Garanti belgelerinde genellikle üçlü hattâ bazen üçten de fazla (üretici- ithalâtçı-satıcı-alıcı) ilişki söz konusu olduğu için garanti belgesi sözleşmesinin hukukî niteliğinin üçüncü kişinin edimini taahhüt açısından da incelenmesi gerekir. Üçüncü kişi lehine taahhütte bir kişinin, başka bir kişinin belirli bir davranış biçiminde bulunacağını taahhüt etmesi, bu davranış yerine getirilmediği takdirde
doğabilecek zararlı sonuçlar için sorumluluğu önceden üstlenmesi söz konusudur195.
194
Ayan (Borçlar), s. 100. 195
Ayan (Borçlar), s. 59 – 60. Örneğin Yargıtay 13. HD’nin 24.6.2002 tarihli ve E.2002/3720, K. 2002/7696 sayılı bir kararında bir AŞ’nin başka bir AŞ’nin yürüttüğü taşınmaz satım projesinde satıcı sıfatıyla yer almadığı halde sanki satıcıymış gibi hareket ederek reklâm ve tahsilat yapması eylemini satıcı firma adına tüm rizikoları üstlendiği yönünde garanti vermek olarak kabul etmiş ve hukuksal açıdan eski Borçlar Kanununun 110 uncu maddesi çerçevesinde üçüncü şahsın fiilini taahhüt niteliğinde kabul etmiştir. (YKD., C. 29, S. 10, 2003, s. 1556-1558), Bkz., Ayan (Borçlar), s. 59, dn. 113.
Garanti belgelerinin, Borçlar Kanununun 128 inci maddesi anlamında üçüncü kişinin fiilini taahhüdü düzenleyen nitelikte olup olmadığı meselesi önemlidir. Garanti belgesindeki garanti taahhüdü, garanti verilen ürün için garanti veren tarafın kendi adına yaptığı ve genellikle ürünün taşıması gereken özellikleri taşımaması sebebiyle oluşan zararın garanti belgesinde kabul edilen herhangi bir şekilde giderileceği taahhüdüdür. Buradaki taahhüt, sözleşmenin taraflarından birinin üçüncü bir kişi adına bulunduğu taahhütlerden değildir. Bu noktada garanti belgesine
dayanan sözleşme ile garanti sözleşmesi arasında farklılık olduğu açıktır196. Garanti
belgelerinin çoğunda, garanti belgesini düzenleyen taraf olan üretici/ithalâtçının, yetkili servis adına yaptıkları taahhütler bulunmaktadır. Garanti veren, garant i belgesinde yetkili servis kurumları lehine taahhütte bulunmuşsa bu taahhüdünden sorumludur. Bu şekildeki bir garanti belgesinde üçüncü kişinin edimini taahhüdün bulunduğu söylenebilir.
Üçüncü kişinin fiilini üstlenenin girdiği borç bağımsız bir borçtur. Belirli bir fiili işleyeceği taahhüt edilen üçüncü kişinin herhangi bir borç altına girmesi söz konusu değildir. Bu kişi, kendisinden beklenen fiili ister gerçekleştirir, ister
gerçekleştirmez. Gerçekleştirmemesi dolayısıyla sorumluluğu yoktur197. Fakat
garanti belgeleri açısından burada özel bir durum oluşmaktadır. Zira garant i belgelerinde, belirli bir fiili (tamir, bakım) işleyeceği konusunda söz verilen üçüncü kişi olan yetkili servislerin sorumluluğunun bulunmadığı söylenemez. Zira yetkili servislerle garanti veren (üretici/ithalâtçı) arasında yapılmış olan sözleşme gereği yetkili servisler, garanti belgesi kapsamında başvuran kişilere ücretsiz olarak tamir ve bakım hizmeti sunmakla yükümlüdürler. Burada yetkili servislerle garanti veren
(üretici/ithalâtçı) arasında üçüncü kişi yararına tam sözleşme198 vardır. Üçüncü kişi
yararına tam sözleşmede, hem alacaklı hem de üçüncü kişi borçludan ifa talebinde bulunabilir. Borçlu (yetkili servis), hangisi talepte bulunursa bulunsun, edimini yerine getirmek zorundadır. Üçüncü kişi, sözleşmenin yapıldığı anda hak sahibi 196
Üçüncü kişinin edimini taahhüdün garanti sözleşmesinin bir türü olarak kabul edilmesinin gerekliliği konusunda bkz., Yüce, Melek B., Üçüncü Kişinin Fiilini Taahhüt Sözleşmesinde Rücu, DEÜHFD., C. 11, Özel Sayı, İzmir 2009, s. 1436, http://web.deu.edu.tr/hukuk/der- giler/dergimiz11-9-ozel/ozel/13%20yuce.pdf (10.12.2012); Canpolat/Topuz, s. 59, dn. 21.
