başbakan İsmet Paşa’nın sözlerine minnettarlığını belirterek şunları söylemiştir⁴⁶⁵: “Türkiye’nin ve Türk Halkının bu seyahat esnasında beni müstağrak ettiklerini kardeşlik tezahüratından biraz da

465 Cumhuriyet, 29 Teşrinievvel(Ekim) 1930, s. 1-4; Ayın Tarihi, Cilt: 23-24, No: 79-81, s. 6753-6755.

heyecan duyarak istihraç edebildim ki iki memleket arasındaki münasebat çok sağlamdır. Zira efkârı umumiyenin tasvibine istinat etmekte ve iki milletin derin merbutiyeti ve mütekabil itimadı gibi tükenmez bir membadan fışkırmaktadır. İtiraf ederim ki bu beni mütehayyir etmemiştir.” Ardından Bethlen daha önce karşılıklı yapılmış olan diplomatik ziyaretlerin ülkelerin her tarafında kardeşçe kabulün Türkiye ve Macaristan’ın samimi dostluk hislerinin göstergesi olduğunu belirtmiştir.

1923 yılında Türk-Macar Bitaraflık, Hakem ve Uzlaşma Anlaşmasının ve ticaret antlaşmalarının imzalanması hukuki ve iktisadi açıdan ilişkilerde gelişmeler sağdağınıifade ederek Türkiye’nin takip ettiği barış politikasına değinerek şunları söylemiştir: “Zatı Âlileri kabinenizin programını teşrih ederken, sulh davasına olan merbutiyetinizi ve beynelmilel ihtilâfların halli için hakem prensibini aramak niyetinizi teyit buyurmuştunuz. Şimdi söylediğiniz güzel sözlerle tekmil beşeriyetin, sulh ve vasıtasile bütün milletlerin devamlı refahına vusul arzusunu hulâsa buyurdunuz.

Türkiye’nin muhterem Hariciye Vekili de matbuata vaki son beyanatlarından birinde muahedenamelerinde tashihi fikrinin beynelmilel siyaset kamusunda çıkarılmak istenilmesi devamlı sulh nef’ine olmadığını ve bir sulh muahedenamesinin son ve kat’î olduğunu hiçbir zaman akla koymamak lazım geldiğini efkârı umumiye ye bildirmekten hali kalmamıştır. Hariciye Vekili ayni zamanda statükoda yapılan her tadilatın muslihane vasıtalarla yapılması lazım geldiğinde ısrar etmiş ve Cemiyeti Akvamın her millet hakkındaki müsavi muamele yapması icap ettiğini beyan eylemiş idi. Bütün bunlar Macar Hükümetinin programına dâhildir. Bu suretle, Türk ve Macar Milletleri burada dahi geniş bir teşriki mesai sahası bulmaktadırlar. Ve bu sahada dahi anlaşmalarının bir tezahürü için daima has vasıtalar bulacakları muhakkaktır. İki millet arasında mevcut sempati ve müşterek menafiden kuvvet alan Macar Hükümeti bir Avrupa federal birliği rejimi teşkiline dair Fransa Hükümetinin notasına verdiği cevapta, bu birliğin, Macaristan’ın an’anevî bir dostlukla merbut bulunduğunun Türkiye’ye teşmilinin şayanı arzu olduğu fikrini beyan eylemiştir. Türk-Macar dostluğunun mevcudiyet ve inkişafının beynelmilel siyasette mühim bir muvazene amili teşkil ettiği ve müşterek menfaatlere

malik olduğumuz mıntıkalar kadar umumî huzuru da alâkadar eylediği şüpheden azadedir.”

