Kimin İçin Aval Verildiği

Aval şerhinin unsurlarından birisi de, avalin kimin için verildiğinin belirtilmesidir219 . Bu unsur, avalin kimin için verildiği belirtilmemişse, düzenleyici lehine verilmiş sayılacağını düzenleyen TTK m. 700, f. 4 hükmünün mefhum-u muhalifinden çıkartılmaktadır220

. Lehine aval verilen kişinin, hiçbir şüpheye yer bırakmaksızın anlaşılması gerekmektedir. Zira, aval verenin def’i imkânları, kimlere karşı poliçenin ödenmesinden sorumlu olduğu, poliçeyi ödediği takdirde haiz olduğu başvurma hakkını kimlere karşı kullanabileceği, lehine aval verilen kişinin poliçedeki konumuna göre değişmektedir.

Bu bağlamda, lehine aval verilebilecek kişinin özellikleri belirlenerek bu kişinin poliçe üzerinde ne şekilde gösterilmesi gerektiği ve gösterilmemesinin hukuki sonuçları incelenecektir.

1.2.2.3.1 Lehine Aval Verilebilecek Kişi

Lehine aval verilen kişinin, poliçeden sorumlu bir kişi olması gerekmektedir221. Poliçeden sorumlu olmadan kasıt, avalden doğan hakların ileri sürüldüğü sırada, lehine aval verilen kişinin poliçeden dolayı sorumlu olarak gözükmesidir. Aksi takdirde, aval geçersizdir. Zira, TTK m. 700, f. 1 uyarınca, aval ile poliçe bedelinin ödenmesi teminat altına alınmaktadır222

. Dolayısıyla, poliçe bedelinin ödenmesinden sorumlu olmayan bir kişi lehine aval verilemez. Misal olarak, beyaz cirolu bir senedi, ismini ilave etmeden devreden veya ödenmemeden sorumlu olmayacağı kaydını koymuş bir ciranta için verilen aval geçersizdir223

.

219

Sengir, s. 22.

220

6267 sayılı Kanun m. 613, f. 4 hükmünde ise, kimin için aval verildiğinin aval şerhinde açıklanması gerektiği düzenlenmektedir.

221_{Öztan, 1997, s. 802; Poroy/Tekinalp, s. 208.}

222_{Demirkapı, bu sınırlamanın ETK m. 613 hükmünden değil, bir sonraki ETK m. 614 hükmünden}

kaynaklandığını, lehine aval verilen kişinin bir poliçe sorumlusu olması gerektiğinin, ETK m. 614, f. 2 hükmünün zıt anlamından çıkartılması gerektiğini belirtmektedir. Bkz. Demirkapı, s.75.

Bu bağlamda, muhatap lehine aval verilmesi özellik arz etmektedir. Zira, muhatap poliçeyi kabul ederse poliçeden sorumlu hale gelmektedir. Bu sebeple, doktrinde, henüz kabul etmemiş bir muhatap lehine aval verilemeyeceği belirtilmektedir224_{. Kanımca, muhatap lehine} her durumda aval verilebilir225. Zira, avalin geçerli olabilmesi için, lehine aval verilen kişinin aval verenden önce imza atmış olması şart değildir; avalden doğan hakkın ileri sürülmesi sırasında, söz konusu imzanın atılmış olması yeterlidir. Bir başka deyişle, avalin doğumu şarta bağlanabilir. Bu husus, kambiyo taahhütlerinin şarta bağlanamayacağı kuralıyla da çelişmemektedir. Zira, bu durumda, poliçe bedelinin ödenmesi değil, avalin kuruluşu geciktirici şarta bağlanmaktadır. Bununla birlikte, muhatap poliçe kendisine ibraz edildiğinde, muhatap poliçeyi kabul etmezse, aval geçersiz olacaktır.

1.2.2.3.2 Lehine Aval Verilenin Belirtilme Şekli

Avalin kimin için verildiği, aval şerhinin unsurlarından biri olmakla beraber, kanunda, lehine aval verilenin belirtilme şekline ilişkin açık bir düzenleme mevcut değildir. Bu bağlamda, aval şerhinde, lehine aval verilen kişinin çeşitli şekillerde belirtilmesi mümkündür. Aval şerhinde, lehine aval verilen kişinin ismi açıkça yazılarak aval verilebilir226. Misal olarak, “A lehine ödemeyi temin ediyorum” şeklinde bir aval şerhi mümkündür.

