Kamu Yararı Kararının Alınması ve Onaylanması

Anayasa’nın 10’uncu maddesi, herkesin, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşit olduğunu ve devletin, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlü olduğunu hüküm altına almıştır. Bu amaçla alınacak tedbirler ise Anayasaya göre eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz ve hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz. Anayasanın 35’inci maddesindeki; “Herkes, mülkiyet ve miras haklarına sahiptir. Bu haklar, ancak kamu yararı amacıyla, kanunla sınırlanabilir. Mülkiyet hakkının kullanılması toplum yararına aykırı olamaz” hükmü de mülkiyet hakkı ile toplum yararı ilişkisini açıklamaktadır.

Anayasanın 46’ncı maddesinin ilk fıkrasında “devlet ve kamu tüzel kişilerinin, kamu yararının gerektirdiği hallerde kamulaştırma yapma ve idari irtifak tesisine yetkili olduğu”

hüküm altına alınmıştır. Bu amaçla yapılacak kamulaştırma işleminin amaç unsurunu ‘kamu yararı’ kavramı oluşturmaktadır. Diğer bir ifade ile idare, ancak kamu yararını gerçekleştirmek için kamulaştırma yapabilir. Kamu yararının gerektirmediği durumlarda idarenin kamulaştırma işlemi yapması ise, bu işlemi amaç bakımından hukuka aykırı hale getirir⁸⁰. Burada amaç kavramı ile sözlük anlamına uygun olarak hak sahibinin yapmış olduğu işlemden beklediği sonuç ifade edilmekte olup, bu da onun kendi düşüncesi içinde gelişen ve oluşan tamamen subjektif bir duruma karşılık gelir⁸¹.

80 K. Gözler, İdare Hukuku, Cilt:2, Ekin Kitabevi, 2003, Bursa, s.880.

81 İ.H. Özay, Günışığında Yönetim, Alfa Yayınevi, 1996, İstanbul, s.403.

116 Kamu yararının nerede ve ne olduğuna nasıl somutlaştığına karar verme yetkisi, Türk Hukuk Sistemine göre asil kural koyma yetkisine sahip bulunan ‘yasama’ organındadır. Bu bakımdan kanun koyucunun İdareye bir görev ve buna bağlı yetki vererek o alanda işlem yapmasını isterken hangi amacın gerçekleştirilmesinin düşünüldüğü ve istenildiğine bakılarak kamu yararının somutlaştığına ilişkin yorum yapılabilir. Kamu yararının ne olduğunu belirlemek yasama organının yetkisi ise, bir uyuşmazlık durumunda ilke ve kuralları yorumlayarak kamu yararının ne olduğunu belirleme görev ve yetkisi de yargı organına ait olur⁸².

Sonuç olarak kamu yararı dar anlamda mülkiyet hakkının sınırlanması ve özüne yapılacak müdahalelerde ölçü olacaktır. Geniş anlamda ise, bütün toplumsal değerleri kapsayan bir nitelik ve anlam kazanabilecektir. Kamu yararı kavramının yanında, toplum yararı, ortak iyilik, toplumsal refah ve genel yarar gibi çoğu birbirinin yerine kullanılan çeşitli kavramlar da bulunmaktadır. Bu kavramların ortak noktası, tümünün bireysel çıkardan farklı ve bireysel çıkarın üstünde bir yararı ifade etmesidir. Kamu yararı öz olarak büyük bir grubun yararının küçük bir grubun ya da belirli kişilerin yararından üstün tutulmasıdır.

4650 Sayılı Kanun ile değişik 2942 Sayılı Kanunun 5’inci maddesinde kamulaştırmanın gereği olan kamu yararının varlığına karar verecek merciler, 2942 Sayılı Kanunun 6’ncı maddesinde ise bu kararları onamaya yetkili merciler açıklanmıştır. 2942 Sayılı Kanunun 5’inci maddesine göre kamu yararı kararı verebilecek merciler aşağıdaki şekilde sıralanmıştır:

Kamu idareleri ve kamu tüzelkişileri;

• 2942 Sayılı Kanunun 3’üncü maddesinin ikinci fıkrasında sayılan amaçlarla yapılacak kamulaştırmalarda (. Cumhurbaşkanı kabul olunan, büyük enerji ve sulama projeleri ile iskan projelerinin gerçekleştirilmesi, yeni ormanların yetiştirilmesi, kıyıların korunması ve turizm amacıyla yapılacak kamulaştırmalarda) ilgili bakanlık,

• Köy yararına yapılacak kamulaştırmalarda köy ihtiyar kurulu,

• Belediye yararına yapılacak kamulaştırmalarda belediye encümeni,

• İl özel idaresi yararına yapılacak kamulaştırmalarda il daimi encümeni,

82 İ.H. Özay, Günışığında Yönetim, Alfa Yayınevi, 1996, İstanbul, s.403.

117

• Devlet yararına yapılacak kamulaştırmalarda il idare kurulu,

• Yükseköğretim Kurulu yararına yapılacak kamulaştırmalarda Yükseköğretim Kurulu,

• Üniversite, Türkiye Radyo - Televizyon Kurumu, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu yararına yapılacak kamulaştırmalarda yönetim kurulları,

• Aynı ilçe sınırları içinde birden çok köy ve belediye yararına yapılacak kamulaştırmalarda ilçe idare kurulu,

• Bir il sınırları içindeki birden çok ilçeye bağlı köyler ve belediyeler yararına yapılacak kamulaştırmalarda il idare kurulu,

• Ayrı illere bağlı birden çok kamu tüzelkişileri yararına yapılacak kamulaştırmalarda . Cumhurbaşkanı,

• Birden çok il sınırları içindeki Devlet yararına kamulaştırmalarda . Cumhurbaşkanı, Kamu kurumları yararına yapılacak kamulaştırmalarda yönetim kurulu veya idare meclisi, bunların olmaması halinde yetkili idare organları,

Gerçek kişiler yararına yapılacak kamulaştırmalarda bu kişilerin, özel hukuk tüzelkişileri yararına kamulaştırmalarda ise yönetim kurulları veya idare meclislerinin, yoksa yetkili yönetim organlarının başvuruları üzerine gördükleri hizmet bakımından denetimine bağlı oldukları köy, belediye, özel idare veya bakanlık.

4650 Sayılı Kanun ile değişik 2942 Sayılı Kanunun 6’ncı maddesi ile de kamu yararı kararını onaylayacak makamlar açıkça sayılmıştır. Buna göre kamu yararı kararı onay mercileri aşağıdaki gibi olacaktır.

• Köy ihtiyar kurulları ve belediye encümenleri kararları, ilçelerde kaymakamın, il merkezlerinde vali,

• İlçe idare kurulları, il daimi encümenleri ve il idare kurulları kararları, vali,

• Üniversite yönetim kurulu kararları, rektör,

• Yükseköğretim Kurulu kararları, Kurul başkanı,

• Türkiye Radyo - Televizyon Kurumu yönetim kurulu kararları, genel müdür

• Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yönetim Kurulu kararları, Yüksek Kurum Başkanı,

• Kamu kurumları yönetim kurulu veya idare meclisleri veya yetkili idare organları kararları, denetimine bağlı oldukları bakan,

118

• Gerçek kişiler veya özel hukuk tüzelkişileri yararına; köy, belediye veya özel idarece verilen kararlar, vali.