Bethlen sözlerini “Ankara’ya büyük bir memnuniyetle geldiğimi bilhassa kaydetmek isterim. Ve resmî mehafile Türk milletinin bana gösterdikleri hakikaten kardeşçe olan kabulden dolayı Zatı Âlinize en hararetli teşekküratımı ifadeyi vecibe addederim… Macaristan’da, Türk Milletinin memleketim hakkında izhar ettiği ayni azimkâr teşriki mesai arzusunu bulacaksınız. Hiçbir zaman unutmayınız ki ırk kardeşleriniz kederlerinize olduğu gibi meserretlerinize de iştirak etmektedir.

İsteyelim veya istemeyelim, birbirimize kan, an’ane ve menfaat ile bağlıyız. Bu Macar milletinin kanaatidir. Bu kanaati tekmil bir milletin size arz ettiği bir nevi tazim olarak kabul ediniz” diyerek Türk milletine ve Türk devlet adamlarına içten duygularını ifade ettikten sonra bitirmiştir. Akşam saat 17.30’dan 20.00’ye kadar İsmet Paşa’nın evinde Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü, Macar Elçisi Tahy ve Budapeşte Elçisi Behiç Erkin’in katılımıyla siyasi konular üzerine müzakereler yapılmıştı. Bu müzakerelerde konuşulan konuları Behiç Erkin, Hatıratında şöyle ifade etmektedir⁴⁶⁶: Ruslarla Macarlar arasındaki siyasi ilişkilerin kurulmasına Türkiye yardımcı olacağı⁴⁶⁷ ve Budapeşte’ye bir Askeri Ataşe tayini kararlaştırılmıştı. Ayrıca Macarların revizyon meselesine değinilmiş ve Kont Bethlen, Atatürk’le görüşmesinde de bundan bahsederek, Atatürk’ten bazı şartlara bağlı olarak yardım vaadi almıştı.

Müzakerelerin ardından Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü tarafından Macar misafirler şerefine akşam Ankara Palas’ta bir ziyafet verilmişti. Ziyafetten sonra Budapeşte Elçisi Behiç Erkin Çankaya’ya giderek, Cumhurbaşkanı Atatürk’le görüşmüştür. 29 Ekim’de Bethlen, Türkiye Büyük Millet Meclisinde Atatürk’ü tebrik etmiş, ardından meclisin önünde yapılan resmigeçiti tribünden izlemiştir. 29 Ekim akşamı Cumhuriyet Bayramı şerefine büyük bir ziyafet verilmiş ve suare yapılmıştır.

466 Erkin, a.g.e., s. 342.

467 Ancak Macarlar Gömbös’ün Başbakanlığı döneminde İtalyanların yardımıyla iyi ilişkiler kurmuştu. Bunun üzerine Türk Hükümeti Budapeşte Elçiliği aracılığıyla Macar Hükümetine şu tebliği göndermişti: “Macaristan’ın Ruslarla siyasi münasebetlerini karar mucibince bizim vasıtamızla yapmadıklarına ne kadar üzüldükse, bu münasebetlerin dostumuz iki devlet arasında tesis edildiğine o kadar sevindik.”(Erkin, a.g.e., s. 342.)

30 Ekim’de Macar Elçisi, Macar Başbakanı şerefine Ankara Palas’ta öğle yemeği ziyafeti vermişti. Bu yemekte; Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı Kazım Bey, Başbakan İsmet Paşa, Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras, Bakanlar, milletvekilleri, Yunan Başbakanı Venizelos, Dışişleri Bakanı Mihalakopulos ve elçiler katılmıştı.

Macar Başbakanı Bethlen, 30 Ekim akşamı saat 6’da özel bir trenle Budapeşte Elçisi Behiç Erkin ve Macar Elçisi refakatinde Ankara’dan İstanbul’a hareket etmiştir.

