Acele Kamulaştırma

2942 Sayılı Kanun 2001 yılında 4650 Sayılı Kanun ile yapılan düzenlemelerle köklü bir değişikliğe uğramıştır. Yapılan değişiklikle acele kamulaştırma usulünün ruhuna uygun olarak hızlı değer tespiti yaptırılmak ve acele hale dayalı olarak taşınmaza el koyma kararı alınmaktadır. Acele kamulaştırma usulü, kamulaştırma işleminin idari ve adli aşamalarının tamamlanmasının beklenmesinin sorunlara neden olması halinde, araziye el konulması, kamu hizmetlerinin kısa sürede ve kesintiye uğratılmadan sürdürülmesi ve kamulaştırma işleminin eş zamanlı olarak yürütülmesi olanağını sağlamaktadır. Acele kamulaştırma, olağan kamulaştırmadan farklı olarak, kıymet takdiri dışındaki işlemler daha sonradan tamamlanmak üzere, öngörülen usul ve şekilde taşınmaza el konulma şeklidir⁸⁷. 2942 Sayılı Kanunun 27’inci maddesinde acele kamulaştırmanın şartları, şartların varlığı halinde mahkemece taşınmazın değerinin tespit ettirilmesi, tespit edilen bedelin bankaya yatırılması ve sonuç olarak idarenin

86 Anayasa Mahkemesi Kararı’nda; “……Dava konusu kuralla, taşınmazların üstünde teleferik ve benzeri ulaşım hatları ile her türlü köprü, aşınmazların altında ise metro ve benzeri raylı taşıma sistemlerinin yapılması nedeniyle kamulaştırma, tazminat ve benzeri nam altında herhangi bir ücret ödenmemesinin öngörülmesi, malikin bu yatırımlar dolayısıyla doğabilecek ekonomik kayıplarının karşılanamaması sonucunu doğurmaktadır. Yapılan yatırım nedeniyle taşınmaz maliklerinden değer artış bedeli alınmaması öngörülmek suretiyle malikin çıkarları ile kamu çıkarları arasında bir dengeleme yapılmaya çalışılmış ise de sözü edilen yatırımlar sebebiyle taşınmazda meydana gelebilecek değer artışlarının her zaman için malikin tüm ekonomik kayıplarını telafi edemeyebileceği açıktır. Teleferik ve benzeri ulaşım hatları, her türlü köprü, metro ve benzeri raylı taşıma sistemleri gibi ilgili bölgede yaşayan kişiler bakımından büyük yararlar sağlayan yatırımların külfetinin bir kısım taşınmaz maliklerine yüklenmesi adalet ve hakkaniyet ölçüleriyle bağdaşmaz. Dolayısıyla anılan yatırımlar sonucu taşınmazların değerinde oluşan azalma nedeniyle, taşınmazda meydana gelen değer artışları da dikkate alınmak suretiyle taşınmaz maliklerine uygun bir tazminatın ödenmesi mülkiyet hakkının gereğidir. Malikin tazminat imkanından mahrum bırakılması, kamu yararı ile bireysel yarar arasında kurulması gereken adil dengenin malik aleyhine ölçüsüz bir şekilde bozulmasına yol açabilir” denilmektedir. Bakınız:

TC Resmi Gazete, Tarih: 11/06/2015, Sayı: 29383.

87 M. Kutlu Gürsel, Kamulaştırma Hukuku, Seçkin Yayınları, 2.Baskı, 2012, A n k a r a , s.412.

131 taşınmaza el koymasına ilişkin hususlar düzenlenmiştir. Bununla birlikte kanunda acele kamulaştırma yapılabilecek haller sınırlı olarak sayılmıştır. Buna göre; (i) 3634 sayılı Milli Müdafaa Mükellefiyeti Kanunun uygulanacağı yurt savunması hallerinde, (ii) aceleliğine Cumhurbaşkanınca karar alınacak hallerde ve (iii) özel kanunlarla öngörülen olağanüstü durumlarda acele kamulaştırma yapılabilmesi mümkündür.

Acelelik kavramı, nitelik olarak belirsiz bir kavramdır. Belirsiz bir kavram olan

“acelelik” ile Cumhurbaşkanına, bir halin acele olup olmadığı konusunda takdir etme ve olayı/durumu acele olarak niteleme yetkisi tanınmıştır. Bu düzenlemesi ile Cumhurbaşkanının, acele kamulaştırma işlemlerinin sebep unsuru bakımından takdir yetkisinin olduğu söylenebilir. Acele kamulaştırma yapılabilmesi için öncelikle kamu hizmeti için taşınmaza acil gerekliliğin olduğunun mutlak şekilde ortaya konulması gerekmektedir. Bununla birlikte, yapılmasındaki kamu yararı amacının, olağanüstü bir usulün uygulanmasını gerektirecek nitelikte olması gerekmektedir. Ancak Cumhurbaşkanı son dönemlerde; kentsel dönüşüm, enerji, turizm, kentsel yenileme gibi konularda acele kamulaştırma kararları verdiği görülmektedir⁸⁸.

Acele kamulaştırma uygulamalarına ilişkin olarak idare tarafından sınırlı bir proje veya süre tespit edilmeden geleceğe yönelik bütün projeler için Cumhurbaşkanı Kararı alınması, yargı organları tarafından yetki devri ve acelelik halinin tanımlanması bakımından doğru bulunmamaktadır.

