DEĞERLENDİRİLMESİ
Gerekli tüm dikkat ve özeni gösterdiği halde, garanti belgesini düzenleyen tarafın, garanti belgeli üründeki ayıp sebebiyle meydana gelen zararı tazmin etmek zorunda olması bu eleştirilerin odak noktasını teşkil etmektedir. Gerçekten, üretim aşamasında meydana gelen ve üreticilerin bilemeyeceği bir ayıp, üreticiyi veya ithalâtçıyı bu ilkeye göre sorumlu hâle getirebilmektedir. Kusursuz sorumluluğu eleştiren görüşler, kusurun bulunmadığı durumlarda, alıcıların zararlarının tazmin edilmesi gerekmediğini savunmakta ve kusura dayanmayan sorumluluğun reddedilmesi gerektiğini ileri sürmektedirler. Kusursuz üreticiler, garanti belgeli olarak satılan bir ürünün dayanıklı, kaliteli, ayıpsız olması için sahip oldukları tüm imkânları kullanan kişilerdir. Bu görüşe göre, kendilerinden beklenebilecek tüm dikkat ve özeni göstermelerine rağmen, kalite kontrol aşamasında, mevcut veya 102. Ayıba karşı tekeffül kapsamında kusursuz sorumluluğun tehlike esasına dayandığına ilişkin bkz., Ural Çınar, Nihal, Tüketicinin Korunması Hakkında Kanuna Göre Ayıba Karşı Tekeffül, İstanbul Kültür Üniversitesi SBE., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2007, s. 30, dn. 42; Tiftik Mustafa, Türk Hukukunda Tehlike Sorumluluklarının Genel Kural İle Düzenlenmesi, Yetkin, 2. Bası, Ankara 2005. s. 21; Üstün, Zübeyde Meltem, Türk ve Avrupa Birliği Tüketici Hukukunda İmalatçının Hukuki Sorumluluğu, Dokuz Eylül Üniversitesi SBE., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir 2007, s. 81. Üreticinin kusursuz sorumluluğunun tehlike sorumluluğuna mı yoksa olağan sebep sorumluluğuna mı dayanması gerektiği hakkındaki tartışmalar için bkz., Havutçu (Üreticinin), s. 95-101.
214
Aydos, s. 77. 215
muhtemel bir ayıbı önleyebilecek güce sahip değillerse, bu başarısızlıkları sebebiyle
onları kınamak ahlâka aykırıdır216.
Kusursuz sorumluluğu savunanların, üreticilerin ayıpları önleme konusunda neden böylesi güçlü bir yükümlülük taşımaları gerektiğini de açıklamaları gerekir. Önleyemeyecekleri bir şeyi önlemek veya kontrolleri dışındaki bir şeyi kontrol etmek zorunda bırakılmak şeklinde üreticilere bir yük yüklemek, kişinin sadece elinden geleni en iyi şekilde yapmakla yükümlü olduğu inancını da ihlâl etmektedir217.
Her iki sorumluluk türü için belirtilen görüşlerin hepsinde de haklı oldukları noktalar bulunmaktadır. Fakat yapılan eleştirilere rağmen garanti belgeleri hakkında kusursuz sorumluluk ilkesinin kabul edilmesinin daha uygun olacağı kanaatindeyiz. Çünkü bu ilkenin kabulü hem üreticileri, ürünlerinin kalitesini arttırmak yönünde teşvik ederek ürün kaynaklı kazaların azalmasını sağlayacak hem de garant i kavramının alıcılar üzerinde oluşturduğu etki ve inanç korunmuş olacaktır. Ayrıca genellikle zayıf konumda olan tüketiciler bu ilke ile daha güçlü bir şekilde korunmaktadır.
Hukukumuzdaki genel uygulama Garanti Belgesi Uygulama Yönetmeliğinin eki olan listedeki ürünler için iki yıl boyunca garanti belgesinden kaynaklanan kusursuz sorumluluğun aksinin kararlaştırılamayacağı yönündedir. Kanaatimce kusursuz sorumluluk ilkesi sadece tüketici garanti belgeleri açısından zorunluluk taşımalıdır. Asıl sözleşmenin âdi veya ticarî bir sözleşme olması durumunda ürünün
216
Ürün sorumluluğu açısından bkz., Havutçu (Üreticinin), s. 56, s. 80, s.132, s. 152; Aydos, s. 85- 86.