Aval şerhinde, lehine aval verilenin senet üzerindeki konumu belirtilerek de aval verilebilir227. Senet üzerindeki konumdan kasıt, muhatap, düzenleyen ya da ciranta gibi poliçedeki sıfatların belirtilmesidir228

. Bu durumda, lehine aval verilenin kim olduğunun poliçeden açıkça anlaşılması gerekmektedir. Aksi takdirde, düzenleyen lehine aval verilmiş sayılır. Misal olarak, birden fazla ciro edilmiş bir poliçede hangi ciranta için aval veriliyorsa, bunun kaçıncı ciranta olduğunun da belirtilmesi gerekmektedir.

Doktrinde, lehine aval verilmek istenen kişinin imzasının yanına imza atılarak, lehine aval verilenin belirtilebileceği savunulmaktadır. Kanımca, bu şekilde lehine aval verilen kişi

224_{Poroy/Tekinalp, s. 209; Sengir, avalin herhangi bir poliçeyi kabul etmeyen kimse lehine verilebilmesi}

mümkün değil ise de bazı hallerde bu, kabul şartına bağlı aval şeklinde de düşünülebileceğini belirtmektedir. Bkz. Sengir, s. 22.

225_{Güral, s. 449-450.} 226_{İmregün, s. 79.}

227_{Öztan, 1997, s. 802; Arslanlı, s. 98; İpekçi/İlbuldu, s. 12; Demirkapı, s. 79.}

228_{Demirkapı, aynı senet sorumlusunun, bir taraftan ciranta, diğer taraftan düzenleyen olarak ortaya}

çıkmasının mümkün olduğunu; özellikle muhatap lehine verilen avalin, bu kişi kabul etmeden bir hüküm ifade etmemesine rağmen, muhatap senet ilişkisine bir ciranta olarak girdiği takdirde, bunun lehine verilen aval olarak kabul edilip edilmeyeceği sorununun ortaya çıkabileceğini belirtmektedir. Bkz. Demirkapı, s. 79- 80; Kanımca, bu hususu tartışmaya gerek yoktur. Zira, bu ihtimalde, belirli bir kişi lehine değil, o konumda bulunan herhangi bir kişi lehine aval verilmektedir. Dolayısıyla, aynı kişinin birden fazla konumda bulunması, kimin lehine aval verildiği hususunda değil, ancak başvurma hakkının kullanılması durumunda önem arz etmektedir.

belirtilemez. Bir başka deyişle, zımni aval verilemez. Zira, senet metninden kimin lehine aval verilmek istendiği açıkça anlaşılmalıdır.

1.2.2.3.3 Lehine Aval Verilenin Belirtilmemiş Olması

Aval şerhinde, lehine aval verilen kişinin belirtilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde, söz konusu aval, TTK m. 701, f. 4 uyarınca, düzenleyici için verilmiş sayılır229

. Kanımca, lehine aval verilenin belirtilmediği durumlarda, avalin düzenleyen lehine verilmiş olduğunun sayılması isabetlidir. Zira, düzenleyen olmaksızın bir poliçe düzenlenemez230

. Bununla birlikte, TTK m. 701, f. 4’te düzenlenen kanuni karinenin niteliği ve aksinin ispat edilip edilmeyeceği doktrinde tartışmalıdır. Bu bağlamda, karinenin niteliği, doktrindeki görüşler ışığında incelenecektir.

Doktrindeki ilk görüş, kimin için verildiği belirtilmeyen bir avalin, düzenleyen lehine verilmiş olmasının aksi ispatlanamaz bir karine teşkil ettiği yönündedir231

. Zira, bu husus sıkı şekil şartlarına tâbi kambiyo senetleri düzenlemelerinin niteliğine uygundur.

Diğer bir görüş, TTK m. 701, f. 4, “iyiniyetli hamil ve poliçe borçluları arasında” aksinin ispatı mümkün olmayan bir karine olduğu; ancak, aval veren ile düzenleyen arasındaki ilişki açısından aksinin ispatının mümkün olduğu yönündedir232

.