Macar Başbakanını istasyonda karşılamak üzere; Cumhurbaşkanı adına Genel sekreter Tevfik ve Başyaver Rusuhi, Başbakan İsmet Paşa, Meclis Başkanı Kazım Paşa, Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras, Maliye Bakanı, Meclis İkinci Başkanı Hasan Saka, İzmir Milletvekili Vasıf, Yunan Başbakanı Venizelos, Dışişleri Bakanı Mihalakopulos ile yabancı elçiler hazır bulunmuştu. Macar Başbakanı’nın Ankara ziyaretinin ardından resmi tebliğ yayınlanmıştır⁴⁶⁸: “Macar Başvekili Kont Bethlen Türkiye Cumhuriyeti Hükümetinin davetine icabetle üç gün geçirmek ve Cumhuriyet Bayramı şenliklerinde hazır bulunmak üzere Ankara’ya gelmiştir. Macar Başvekilinin ziyareti Yunanistan Başvekil ile Hariciye Nazırının ziyaretine müsadif olmuştur. Kont Bethlen ile İsmet Paşa ve Tevfik Rüştü Bey arasında noktai nazar teatileri vuku bulmuştur. Türkiye ile Macaristan arasında mevcut olan çok sağlam dostluğun her iki memleketin iktisadî ve siyasî menfaatlerine tamamile uygun olduğu ve bunun Balkanlarda olduğu gibi Yakın Şarkta çok kıymetli bir sulhu sükûn amili olmak itibarile şeniyetlerin ve icapların neticesi bulunduğu tarafeynce müşahede olunmuştur. Her iki memleket tarafından takip edilen dürüst ve samimî sulh siyaseti iki hükümetçe takviyesine devam edilecek olan Türk-Macar muhadenetinin resanetinde tam bir itminan bulmaktadır.”

Macar Başbakan, 31 Ekim sabahı saat 4.30’da Karaköy’e gelmiş oradan otomobille 9.30’da Bursa’ya gitmiştir. Bursa’da camileri, türbeleri ve tarihi mekânları ziyaret etmesinin ardından, Cumhuriyet Halk Fırkasının şereflerine verdiği öğle yemeğine katılmıştır. Öğleden sonra Uludağ’a çıkılarak, dönüşte bir ipek fabrikası gezilmiştir. Dönüş yolunda Orhangazi’de bir kahvehaneye girilerek, kahvede Kont Bethlen’in arzusu üzerine kendisi takdim edilerek, Macar Elçisi aracılığıyla halka birkaç güzel söz söylenmişti. Orhangazi’nin ardından Yalova

468 Ayın Tarihi, Cilt: 23-24, No: 79-81, s. 6755-6757. Bethlen ve Atatürk görüşmesi için bkz. Ek-20.

kaplıcaları gezildikten sonra saat 17’de Kınalı vapuru ile İstanbul’a varılmıştır.

Akşam saat 22.30’da Macar misafirler Pera Palas Oteline gitmiştir. 1 Kasım’da⁴⁶⁹ İstanbul Macar Elçiliğinde Macar Başbakanı Bethlen şerefine bir öğle yemeği verilmiş, cami ve müzeler gezildikten sonra aynı gün akşam Kont Bethlen, Türkiye’den ayrılmıştır⁴⁷⁰.

Başbakan Kont Bethlen, Macaristan’a varmasının ardından 4 Kasım 1930 tarihinde Macar basın temsilcilerini kabul ederek, Türkiye’ye yaptığı ziyaret ve bu ziyaretin sebepleri hakkında şu beyanatı vermiştir⁴⁷¹: “İcra ettiğim seyahatten evvel aramızda mevcut muahedeye tevfikan Türkiye ile Macaristan dostluğunu tarsin etmek maksadına matuf idi. Türk Cumhuriyet Bayramının yıldönümü buna vesile oldu. Seyahatimin diğer gayesi de muahedenin mefhumu dairesinde iki memleket harici siyasetinin bilhassa menafiin müşterek olduğu sahalardaki istikametini görüşmekti... Türkiye öz Türk milletinin emel ve arzularına uygun olmadığı halde yabancı ırklara ait mıntıkaların muhafazasını amir olan ve kendini birçok mükellefiyetler altına koyan siyaseti terk etmiştir. Türkiye keza Türk milletine cihan Müslümanları namına külfetler tahmil eden hilafet siyasetini de terk etmiştir.