197
Ayan (Borçlar), s. 60. 198
olur199. Dolayısıyla salt garanti belgesi kıstas alınarak yetkili servislerin üçüncü kişinin fiilini taahhüt nedeniyle herhangi bir yükümlülüğü olmadığı sonucuna varmak, yanlış bir çıkarım olacaktır. Üretici ile yetkili servis arasındaki üçüncü kişi yararına tam sözleşmenin varlığı bu çıkarıma ulaşılmasına engel olmakta ve yetkili servisleri alıcılara karşı sorumlu hale getirmektedir.
II. GARANTİ BELGELERİNDEN DOĞAN SORUMLULUĞUN
ÇEŞİDİ
A. GENEL OLARAK
Bir borcun doğumuna çeşitli davranışlar sebep olabilir. Borçlar Kanununa
göre bu davranışlar sözleşme, haksız fiil ve sebepsiz zenginleşmedir200. Bunun
dışında ne hukukî bir işleme ne de hukuka aykırı bir iradeye dayanmayan, kanundan
doğan (örneğin Aile Hukukundan doğan nafaka borcu gibi) borçlar bulunmaktadır201.
Garanti belgelerinde sorumluluğun kaynağı sözleşme olabileceği gibi kanun da
olabilir202. Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanunun 13 üncü maddesinde üretici
ile beraber bayi, acente gibi kişilerin de garanti belgesinden dolayı tüketiciye karşı müteselsilen sorumlu oldukları düzenlenmiştir. Aralarında bir sözleşme ilişkisi bulunmadığından dolayı, acente, bayi gibi kişilerin tüketiciye karşı olan sorumluluğu sadece kanundan doğmaktadır.
Sözleşme serbestliği ilkesi gereği olarak garanti belgelerindeki şartlarda garanti veren tarafın kusur veya kusursuz sorumluluk esaslarına göre sorumlu tutulması kararlaştırılabilir. Ürünün bazı parçaları için kusur sorumluluğu, bazı 199
Akyol, s. 10; Tunçomağ, Kenan, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C. I, İstanbul 1976, s. 965 ve s. 968-976; Tekinay / Akman / Burcuoğlu / Altop, s. 219-222; Feyzioğlu (Özel), s. 273-274; Karahasan, (I), s. 1518-1521; Reisoğlu (Borçlar), s. 345-346; Eren, s. 1102-1104; Oğuzman / Öz, s. 17-18 ve s. 831-834; Ayan (Borçlar), s. 61-62.
200
Turanboy, Kürşat Nuri, Sebepsiz Zenginleşme Davasının Asli-Tali Niteliği, GÜHFD., C. 1, S. 2, Y. 1997, s. 94, http://webftp.gazi.edu.tr/hukuk/dergi/1_2_8.pdf (10.12.2012).
201
Özdemir, Saibe Oktay, Sorumluluk Sigortalarında Ana Strateji Ne Olmalıdır?, Sorumluluk Sigortaları Semineri, İktisadi Araştırmalar Vakfı Yayını, İstanbul 2006, s. 67, www.iav.- org.tr/dosyalar/sorumluluk.pdf (10.12.2012).
202
Ayıba karşı tekeffülde ise sorumluluğun kaynağı sözleşme değil kanundur. Bkz., Feyzioğlu (Özel), s. 271.
parçaları için de kusursuz sorumluluğun geçerli olacağı da kararlaştırılabilir. Fakat genellikle bu konuda garanti belgelerinde herhangi bir hüküm bulunmamaktadır. Bu durumda garanti belgesinin amacı ve kelime manası olarak alıcıda doğurduğu kanaat gereği kusursuz sorumluluk ilkesinin kabul edilmesi gerekir. Tüketici garant i belgelerinde ise Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanunda tüketiciye tanınan haklar açısından garanti verenin yanında bayi, acente, ithalâtçı gibi kişiler de kusursuz sorumluluk esaslarına göre müteselsilen sorumludurlar. Bunun aksi tüketiciler açısından (tüketici aleyhine olacağından) kararlaştırılamaz.