229_{Arslanlı, poliçede isimsiz avalin keşideci lehine verilmiş sayılmasının avali muteber tutmak ve tediye}

halinde mümkün mertebe diğer imzaların mesuliyetini bertaraf etmek arzusundan doğduğunu belirtmektedir. Bkz. Arslanlı, s. 99; Caryy, hükmün amacının muhtelif taahhüt zincirlerinde aval veren kimsenin işgal eylediği mevkiinin katiyetle tesbit eylemek olduğunu belirtmektedir. Bkz. Carry, Paul, “Aval’e Müteallik Bazı Meseleler” (Çev. Turgut Sengir), İBD, C. 36, S. 1-2-3, 1962, s. 239; Karayalçın, keşideciye yönelik karinenin esasen poliçe borçluları lehine kabul edildiğini; bu suretle, bedeli ödemiş aval veren şahsın ancak keşideciye müracaat edebileceğini, keşideciye aval vermiş şahsa ise, kabul eden hariç, diğer bütün poliçe borçluları da müracaat imkânını elde etmiş olacağını belirtmektedir. Bkz. Karayalçın, s. 115.

230_{Arslanlı, s. 99.}

231_{Lescot, söz konusu karinenin kat’i karine olarak kabul edilmesinin, kambiyo hukukunun formalist}

karakterine uygun olduğunu ve para yerine geçebilen poliçelerin kolaylıkla sürümünün sağlanması sonucunu vermekle birlikte birçok hallerde tarafların niyetini teşkil eden kefalet akdine (aval) aykırı neticeler doğurduğunu belirtmektedir. Bkz. Lescot, Pierre, “Aval Konusunda Bazı Görüşler”, (Çev. Turgut Sengir), Batider, C. V, 1969, s. 68; Carry, söz konusu karinenin adi bir karine olduğunu kabul etmenin, senet hamili için, kambiyo senetlerinin meşru hamillerine temin eylemesi gerekli emniyete aykırı olacağını belirtmektedir. Bkz. Carry, Meseleler, s. 231-232; Carry, s. 307; Poroy/Tekinalp, poliçe arkasına atılan aval şerhli imzalarda aval verilen kişi gösterilmemişse genel kurala uygun olarak avalin düzenleyen lehine verilmiş sayılacağını belirtmektedir. Bkz. Poroy/Tekinalp, s. 210.

232_{Öztan, keşideci, muhatap ve aval verenin aralarındaki anlaşmaya göre hareket ettiklerini; avalin}

keşideciden başka bir kimse lehine verildiğinin ispatı hususunda ancak aval beyanının görünüşünden ve düzeninden onun herhangi bir beyana yakın bulunduğunun görülmekte olması gibi senedin kendisinden anlaşılabilen emarelere dayanılabileceğini belirtmektedir. Bkz. Öztan, 1997, s. 803-804; Federal mahkeme, önüne gelen bir uyuşmazlıkta müracaat hakkını kullanmak suretiyle kendisine yönelen avaliste karşı keşidecinin muhatap lehine aval verildiğini ispat imkânı bulunduğunu karara bağlamıştır. Karar uyarınca, kambiyo senetlerinin tedavül kabiliyetlerini kolaylaştırmak amacı kambiyo borçlusu ile senet hamili arasındaki ilişkiler için vardır. Aval veren ile lehine aval verilen arasındaki ilişkiler hususunda senedin tedavül kabiliyetini kolaylaştırmak endişesi çok daha cüz’i önem arz etmektedir. Bu sebeple, Borçlar Kanununun 1021 inci maddesinin 4 üncü fıkrası hükmünde yer alan karinenin, aval verenle lehine aval