Binaenaleyh Türkiye’nin harici siyasetinde bazı değişiklikler olmuştur. Mesela Türkiye, asırlardan beri Türkiye’nin zaafı siyasetini takip eden Rusya ile bugün iyi münasebet idame etmektedir. Türkiye asırlardan beri ihtilaf halinde yaşadığı Yunan milleti ile barışmıştır. Mamafih şunu da kaydedelim ki Türkiye’nin dâhili ve harici siyasetindeki bu değişiklikler hiçbir vakit Balkanlara karşı alakasızlığı ifade etmez.

İstanbul’a ve Boğazlara sahip olması Türkiye’ye Balkanlar üzerinde bugün dahi kudretli bir mevki bahşetmekte bu keyfiyet bu alakayı mecburi kılmaktadır.

Türk ve Macar milletleri arasında bu sahalarda mevcut olan ahenk bize harici siyasetimize bir istikamet vermek hususunda da bir ahenk tahakkuk ettirmemizi mümkün kıldı. Bu istikamet verme lüzumu tedafüi menfaatlerimizi

469 İstanbul Valisi Muhittin İçişleri Bakanlığına gönderdiği yazıda ise; Macar Başbakan Bethlen’in 2 Kasım saat 18.50’de trenle İstanbul’dan ayrıldığını bildirmiştir. BCA, 30.10, 232.564.11, 02.11.1930.

470 Akşam, 3 Teşrinisani(Kasım) 1930, s. 1; Cumhuriyet, 1 Teşrinisani(Kasım) 1930, s. 1-2; Ayın Tarihi, Cilt: 23-24, No: 79-81, s. 6757; Erkin, a.g.e., s. 342-343; Hakimiyeti Milliye, 31 Teşrinievvel(Ekim) 1930, s. 1; Hakimiyeti Milliye, 1 Teşrinisani(Kasım) 1930, s. 1.

471 Cumhuriyet, 4 Teşrinisani(Kasım) 1930, s. 3; Ayın Tarihi, Cilt: 23-24, Sayı: 79-81, s. 6758-6760;

Hakimiyeti Milliye, 5 Teşrinisani(Kasım) 1930, s. 1.

istihdaf etmektedir. Ve binaenaleyh hiç kimseye karşı müteveccih değildir. Bu menfaatler sulhun muhafaza ve tarsinine hadimdir. Mütecaviz hiçbir mahiyeti yoktur… Tabiidir ki bu seyahatimden istifade ederek bu menfaatlerin harici siyaset noktai nazarından neticelerini görüştük. Ve bu hususta Türkiye ile aramızdaki menfaatlerin yalnız müşterek olduğunu değil gayeye isal eden vesaitin tatbikinde tam bir ahenk olduğunu tesbit ettik… Çünkü Türkiye ile Macaristan arasında kalbi rabıtalar da vardır. Türkiye’de yalnız devlet reisi, Başvekil ve hükümet azaları tarafından değil fakat bütün millet tarafından gördüğüm kardeşçe kabulü ehemmiyetle kaydetmek isterim. Bu da gösterir ki iki memleket arasındaki rabıtalar ve muahede ile tesbit olunan dostluk münhasıran diplomatik bir vesika icabatından olmayıp milletlerimiz tarafından hissolunan bir keyfiyettir. Türkiye’nin müstakbel inkişafı hakkında büyük ümitlerle dönüyordum. Bugün Türk milletinin başında iradeli ve siyasetlerini yeni şeraite tevfik etmesini bilen ve millet tarafından muzaheret gören devlet adamları bulunmaktadır. Türkiye biz, hepimiz için şayanı temenni olan bir istikamette çalışarak büyük terakkiler elde etmektedir.” Bethlen gazetecilerin sorularına cevapla bu seyahatin siyasi amaçlarla yapılmış olmasına karşın ekonomik konularında görüşüldüğünden bahsetmiştir. Ayrıca Türkiye seyahatinin Rusya ile dostluk kurulması amacıyla gidilmediğini ve İtalya, Türkiye, Yunanistan, Bulgaristan, Macaristan, Avusturya ve Almanya blokunun yeniden kurulmasıyla ilgili yabancı gazetelerde çıkan haberlerinde doğru olmadığını belirtmiştir.