217
Aydos, s. 89. Tiryaki, ürün sorumluluğu konusuyla ilgili verdiği bir örnek olayla (Magrive v. Krasnika olayı) New Jersey Hudson mahkemesinin kararından şu şekilde bahsetmiştir: “New Jersey, Hudson Mahkemesi kararında, mallar bakımından kusursuz sorumluluğun uygulanmasını gerektiren nedenlerin, olaydaki hizmet bakımından ne derece geçerli olacağı tartışmasına da yer verdi. Özellikle, ayıpların hizmet veren için daha kolay farkedilebilir olduğu, ayıplı iğnenin doktor tarafından sürüm zincirine sokulmadığı ve doktorun büyük şirketler gibi garanti maliyetini fiyatlar yoluyla müşterisine yansıtma olanağı bulunmadığı argümanlarından hareket eden mahkeme sonuç olarak, diş hekiminin iğnedeki ayıp nedeniyle kusursuz sorumluluk ilkelerine göre sorumlu tutulamayacağına; buna karşılık profesyonel hizmeti nedeniyle kusuru sebebiyle sorumluluğu bulunduğuna hükmetti.”. Bkz., Tiryaki, s. 261.
tamamı veya bazı parçaları açısından kusur sorumluluğu ilkesinin kararlaştırılabileceğinin kabulü daha uygundur. Böyle bir kararlaştırma olmasa bile bu konuda hâkime takdir hakkı tanıyan bir değişikliğin kabulü de yararlı olacaktır. Yani hâkim, şartlara göre garanti verenin sorumluluğunu kusur sorumluluğu çerçevesinde değerlendirebilmelidir. Örneğin ikinci el ürünlerde veya asıl sözleşmenin ticarî sözleşme niteliği taşıması hâlinde veya asıl sözleşmenin eser sözleşmesi olması durumunda hâkime sorumluluğun çeşidini seçme konusunda takdir hakkı tanınması daha adaletli sonuçlar doğuracaktır. İkinci el ürünler açısından hâkim, bu tür bir uyuşmazlıkta, ürünün çok fazla el değiştirmiş olmasını, ürünün önceki alıcılarından bazılarına ulaşılamıyor olmasını veya ürünün çok düşük bir fiyatla sonraki alıcılardan birine devredilmiş olmasını gerekçe göstererek garanti verenin sorumluluğunu kusur sorumluluğuna göre takdir edebilmelidir. Zira garant i belgesi vasıtasıyla tüketicinin korunmasındaki denge çok önemlidir. İlk bakışta tüketici lehine gözüken düzenlemeler, tüketicinin durumunun daha da ağırlaşmasına neden olabilecek sonuçlar doğurabileceği gibi ekonomik hayatı da olumsuz etkileyecektir.
Garanti belgesi vasıtasıyla tüketicinin aşırı korunmasının üç önemli tehlikesi bulunmaktadır. Bunlardan birincisi üreticilerin bu korumanın maliyetini ürün fiyatlarına yansıtması sebebiyle ürün fiyatlarında oluşacak pahalılıktır. İkinci olarak yatırım mâliyetlerinin de yükselmesi sebebiyle ülke ekonomisi ve istihdamı ekonomik gücü düşük kişilerin olası yatırımlarından yararlanamayacaktır. Üçüncü ve son tehlike ise, bu pahalılıktan dolayı ülkemiz ürün ucuzluğu sebebiyle alışveriş yapmak amacıyla gelmek isteyecek yabancı turistlerden mahrum kalacaktır.
III. GARANTİ BELGELERİNİN KONUSU
A. GENEL OLARAK
Garanti belgeleri hizmetler haricindeki üretilmiş her şey için düzenlenebilirler. Zaten garanti belgesi düzenlemekle garanti veren, genellikle “benim seri olarak ürettiğim veya üretimine, elde edilmesine katkıda bulunduğum bu
ürünü her kim alırsa alsın ben garanti belgesindeki şartlar dâhilinde ona yardımcı olacağım, onun sorununu halletmeye çalışacağım” demek istemektedir. Hizmetler ise nitelikleri gereği garanti belgesinin konusu olamazlar. Pratik hayatta da niteliği
gereği hizmetler bakımından garanti belgesi düzenlemenin zorluğu ortadadır218.
Garanti belgesinin konusunu ifade edebilecek birden fazla terim mevcuttur.
Bunlardan en önemlileri mal ve ürün terimlerdir219. Bu kapsamda öncelikle garanti
belgesinin konusunu ifade etmek için hangi terimin kullanılmasının uygun olacağının incelenmesi gereklidir. İkinci olarak da bilgisayar programları, canlı hayvan ve bitkiler, endüstriyel işleme tâbi tutulmuş ürünler, taşınmazlar ve tıbbî veya estetik operasyon ile insan vücuduna yerleştirilen şeylerin garanti belgesine konu olup olamayacağına karar vermek gerekmektedir.