Diğer bir görüş ise, karinenin incelenmesine, aval verenin lehine aval verdiği kişinin imzasının yanına imza atarak, lehine aval verdiği kişinin kimliğini açıklayıp açıklayamayacağı tartışması bağlamında yaklaşmaktadır233_{. Konuyu bu şekilde inceleyen} Demirkapı, ayrıca belirtilmediği takdirde düzenleyen lehine aval verilmiş sayılmasının, aksi ispat edilebilir bir karine olduğunu belirtmektedir. Zira, bu karineyle aval veren kişinin sorumluluk zinciri içindeki yerinin belirlenmesi amaçlandığından, senedi eline alan kişi aval beyanının bulunduğu yerden, kimin lehine aval verildiğini anlayabilecek durumda olduğu takdirde, bu kişinin iyi niyetli olduğundan bahsedilemeyecek ve aval verenin, düzenleyen lehine aval vermediği yönündeki savunması senet metninden anlaşılan def’i niteliğinde olacaktır. Kınacıoğlu ise, avalin kimin için verildiğinin, imzanın poliçede yazıldığı yere göre de tayin edilebileceğini, ancak her halde aval taahhüdünün kimin için verildiğinin senetten anlaşılması gerektiğini ve senet dışında kalan olay, belge ve beyanlarla (şahitle) avalin kimin için verildiğinin ispat edilemeyeceğini belirtmektedir234

.

Kimin için verildiği belirtilmemişse, avalin düzenleyici için verilmiş sayılacağını düzenleyen TTK m. 701, f. 4 bir kesin kanuni karinedir. Zira, hükmün amacı avalin şekline ilişkin bir eksikliğin, kıymetli evrak hukuku kurallarına uygun bir şekilde giderilmesidir.

Aval şerhinde, lehine aval verilenin senet üzerinde -ismen veya konum olarak gösterilmesi gibi- açıkça belirtilmesi gerekmektedir. Zira, lehine aval verilenin senet üzerindeki konumuna göre, aval verenin kimlere karşı sorumlu olacağı, aval verenin lehine aval verilen dolayısıyla yararlanabileceği def’i imkânları ve aval verenin kimlere karşı başvurma hakkını kullanabileceği değişmektedir. Dolayısıyla, senet sorumluların duruma göre neredeyse hepsini ilgilendiren bu hususun senet üzerinden hiçbir şüpheye yer bırakmaksızın anlaşılması gerekmektedir. Aksi takdirde, kanun koyucu iradesini bu avalin, düzenleyen lehine verilmiş sayılması yönünde olduğunu açıklamaktadır. Diğer yandan, TTK m. 701, f. 4’ün kesin kanuni karine olması, kambiyo senetlerinin teknik bir metin olması özelliğine ve dolayısıyla, kıymetli evrakın sıkı şekil koşullarına da uygundur. Öte yandan, bu karinenin kesin olmayan kanuni karine olduğu kabul edilmesi durumunda, avalin ancak poliçe veya alonj üzerinde verilmesi kuralıyla da çelişilmiş olacaktır. Zira, karine aleyhine olan taraf, lehine aval verilenle arasındaki bir sözleşmeyle bu durumun aksini ispat edebilecektir.

verilen kambiyo borçlusu arasındaki ilişkilerde aksinin isbatı caiz bir karine olduğu kabul edilmelidir. Bkz. BGE 74 II, s. 246, 1949 s. 381- Carry, Meseleler, s. 230-231.

233_{Demirkapı, s. 82; Kınacıoğlu, s. 248.}

234_{Kınacıoğlu, bu duruma, imzanın keşidecinin ad ve soyadı yanına atılmış ise keşideci için; poliçenin sol}

kenarına, muhatabın imzası yanına ve aşağıdan yukarı konmuş ise muhatap lehine aval söz konusu olacağını örnek olarak vermektedir. Bkz. Kınacıoğlu, s. 248.

Dolayısıyla, avale ilişkin bir eksiklik kambiyo senedi dışındaki bir senet ile giderilmiş olacaktır.

Kanımca, lehine aval verilmek istenen kişinin imzasının yanına imza atılarak belirtilip belirtilemeyeceği sorunu235ile TTK m. 701, f. 4 düzenlemesinin kesin kanuni karine mi yoksa kesin olmayan kanuni karine mi oluşturduğu sorunu birbirinden farklı meselelerdir. Bir başka deyişle, lehine aval verilmek istenen kişinin yanına imza atılarak belirtilmesinin kabulü ile TTK m. 701, f. 4’ün kesin kanuni karine teşkil etmesi mümkündür236. Zira, bu sorunlardan ilki, karine temeline yönelik olup lehine aval verilmek istenen kişinin senet üzerinde ne şekilde belirtilebileceğine ilişkindir. Şayet, lehine aval verilmek istenen kişinin imzasının yanına/altına imza atılması lehine aval verilenin belirtiliş şekli olarak kabul ediliyorsa, karine temeli bu suretle çürütülebilir ve karine sonucunun uygulanmasına engel olunabilir. Kanımca, zımni aval mümkün olmadığı için, karine aleyhine olan taraf bu şekilde karine temelini çürütemeyecektir.