Hukuk doktrinimizde kusursuz sorumluluk genellikle haksız fiile ilişkin
olarak ve haksız fiil sorumluluğunun bir çeşidi olarak incelenmiştir203. Sözleşmeden
doğan sorumlulukta ise kusur ilkesinin geçerli olduğu kabul edilmektedir. Fakat kusursuz sorumluluk, sözleşmeden veya kanundan da kaynaklanabilir. Buna örnek
olarak taşıma sözleşmesinden204 doğan sorumluluk ve ayıba karşı tekeffül sebebiyle
alıcının satım sözleşmesinden dönmesi durumunda satıcının sorumluluğu205
verilebilir. Garanti belgelerinden doğan sorumlulukta da alıcıya tanınan seçimlik hakların kullanılması garanti verenin kusurlu olması koşuluna bağlanmamıştır. Bu
203
Kılıçoğlu, s. 312–317; Tandoğan Haluk, Kusura Dayanmayan Sözleşme Dışı Sorumluluk Hukuku, Ankara 1981; Tandoğan Haluk, Tehlike Sorumluluğu Kavramı ve Türk Hukukunda Tehlike Sorumluluklarının Düzenlenmesi Sorunu, BATİDER, C. X, S. 2, Aralık 1979; Yavuz Cevdet, Türk Borçlar Kanunu Tasarısı’na Göre Kusursuz Sorumluluk Halleri ve İlkeleri, MHAD., Roma Hukukundan Modern Hukuka Sorumluluk (Sempozyum Özel Sayısı), C. 14, S. 4, Y. 2008; Yılmaz Süleyman, Türk Borçlar Kanunu Tasarısında Sebep Sorumluluklarına İlişkin Yeni Hükümler, AÜHFD., S. 59/3, Y. 2010, http://auhf.ankara.edu.tr/dergiler/auhfd-arsiv/AUHF- 2010-59-03/AUHF-2010-59-03-yilmaz.pdf (12.10.2012).
204
Taşıyıcının sorumluluğunun kusura dayanıp dayanmadığı konusundaki tartışmalar hakkında bkz., Canpolat, Ayşe Gül, Hava Taşıma Sözleşmelerinde Taşıyıcının Sorumluluğu, Kırıkkale Üniversitesi SBE., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale 2006, s. 54-55. Taşıma sözleşmesinde gönderenin kusursuz sorumluluğu için Ticaret Kanununun 864 üncü maddesinde ayrıntılı bir düzenleme yapılmıştır. Maddenin birinci fıkrasının ilk dört bendinde hangi durumlar için gönderenin kusursuz sorumluluğunun olduğu, ikinci fıkrada tazminatın sınırı, üçüncü fıkrada taşıyıcının zarar doğmasında etkili olan hareketlerinin tazminatın kapsamının belirlenmesinde dikkate alınması, dördüncü ve beşinci fıkralarda ise gönderenin tüketici olması durumunda kusursuz sorumluluğun oluşmayacağı ve tüketicinin tarifi yapılmaktadır.
205
Satıcının ayıba karşı tekeffülden doğan sorumluluğunun kanundan kaynaklanan bir kusursuz sorumluluk olduğu kabul edilmektedir. Ayrıntılı bilgi için bkz., Aral, s. 138 ve s. 159; Yavuz / Acar / Özen, s. 94; Edis, Seyfullah, Medeni Hukuka Giriş ve Başlangıç Hükümleri, 4. Basıdan Tıpkı Basım, Ankara 1993, s. 115 vd.; Tunçomağ, Kenan, Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, C. II, İstanbul 1977, s. 118; Yavuz, Cevdet, Özellikle Tüketicinin Korunması Sorunu Bakımından Satıcının Satılanın (Malın) Ayıplarından Sorumluluğu, İstanbul 1989, s. 173 vd.; Gümüş, Mustafa Alper Borçlar Hukuku Özel Hükümler, C. I, İstanbul 2008, s. 179; Tandoğan (I/1), s. 182, s. 185 ve s. 187.
nedenle müteselsilen sorumlu tutulanlar kusursuz olduklarını ispat ederek sorumluluktan kurtulamayacaklardır.