Bethlen Macaristan’a döndükten sonra Macar Meclisinde Türk-Macar dostluk ilişkileri hakkında hararetli sözler söylemiştir. Bethlen seyahatin siyasi öneminden başka iktisadi önemininde ihmal etmemek gerektiğini söyleyerek, yeni kalkınan Türkiye iktisadi hayatını güçlendirmeye çalıştığını bu nedenle Türk-Macar siyasi dostluğunun iktisadi yardım yolunu da açtığını söylemiştir. Macar Meclisi’de Bethlen’in Ankara ziyaretini bütün milletvekilleri tasvip etmiştir⁴⁷². Bethlen’in ziyaretinin bir diğer önemli sonucu Cumhuriyet Bayramı kutlamaları esnasında Türk askerinin geçit töreni sırasında Kont’un gözlerinden yaş gelmiştir. Bunun sebebi Macar ordusu hakkında Trianonda konulan sınırlamaların aklına gelmiş olması

472 “Türk-Macar Dostluğu Takviye Ediliyor”, Cumhuriyet, 21 Teşrinisani(Kasım) 1930, s. 3.

olduğu Türk basınında yer almıştır. Ayrıca Macar Başbakan Bethlen bu seyahat esnasında gördüğü mükemmellik ve Türk Kurtuluş Savaşını kazanan Türk ordusuna olan hayranlığından dolayı Macar subaylarının da Türk Ordusunda eğitim görmeleri teklifinde bulunmuştur⁴⁷³.

Bethlen muahedelerin tadili gereğine dair olan Mussolini’nin son nutku ile kendisinin Ankara’da aynı meseleye temas eden ve Türkiye Dışişleri Bakanının bu tadil lüzumunu ima eden nutuklarının basit fakat mesut bir tesadüf olduğunu söylemiştir. Kendisinin Berlin ve Viyana’ya olan seyahat tasavvurunun baki olduğunu fakat tarihlerinin muayyen olmadığını belirterek sözünü sonlandırmıştır.

Kont Bethlen, 1931 Şubat’ında Viyana’daki Türk Elçisine Ankara gezisi hakkında şu açıklamada bulunmuştur⁴⁷⁴: “Avrupa’da muhtelif hükümet merkezlerine vaki ziyaretlerim arasında Ankara ziyareti, bende en derin bir hatıra ve lâyezal bir muhabbetle mümteziç bir hissi memnuniyet bırakmıştır. Önümüzdeki baharda Başvekil İsmet Paşa ve Hariciye Vekili Tevfik Rüştü Beyefendi Hazeratının Peşte ziyaretlerine büyük bir hissi muhabbetle intizar ediyoruz.”

Macaristan Başbakanı Kont Bethlen’in Türkiye ziyareti Yunanistan Başbakanı Venizelos’un ziyaretiyle aynı günlerde gerçekleşmiştir. Böylesine önemli iki başbakanın ziyaretleri de Türk ve Macar basınında büyük yankı uyandırmıştır.

Macar başbakanın ziyareti günler öncesinde Türk basınında haber olmaya başlamıştır⁴⁷⁵. 25 Kasım’dan itibaren verilen haberlerde hangi gün topraklarımıza ayak basacağı ve bütün programı detaylarına kadar Türk basınında yer almıştır.