Kanımca, TTK m. 701, f. 4’ün iyiniyetli hamil ve poliçe borçluları arasında aksinin ispatı mümkün olmayan, ancak, aval veren ile düzenleyen arasındaki ilişki açısından aksinin ispatı mümkün bir karine oluşturduğu görüşü, bu görüşün uygulanması durumunda karışıklığa sebep olabilecek bir çözüm yoludur. Misal olarak, D tarafından düzenlenerek muhatap M üzerine çekilen, lehdarı L olan bir poliçe, önce C’ye, daha sonra sırasıyla C1 ve C2’ye devredilmiştir. A ise lehine aval vermek istediği kişiyi ismen belirtmeksizin, C1’e teminat vermek amacıyla, senedin arkasına aval beyanıyla birlikte imzasını atmıştır. C2 yetkili hamil olarak, A’dan senet bedelini tahsil etmiştir. Karinenin bölünebildiği kabul edildiği için, A lehine aval verdiği cirantasına başvurmuş, C1 de ödemeyi yaparak C’ye başvurmuştur. Bu durumda C yeniden A’ya başvurabilecektir. Zira, yazarların görüşü uyarınca, bu karinenin iyiniyetli hamil ve poliçe borçluları arasında aksi ispat edilemeyeceği için, A bu kişiler açısından düzenleyen lehine aval vermiş sayılacaktır. A ödediği takdirde tekrar kendi cirantasına ve ona karşı sorumlu olanlara başvurabilecektir. Dolayısıyla, bir tek kambiyo borçlusuna karşı birden fazla kez başvurma riski doğacaktır237

. Keza, aynı senaryoda C1 poliçeyi el yazısı ile imza yerine mühür basmış olabilir. Bu durumda, C1 poliçeden sorumlu olmadığı için, A’nın sorumluluğu doğmayacaktır. Zira, avalden doğan hakların dermeyanı

235

Bu konudaki görüşümüz için bkz. yukarıda 1.2.2.3.2.

236

Carry, söz konusu meselenin karinenin ne mahiyette bir karine olduğu meselesi ile ilgili sayılmasının hatalı olduğunu, zira, hem karinenin kat’i karine olduğunu kabul etmenin hem de senedin asıl borçlularından birinin imzasının hemen yanında imza atmak suretiyle kimin hesabına aval verildiğinin kâfi derecede belirtilmiş olacağını düşünmenin mümkün olduğunu belirtmiştir (Bkz. Carry, s. 233). Bununla birlikte, yazar, avalin kimin hesabına olduğunun gösterilmesinin, hesabına aval verilen kimsenin isminin zikredilmesi olduğunu belirtmiştir. Bkz. Carry, Meseleler, s. 236.

sırasında, lehine aval verilenin poliçeden sorumlu olması gerekmektedir. Dolayısıyla, C2, A’ya başvurduğunda, poliçe hamiline karşı karinenin aksi ispat edilemeyeceği için A poliçe bedelini ödeyecektir. Buna karşın, daha sonra lehine aval verdiği C1’e başvurduğunda, C1 senet metninden anlaşılan bu def’iyi kendisine karşı ileri sürebilecektir. Bu durumda, A geçersiz bir avale rağmen ödemekle yükümlü tutulacaktır. Kanımca, sadece bu misaller dahi bu karinenin bölünerek uygulanmasının uygun olmadığını göstermektedir238.

Sonuç olarak, TTK m. 701, f. 4, kesin kanuni karinedir. Avalin kimin için verildiğinin belirtilmemesi karine temelini oluştururken, bu durumda avalin düzenleyici lehine verilmiş olması karine sonucudur. Karine aleyhine olan tarafın yapabileceği tek şey, avalin kimin için verildiğinin belirtildiğini ispat ederek karine temelini çürütmek ve karineye dayanılmasına engel olmaktır. Bu da ancak, lehine aval verilenin kambiyo senedi üzerinde ismen veya konum olarak belirtildiğinin ispatı ile mümkündür.