Cumhurbaşkanı tarafından verilen acelelik kararı ile oluşabilecek belirsizliği önleyebilmek için, acelelik haline ilişkin bazı ölçütlerin hukuki belirlilik ilkesi gereğince 2942 Sayılı Kanunun 27’inci maddesinde düzenlenmesi önem taşımaktadır. Madde kapsamında düzenlenmemiş, fakat acele kamulaştırma kararlarının içeriğinde bulunmasının, objektif esasların belirlenmesi açısından önemli olduğu düşünülen bazı hususlar bulunmaktadır. Bu hususlar; (i) acelelik hali ve bu hali gerekli kılan durumların açıklıkla gösterilmesi, (ii) Cumhurbaşkanı’na tanınan acelelik kararı verme yetkisinin başka bir makam ya da mercii tarafından kullanılması sonucunu doğuracak, yetki devrini içerecek unsurları taşımaması ve (iii) acele kamulaştırma yapılmadığı takdirde kamunun uğraması muhtemel zararların neler olduğunun gösterilmesi olarak sıralanabilir⁸⁹.

88 M. Arslanoğlu, Acele Kamulaştırma, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi HAD Cilt:19, Sayı:3:203-224.

89 M.Arslanoğlu, Acele Kamulaştırma, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi HAD Cilt:19, Sayı:3:203-224.

132 Danıştay, Cumhurbaşkanınca verilen “acelelik” halinin denetimi sırasında bazı ölçütler geliştirmiştir. Bu ölçütler; acele kamulaştırma usulünün uygulanması için gerek duyulan olağanüstü koşulların ve kamu yararının bulunup bulunmadığıdır. Danıştay, 2942 Sayılı Kanunun 27’inci maddesi kapsamında acele kamulaştırma kararı alma yetkisinin sadece.

Cumhurbaşkanında olduğunu ve bunun kanunla devredilmedikçe başka kurum ve kuruluş tarafından kullanılamayacağını kabul etmektedir. Bilindiği üzere, idarenin görev ve yetkileri, kanuni idare ilkesi gereğince, yasalarla veya yasalara dayanılarak çıkarılan düzenleyici işlemlerle belirlenir. Danıştay’ın bu kararı, İdare hukukunda kabul edilen kanuni idare ilkesi ile paralellik göstermektedir⁹⁰.

2942 Sayılı Kanunun 27’inci maddesinde düzenlenen özel kanunlarla öngörülen olağanüstü durumlar da söz konusudur. Bunlar; 2634 sayılı Turizm Teşvik Kanunu (Md.8), 3213 sayılı Maden Kanunu (Md.46) ve 4646 sayılı Doğalgaz Piyasası Kanunu (Md.12) olarak sıralanabilir. Özel kanunlarla öngörülen olağanüstü hallere, son olarak, 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanunun 6’ıncı maddesinin 2’inci fıkrasında;

üzerindeki bina yıkılmış olan arsanın maliklerine yapılan tebligatı takip eden otuz gün içinde en az üçte iki çoğunluk ile anlaşma sağlanamaması hâlinde, gerçek kişilerin veya özel hukuk tüzel kişilerinin mülkiyetindeki taşınmazlar için Bakanlık, TOKİ veya İdare tarafından acele kamulaştırma yoluna da gidilebilir” hükmünü amirdir. Acele kamulaştırmanın düzenlendiği özel kanunlar, daha çok ülkenin ekonomik yararının olduğu konuları içermektedir. Ülkenin ekonomik yararı için düzenlenen kanunlar, uygulamada özel hukuk kişilerinin yürüttüğü kamu hizmetlerinin ifası sırasında ortaya çıkan ihtiyaçları gidermek için kullanılmaktadır. Örneğin, maden sahası içinde bulunan taşınmazlar, işletmenin biran önce faaliyete geçmesi için acele kamulaştırılmaktadır. Turizm alanı içinde kalan özel mülkiyet konusu taşınmazların, acele kamulaştırılması, 2942 Sayılı Kanunun 27’inci maddesi düzenlemesinin gerekçesi olan

“istisna ve olağanüstü durumların varlığına” aykırı olarak düşünülebilecektir. Acele kamulaştırma yapılabilecek halleri düzenleyen özel kanunlar incelendiğinde, birçoğunun olağanüstü hali gerektiren düzenlemeler olarak nitelendirilmesinin mümkün olamayacağı görülmektedir. Özellikle Maden Kanunu, Elektrik Piyasası Kanunu ve Doğalgaz Piyasası Kanunun düzenleniş amaçlarına bakıldığında olağanüstü hali gerektirecek nitelikte düzenlemeler içermediği görülmektedir⁹¹. Bununla birlikte mevcut yapı stokunun kalitesi, kentsel çöküntü alanlarının neden olabileceği riskler ve depremsellik riskinin yüksekliğinin

90 M.Arslanoğlu, Acele Kamulaştırma, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi HAD Cilt:19, Sayı:3:203-224.

91 M.Arslanoğlu, Acele Kamulaştırma, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi HAD Cilt:19, Sayı:3:203-224.

133 neden olabileceği sosyal ve ekonomik sorunların büyüklüğü dikkate alındığı zaman 6306 Sayılı Kanunun amacına göre acele kamulaştırılma yapılmasını gerektiren olağanüstü hal olarak nitelendirilebilmesinin mümkün olacağı açıktır.

3.7 Kamulaştırma Kanununda Düzenlenen Diğer Taşınmaz Edinim