Macar Başbakan Bethlen ülkesinden ayrılmak için trene binerken şu açıklamada bulunmuştur: “…Cumhuriyetin yedinci senesi kutlamalarında Türkiye’ye giderek Gazi Hazretlerini Macar milleti adına selamlamaktan istisna bir haz duyacağım, iki ülkeyi ilgilendiren işler hakkında görüşmek, Türk-Macar Ticaret Antlaşması’ndan

473 “Macar Zabitleri Ordumuzda Staj Görecekler”, Cumhuriyet, 3 Teşrinisani(Kasım) 1930, s. 3;

Akşam, 4 Teşrinisani(Kasım) 1930, s. 2; Akşam, 3 Teşrinisani(Kasım) 1930, s. 1; Hakimiyeti Milliye, 21 Teşrinisani(Kasım) 1930, s. 1-3.

474 BCA, 30.10, 233.574.8, 16.02.1931.

475 Hakimiyeti Milliye, 11 Teşrinievvel(Ekim) 1930, s. 3; Akşam, 14 Teşrinievvel(Ekim) 1930, s. 2;

Cumhuriyet, 12 Teşrinievvel(Ekim) 1930, s.1; Cumhuriyet, 16 Teşrinievvel(Ekim) 1930, s. 3;

Akşam, 16 Teşrinievvel(Ekim) 1930, s. 1-2; Akşam, 21 Teşrinievvel(Ekim) 1930, s. 1; Akşam, 26 Teşrinievvel(Ekim) 1930, s. 2; Hakimiyeti Milliye, 25 Teşrinievvel(Ekim) 1930, s. 1.

sonra muallakta kalmış olan bazı iktisadi meseleleri kati olarak tenvir eylemeğe fırsat bulacağımı ümit etmekteyim…” Bethlen’in bu beyanatı ziyaretindeki kamuoyuna yönelik tarafının ticari ve iktisadi konular olduğunu ortaya koymaktır⁴⁷⁶. Türk hükümetinin bu ziyaret dolayısıyla yaptığı resmi beyanatta Macar Başbakanın Türkiye Cumhuriyeti Hükümetinin davetlisi olarak Cumhuriyet Bayramı kutlamalarına katılmak için üç günlüğüne Ankara’ya geldiğini bildirmiştir⁴⁷⁷. Cumhuriyet gazetesindeki köşesinde Yunus Nadi “Ankara Ziyaretleri” başlıklı yazısında Macar Başbakanı Bethlen ve Yunan Başbakanı Venizelos’un Ankara ziyaretlerinin dönemin önemli olayları olarak görülmesi gerektiğini ifade ederek, Macar ve Türk milletlerinin dostluklarının eski ve güçlü olduğunu ifade etmiştir⁴⁷⁸. Zeki Mesut ise Hakimiyeti Milliye gazetesindeki köşesinde “Dostluk Tezahürleri”

başlığı altındaki makalesinde Türk-Macar ve Türk-Yunan dostluğundan bahsetmiştir⁴⁷⁹.

Kont Bethlen’in ziyaretini Cumhuriyet gazetesindeki köşesinde inceleyen Muharrem Feyzi, Avrupa siyasetinin iki önemli şahsiyeti Macar ve Yunan başbakanlarının aynı anda Türkiye’de bulunmalarının önemli bir siyasi olay olduğunu belirterek başlamıştır. Birinci Dünya savaşından sonra Macaristan’ın Avusturya’dan kurtulmasına rağmen, Trianon Antlaşması ile topraklarının onda yedisini kaybettiği, üç milyon Macar’ın vatansız kaldığı, yüklü miktarda savaş tazminatı gibi çok ağır şartlarla yüz yüze bırakılmasının sebebinin, Türk ırkından olmalarından başka bir şeyle izah edilemeyeceğini hatırlatmış ve bu durumun Avrupa devletlerinin Macaristan’ın siyaseten önemi olmayan bir devlet olarak görmelerinin yaratıcısı olduğu kanaatini ortaya koymuştur. Bu olumsuzluklara rağmen Macaristan’ın on yılda yeniden hareketlenerek gelişme gösterip Avrupa politikasında ikinci derecede önemli bir devlet durumuna geldiğini, İtalya ile sıkı Lehistan ile derin bir tarihi dostluğu olduğunu, Romanya ve Yugoslavya ile iktisadi konferanslarla ilişkilerini kurduğunu sıralayarak bütün bunların yaratıcısı Macar