Kusursuz sorumluluk, genellikle olumsuz bir biçimde, sorumlu kimsenin
kusuru olmamasına rağmen sorumlu tutulabilmesi olarak tanımlanır206. Garanti
belgelerinde bunun tezahürü, garanti veren tarafın garanti alan tarafa karşı, garant i süresi boyunca kusuru olmasa bile sorumlu tutulması şeklinde olur. Meselâ bir ürün, garanti veren taraf olan üreticisinin hiçbir kusuru olmadığı halde, satıcısının, ürünü muhafazadaki kusuru yüzünden bozulmuş olabilir. Aynı şekilde bir ürün elektrik şebekesindeki bir arızadan dolayı da bozulmuş olabilir. Bu gibi durumlarda garanti veren statüsündeki üretici, kendisinin hiçbir kusuru olmadığını iddia ederek sorumluluktan kurtulamaz. Fakat üretici, isterse daha sonra ilk örnekte satıcıya, ikinci örnekte elektrik idaresine rücu edebilir.
Garanti veren, garanti alanın kusurunu ispatlayarak kusursuz sorumluluktan
kurtulabilir. Bir başka anlatımla ayıp, garanti alan tarafın kusuru sebebiyle207
doğmuşsa, garanti belgesi şartları içerisinde aksi kararlaştırılmamış olması şartıyla, garanti veren tarafın sorumluluğu yoluna gidilemez. Burada garanti alan tarafın kusuru oranında, garanti veren veya yetkili servis, tamir masraflarını garanti alandan isteyebilir. Bu takdirde garanti kapsamı dışında bir durum olduğu için, alıcı ile servis istasyonu arasında sözleşmesel bir bağ kurulmaktadır. Tüketici, garanti kapsamı dışında malda bir ayıpla karşılaştığında tamir yoluna giderse, servis istasyonuna tamir faaliyeti sebebiyle bir ücret ödeyecektir. Ücret unsurunun varlığı durumunda,
eser (istisna) sözleşmesinin208 diğer şartları da mevcut olduğundan, servis istasyonu
ile tüketici arasında, konusu üründeki ayıbın tamiri olan bir eser (istisna)
206
Kılıçoğlu, s. 312; Yücel, Çağrı, Motorlu Araçlar Sorumluluk Sigortasında Riziko İstisnaları, Ankara Üniversitesi SBE., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2006, s. 5.
207
Kullanım kılavuzuna aykırı hareket edilmesinden doğan ayıplar bu duruma örnek olarak verilebilir.
208
Eser sözleşmesi hakkında bkz., Yavuz/Özen/Acar, s. 435 vd.; Tunçomağ (II), s. 949 vd.; Zevkliler / Gökyayla, s. 453 vd.; Karahasan (IV), s. 863 vd.
sözleşmesinin varlığı kabul edilmelidir. Tüketici ile yetkili kılınan servis istasyonu
arasındaki sorumluluk da eser sözleşmesinin hükümlerine göre belirlenecektir209.
Tarihsel gelişim içerisinde kusursuz sorumluluğunun kapsama alanının kusur sorumluluğu aleyhine sürekli geliştiği görülmektedir. 18. asırdan beri devam eden ve büyük bir hız kazanan sanayileşme hareketi ve tekniğin ilerlemesi gibi sebepler
sonucu kusur ilkesinin etkinliği azalmıştır210. Garanti belgeleri açısından zorunlu
garanti belgesi düzenlenmesi gerekli olan ürünler listesi211 bu noktada önem taşımaktadır. Bu liste aslında kusursuz sorumluluğun kapsama alanının genişletilme çabasına bir örnek teşkil etmektedir. Zira listede bulunan ürünler için zorunlu garanti süresince kusursuz sorumluluğun varlığı asıldır. Bunun aksi kararlaştırılamaz. Listede bulunmayan bir ürünün bazı parçaları için kusur sorumluluğu bazı parçaları içinse kusursuz sorumluluk kabul edilebilir. Garanti belgeleri açısından her iki sorumluluğun kendine göre avantaj ve dezavantajları bulunmaktadır.