476 Cumhuriyet, 27 Teşrinievvel(Ekim) 1930, s. 3; Balkaya, a.g.m., s. 103-104.

477 Milliyet, 29 Teşrinievvel(Ekim) 1930; Milliyet, 31 Teşrinievvel(Ekim) 1930; Akşam, 31 Teşrinievvel(Ekim) 1930; Balkaya, a.g.m., s. 104.

478 Cumhuriyet, 31 Teşrinievvel(Ekim) 1930, s. 1-4.

479 Zeki Mesut, “Dostluk Tezahürleri”, Hakimiyeti Milliye, 9 Teşrinisani(Kasım) 1930, s. 1.

liderler hakkında şunları yazmıştır⁴⁸⁰: “…Naibi hükümet Amiral Horthy ile Başvekil Kont Bethlen’in siyasi dirayet ve kifayetleri de Macar milletinin dar vakitlerinde ve karanlık günlerinde imdadına yetişmiş ve bu yüksek millete rehberlik etmiştir. Kont defalarca Avrupa başkentlerini ziyaret etmiş Cenevre toplantılarında bulunmuş ve nereye gittiyse Macaristan’ın şerefini ve ehemmiyetini yükseltti…” yorumunu yapmıştır.

Macar Başbakan Macaristan’a gitmeden bir gün önce Yarın gazetesi muhabiriyle görüşme yaparak sözüne ilk önce hâkim ve uzak görüşlü liderlerle, geleceğinden ve liderlerinden emin, çalışkan, kanaatkâr ve birlik içerisinde olan milletlerin başarılı olmasının kaçınılmaz olduğu değerlendirmesi ile başlamıştır.

Sonra sözü Türkiye’ye getirerek, amaçlarının, hedeflerinin gerçekleşmesi için en doğru yolda yürüdüğünü gördüğünden dolayı çok mutlu olduğunu, bu kanaatinin sadece aynı ırktan olmaktan kaynaklanan duygulardan doğmuş olmadığını, Türkiye’yi ziyaret eden diğer şahsiyetlerinde aynı tespitlerde bulunduğunu hatırlatmıştır. Türkiye’nin yakın doğuda güçlü ve gelişmiş bir ülke olarak yerini almasında Macaristan’ın büyük menfaatlerinin olduğunu, iki ülkenin ortak menfaatlerinin olduğu yerlerde Türkiye’nin en güçlü barış ve siyasi denge devleti olarak algılanması gerektiğini hiç kimsenin inkâr edemeyeceğini ilave etmiştir.

Ayrıca Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal’in yüksek şahsiyetlerinin kendisinde pek derin bir etki bıraktığını, Macar milletinin selam ve saygılarını milli bir bayram günü kendisine iletme fırsatı bulmuş olmaktan dolayı kendisini çok mutlu hissettiğini söylemiş ve sözlerine şöyle devam etmiştir⁴⁸¹: “…Milli kuvvetin daimi surette artmakta olduğunu ve birçok terakkiler temin ettiğini hayranlıkla görmek imkânı tahakkuk eden milli bayram günü münasebetiyle yapılan ihtişamlı merasim esnasında ve bu merasim çerçevesi içinde Türkiye’yi yeniden tanzim tensik eden Reisicumhur Hazretlerinin yüksek siması çok daha büyük ve kudretli bir hal ve şekil iktisat etmiştir…”

Bethlen’in Türkiye ziyareti Macar basınında da büyük bir ilgiyle takip edilmiştir. Macar basını başbakanlarının Türkiye seyahatini olduğu gibi sayfalarına

480 Cumhuriyet, 28 Teşrinievvel(Ekim) 1930.

481 Cumhuriyet, 2 Teşrinisani(Kasım) 1930, s. 4; Yarın, 2 Teşrinisani(Kasım) 1930.

taşımıştır⁴⁸². Macar basını özellikle İsmet Paşa’nın Kont Bethlen şerefine verdiği akşam yemeğinde yapmış olduğu konuşmayı yayımlayarak, İsmet Paşa için “…İsmet Paşa’nın şahsiyeti Ankara’da söylenen nutukların ehemmiyetini gösterir. İsmet Paşa İtilaf devletlerine galebe çalan Türk ordusunun ve Lozan heyeti murahhasının reisidir…” diye yazarak yapılan bu konuşmanın önemini vurgulamıştır⁴⁸³. Macar Pesti Hırlap gazetesi, Kont Bethlen’in Türkiye’de karşılanması ve ağırlanmasının uluslararası diplomatik ziyaretlerde yapılan uygulamanın çok üstünde olduğunu yazmıştır. Devamında doğunun büyük devleti olarak tanımladığı Türkiye’nin Gazi Mustafa Kemal’in yapmış olduğu inkılâplar sayesinde dünya siyasetinde bir yer edindiğini dile getiren İsmet Paşa’nın ise konuşmasında iki millet arasındaki siyasi bağlara önemle vurgu yaptığını belirtmiştir. Yapılan karşılama ve konuşmaların

“…Kont Bethlen’e yapılan hüsnü kabül nutukların mütekabilen samimiyeti asil mazileri ve parlak istikballeri olan iki millet arasındaki bağları gösterir” olduğu şeklinde yazmıştır⁴⁸⁴.

Nemzeti Ujsag gazetesi ise bu ziyareti bir başka yönden ele almıştır.

Bethlen’in Türkiye ziyaretinin ve buradaki yaşanan çok samimi gelişmelerin, Macaristan’ın sadece İtalya ile değil Türkiye ile de samimi ve etkili bir dostluğa sahip olduğunu görerek kanaatlerini değiştirmiş olduğudur. Ayrıca gazete Macaristan’ın Birinci Dünya Savaşı sonrası kaybettikleri konusundaki revizyonist isteklerine gönderme yaparak “…Macaristan İtalyadan başka Türkiye’de de samimi ve müessir bir dostluğa maliktir” diye yazarak dostluk ilişkilerinin kendilerine güç ve haklılık yorumunu yapmıştır⁴⁸⁵. 28 Ekim tarihli Magyarsag gazetesi “Macar milleti asırlarca evvel harp ettiği Türkleri unutarak bugün yalnız Birinci Dünya Savaşında yan yana kan döktüğü Türkleri tanıyor. Macaristan Türkiye’yi fevkalbeşer bir kudret ve zafere, hürriyete götüren ve bugün yakın Şarkın nazım devleti olan

482 Akşam, 2 Teşrinisani(Kasım) 1930, s. 2; Cumhuriyet, 5 Teşrinisani(Kasım) 1930; Hakimiyeti Milliye, 1 Teşrinisani(Kasım) 1930, s. 1-3.

483 Hakimiyeti Milliye, 1 Teşrinisani(Kasım) 1930, s. 1-3.

484 Akşam, 2 Teşrinisani(Kasım) 1930, s. 2; Cumhuriyet, 1 Teşrinisani(Kasım) 1930, s. 2;

Hakimiyeti Milliye, 1 Teşrinisani(Kasım) 1930, s. 1-3; Ayın Tarihi, Cilt: 23-24, Sayı: 79-81, s.

6757-6758.

485 Cumhuriyet, 1 Teşrinisani(Kasım) 1930, s. 2; Akşam, 2 Teşrinisani(Kasım) 1930; Hakimiyeti Milliye, 1 Teşrinisani(Kasım) 1930, s. 1-3.